QHA YAZILAR - CANKIRI SIVIL TOPLUM DERNEGI

Kırım Tatarları için 2014 işgali, ikinci sürgündür. Hatta bunu daha ileri götürürsek 2014 Kırım İşgali, Kırım Tatarları’nın tarihsel süreçte yaşadıkları dördüncü travmadır. İlk travma, 1783 yılında Kırım’in Çarlık Rusyası tarafından ilhak edilmesidir. İkinci travma, 1917 yılında kurulan Kırım Halk Cumhuriyeti’nin Bolşevik Kızıl Ordu tarafından ortadan kaldırılmasıdır. Üçüncü travma belki de Kırım Tatarlarının kimliklerinin oluşmasında önemli bir yere sahip olan 1944 Sürgünüdür. Dördüncü travma ise 2014 Kırım’ın uluslararası hukuku hiçe sayarak işgal edilmesidir. 1944 ‘te Stalin sürgününden sonra Kırım Tatarları Putin Rusyası altında yaşamaya zorlanmaktadır. Karadeniz bölgesi tarihi süreç boyunca birçok defa görülen saldırı, istila, etnik temizlik, baskı ve hatta soykırım ile yeniden karşı karşıya kalabilir. Tarihin derinliklerinden gelen düşmanlıklar yanında günümüzde Kırım Tatarları Putin Rusya’sında giderek artan yabancı düşmanlığı, mutlak tek kişi hakimiyeti, Rus imparatorluğu hayalleri, İslamafobi gibi etkenler ile de baş etmek zorunda kalmaktadır. Putin, 21. yüzyılın “Yeni Çarı” olarak görülmektedir. Yeni Rus milliyetçiliği, bir yandan Rus Ortodoks kilisesi diğer yandan Rus oligarşisi çabaları ile Rus politikası içinde daha fazla yer almaktadır.

Kırım’ın işgali, daha çok jeo-stratejik, jeo-ekonomik ve jeo-enerji kavramları ile açıklanmıştır. Karadeniz Filosunun önemi, NATO ve AB ‘nin Rusya’yı yeni üyelik ve komşuluk politikası ile çevrelemesine tepki, boru hatları diplomasisi gibi kavramlar ile Rusya’nın Kırım’ın işgal ettiği belirtilmiştir.

Benim analizim daha çok psiko-analitik ve psiko-dinamik olacak. 1991 yılından itibaren Kırım Tatarları anavatanları Kırım’a dönmüşlerdir. Nüfusun yüzde 10’nundan fazlasını oluşturmuşlar ve Kırım’ın günlük hayatı içinde yer almıştır. Ruslar açısından bu 1944 yılındaki soykırım suçlarının yüzlerine vurulmasıdır aslında bu. Her gün Ruslar, Kırım sokaklarında Kırım Tatarlarını gördükçe suçluluk hissetmektedir. Geçmişte yaptıkları günahların ve suçların her gün yüzlerine vurulması, Kırım’daki Rusların bilinçaltını etkilemiştir. Rusların bilinçaltı bu suçluluk duygusu ile dolmuştur. Öte yandan, Ruslar hiçbir zaman Kırım Tatarlarına yaptıkları haksızlıkları bırakın tanımayı kendilerini mağdur olarak göstermektedir. Birçok Rus kendini Stalin başta olmak üzere Sovyetler Birliği yönetimleri altında mağdur olarak görmektedir. Hem bu suçluluk duygusu hem kendini mağdur görmeleri sebebi ile Kırım Tatarları’nın Kırım gibi Rus psikozunda önemli yere sahip bir yerde bulunmaları mümkün değildir. Daha önce Rusların sistematik baskısı ve zulmü altında yaşayan Kırım Tatarlarına tekrar zulüm yapılmasında hiçbir engel yoktur. Zaten Rusların tarihleri zorla yapılan göçler ve sayısız etnik temizlik kampanyaları ile doludur. Örneğin, Ivan III 1478 tarihinde Novgorod şehrini ele geçirdiğinde tüm halkın zorla göç ettirilmesini emretmiştir. Sovyet zamanında insanlar toplu halde Sibirya’ya sürülmüş, 1863’te Kafkas halkları ve Çerkezler Türkiye’ye zorla göç ettirilmiş ve hatta 2nci Çeçen Savaşı sonrasında aynı zor kullanılarak baskı ve zulüm ile yerlerinde ve yurtlarında edilmiştir. 1999 yılında başlayan savaştan sonra İnguş Cumhuriyeti’ne sığınan birçok Çeçen, Altay dağlarına sürülmüştür. Hatta bazıları Sibirya’nın kuzey ve doğu bölgelerine zorla yollanmıştır. 2006 yılında Rus yetkililer, 2.300 Gürcü’yü kargo uçakları kullanarak sürmüştür. Bunun yapılması nedeni o dönemde Gürcistan Devlet Başkanı olan Saakashvili’nin dört tane Rus askerini casusluk suçlaması ile sınır dışı etmesidir (Blank, 2015).

Kırım’ın işgalinin altında yatan en önemli neden bana göre, Rusların bu suçluluk duygularını bastırma yanında kendilerini mağdur olarak görmeleridir. 1954 yılında Kruşev tarafından Kırım’ın Ukrayna’ya verilmesi Ruslar açısından bir travmadır. Bu travmanın ikincisi 1991 yılında Sovyet İmparatorluğu’nun yıkılmasının ardından Kırım’ın tamamen Ukrayna hakimiyetine geçmesidir. Buna karşı 1995 yılında Kırım’da 2014 İşgaline benzer bir kriz yaşanmıştır. 1995 yılında Rus yanlıları Kırım’ı Rusya’ya bağlamak için 2014’tekine benzer adımlar atmışlar hatta referandum kararı bile almışlardır. Fakat Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) bağlı High Commissioners for National Minorities (HCNM) olan Max van der Stoel’in arabuluculuk ve üçüncü taraf müdahalesi ile çatışma çözümü sağlanmıştır. Hatta Kırım Tatarları o dönemde uluslararası alanda birçok kazanımlar elde etmiştir.

2014 yılında ise Kırım’da yaşanan kriz ile Kırım Tatarları tarih boyunca yaşadıkları travmayı yeniden yaşamıştır. Adeta tarihsel döngü tamamlanmış ve Kırım Tatarları için tarih tekerrür etmiştir. Kırım’ın Putin Rusyası tarafından işgali, uluslararası ilişkilerin realist ve jeo-stratejik teorileri yanında psiko-analitik ve psiko-dinamik yaklaşımlar ile açıklanmalıdır.

Doç. Dr. Sezai Özçelik

21.12.2015

Kaynaklar

Blank, Stephen (2015). “A Double Disposession: The Crimean Tatars after Russia’s Ukrainian War”, Genocide Studies and Prevention: An International Journal, vol. 9, Iss.1: 18-32, http://scholarcommons.usf.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1271&context=gsp

YAZI 2: 14 OCAK 2016

İstanbul Sultanahmet Saldırı ve Rusya’nın Çifte Çevreleme Politikası

Bu yazıyı Ekim ayında Ankara’daki çifte intihar saldırısından sonra kaleme almıştım. Fakat o dönemde bu yazıyı yayımlayabilirdim fakat geniş kitlelere ulaşması zordu. Birkaç gün önce Sultanahmet’te bir terör saldırısı oldu. Ankara’daki terör saldırısı kadar çok büyük değişikliklere yol açmasa bile yine de önemli bir olay. Ankara terör saldırısını birçok insan Türkiye’nin 11 Eylül’ü olarak tanımlamakta. Ben de buna katılanlardanım. Ankara ve Sultanahmet saldırılarının arkasında DAEŞ terör örgütü var. Benim analizim tamamen farklı. Zaten Sultanahmet ile ilgili olarak üç Rus vatandaşın göz altına alınması da bir anda Ekim ayında kaleme aldığım bu yazıyı sanki daha mantıklı hale getirdi. Belki biraz komplo teorisi. Fakat Suriye Krizi ile Kırım Krizi’nin aslında ne kadar iç içe olduğunu göstermekte. Türkiye açısından ben Rusya’nın Suriye’de uçak düşürme olayından sonra Türkiye’ye karşı çifte çevreleme politikası uygulandığını düşünüyorum. Hatta bu politika gereği Türkiye içindeki terör faaliyetleri içinde parmağı olabilir. Alman turist kafilesinin de seçilmesi de manidar. Çünkü Türkiye’ye en çok gelen turist gruplarının başında Almanlar geliyor. Zaten Rus turistler uçak düşürme olayından sonra gelmeyecekti. Şimdi de başta Alman turistler olmak üzere Avrupalı turistlerin kaybı Türkiye’deki turizm sektörü açısından hiç iyi olmayacaktır.

Aslında Prof. Dr. Mahir KAYNAK çok iyi özetliyor: ”Bir olay olduğu zaman çok kısa mantıklı düşüneceksiniz, kimin işine yarar? Kimin işine yaradığını bilirseniz kimin yaptığını aynı adreste bulabilirsiniz.” Bu alıntı Ankara tren garında Facebook’ta yapılan paylaşımlardan birinden. Bunu aslında böyle büyük olaylardan sonra herkes kullanmakta. Terör olaylarının bir şekilde siyasi kazanım sağlayacağı çıkarımından yola çıkarak… Herkes patlama sonrası bilindik örgütlere yada devletleri hedef gösterir. Genellikle bu politik görüşlere göre şekillenir. Sosyalist birisi, Batı emperyalizmin temsilcisi Amerika’yı süper güç olarak suçlar. Muhafazakar birisi, İsrail ve masonlar gibi gizli güçlerden dem vurur. Eğer olayın arkasında dış mihrak aranıyorsa. Bazıları ise Ortadoğu’daki taşeron terör örgütlerinin olayın arkasında olacağını inanır. Taşeron oldukları için olayın arkasındaki dış güçte değişebilir. Genellikle Batı ülkeleri ve İsrail bu işte başı çekerler. İç işleri açısından bakılırsa bu olayın yaklaşan seçimlerde kime fayda sağlayacağı düşünülebilir. Vamik Volkan tarafından ortaya atılan mağduriyet egoizm kavramına göre herkes bu terör olayından mağdur olduğunu çıkarır. Herkes barışçıldır. Terörü lanetler.

Ben farklı bir analiz yapmak istiyorum. Çifte bombalama olayının ardından yaklaşık 3,5 saat sonra ilk açıklama Putin’den geldi. Hatta Cumhurbaşkanı’nı telgraf yoluyla taziyelerini bildrien dünya lideri haber ajanslarına göre, Rusya Devlet Başkanı Putin. (http://www.medyahaber.com/ankara-daki-teror-saldirisi-icin-ilk-putin-aradi_d143195.html ). Televizyonlarda da bu haberi duyunca patlamadan hemen sonra aklıma hemen MügaAnlı’nın programı geldi. Orada da bazen cinayeti işleyen en yakın arkadaş olabilmekte hatta katil, öldürdüğü kişinin cenazesinde en fazla ağlayan, en fazla lanet okuyan, cenaze namazında en önde yer alan kişi olabiliyor. Peki Ankara Garı’ndaki çifte intihar saldırısının ardından Rusya’nın taşeronu olan bir Ortadoğu terör örgütü olabilir mi? Benim yanıtım evet. Çünkü son bir haftada Rusya’nın Suriye’de hava harekatına başlamasının ardından Türkiye-Rusya ilişkileri oldukça gerildi. Bu gerilme daha düne kadar NATO toplantısına yansıdı. Her ne kadar Rusya yetkilileri yatıştırıcı açıklamalar yapsa da Türk-Rus stratejik ortaklığı ciddi yara almış gözüküyor.

Rusya’nın bunu yapabileceğine dair şüphe uyandıracak verilerimiz var. Birincisi, Putin İkinci Çeçen Savaşı’ndan önce iktidara geldiği ilk günlerde Moskova’nın değişik semtlerinde apartmanlarda peş peşe “terörist bombalama” olayları yaşandı. Rus yetkilileri ve basını hemen bu olayları Çeçen “teröristler” yıktılar. Ardından Rus kamuoyunun Çeçenistan konusundaki algısının hızlı şekilde kaymaya uğradığına şahit olduk. Kısa süre sonra, Putin Rus ordusunu Çeçenistan’a göndererek çok sert askeri tedbirler uygulayarak ve insan hakları hiçe sayarak Çeçenistan’daki günümüze getiren süreci başlattı. İkinci olarak, dış politika analizinde teorilere göre, dış politika sıkışan devletler iç işlerinde büyük olayların ardındaki güç olabilir. Rusya, Türkiye kamuoyunda oluşan Suriye sonrası Rus karşıtı tabloyu değiştirmek için Türkiye’nin yumuşak karnı olan “Kürt sorunu” kaşımayı tercih etmiş olabilir. Başka bir deyişle, Rusya Türk kamuoyunun dikkatini dış politikadan iç politikaya dönmesini istemiş olabilir. Rusya’nın Suriye’yi bombalaması yada Türk hava sahasını ihlal haberleri hemen hemen hiç yer almayabilir. Üçüncü olarak, Rusya Suriye’de YPG dışında birçok örgütü bombaladı. Türkiye’deki seçimleri etkileyerek 7 Haziran seçimleri öncesi Diyarbakır’da yaşanan bombalama olayına benzer eylemi yapmış olabilir. Rusların Kürtleri desteklemesi mümkün çünkü Kırım işgal etmesinden sonra kuzeyden çevrelediği Türkiye’yi bir yandan Esad’ı destekleyerek güneyden kuşatmayı isterken Irak ve Suriye’deki PKK destekleyerek Türkiye’yi güneyden daha fazla çevrelemeye ve sıkıştırmaya çalışıyor olabilir. Zaten Ermenistan ile yaptığı ittifak ile İran’la olan sıcak ilişkileri sayesinde Türkiye’yi doğudan da çevrelemiş durumdadır. Türkiye açısından büyük devlet tehdidi olarak Batı güçleri yani Amerika, Almanya, İngiltere, Fransa ve onların müttefiki İsrail dışında belki de en büyük tehdit kaynağı Rusya’dır. Türkiye’yi enerji bağımlılığını iyi kullanarak hareket alanını daraltan Rusya, Yakın Çevre politikasını uygulayarak tarihte ele geçirdiği Erzurum, Kars, Ardahan’ın ötesine geçerek kendine yakın devlet olarak Suriye’nin ortadan kalkması durumunda Kürdistan’ın kurulmasını sağlayarak her zaman bilinen Boğazlar üzerinden sıcak denizlere inme stratejisi yerine Kafkaslar üzerinden Abhazya, Güney Osetya üzerinden Türkiye’nin doğu vilayetlerinden aşağı doğru inerek Hatay’a dolayısıyla Akdeniz’e ulaşabilir. Zayıflamış bir Türkiye Rusya’nın bu amacına hizmet edeceği gün gibi ortadadır.

Kırım’ın işgalinden sonra Rusya’nın Suriye’de askeri gücünü ve kaslarını göstermesi sürpriz değildir. Hazar Denizi’nden Suriye’deki hedeflere füze yollayan Rusya ileriki günlerde Akdeniz’deki filosundan da füze gönderme hayali kurmaktadır. Kırım’ın işgaline karşı durmayan Türkiye, Suriye’de Rusya’ya karşı durmasının etkisi zayıflamıştır. Kırım gibi stratejik öneme sahip yarımadayı Rusya’nın uluslararası hukuku hiçe sayarak yapmasına adeta göz yuman ve sessiz kalan Ankara’nın Moskova’nın Suriye hamlesine vereceği karşı hamleler artık çok geç kalınmış olan stratejik hataların taktiksel manevralarla düzeltilmesine çalışmaktır.

YAZI 3: 18 OCAK 2016

Kırım için Akademik Bildiri, Kırım Tatar “Philanthropist” Aranıyor ve TRTWorld

Türkiye’de birkaç gündür akademisyenlerin imzaladıkları bildiriyi tartışıyoruz. Aklıma hemen 7 Eylül 2014 tarihinde imzaya açılan “Kırım Tatarlarının İçinde Bulundukları Endişe Verici Durum Üzerine İlgili Akademisyenlerin Bildirisi” başlıklı bildiri geldi. Belki de hayatımda ilk kez bir bildiriye imza atma fırsatım olmuştu. Hiç düşünmeden imza attım. Bildiri metnine buradan ulaşılabilir: http://scholarsforqirim.com/in-turkish-2/ Bu bildiri 5 kıtadan 23 değişik ülkeden 239 akademisyen tarafından imzalanmıştı. Bu bildirinin olduğu websitesinin toplam hit sayısı ise 7,481. Şu anda sosyal medya hatta telefon mesajları ile birçok akademisyen bildirisi Türkiye’de dolaşmakta. Bir yenisini Kırım için eklemek akıllıca olur mu ki. Son günlerde hızla yaşanan olaylardan sonra ben Kırım Tatarları için atılan bildiriye imza attıktan sonra iyi yapmışım diyorum. Ama kafamın bir köşesinde de bu bildirinin beş dilde yayınlandığı geliyor. Rusçasını okumuş olanlar acaba metnin en alt kısmındaki imzalayanlar kısmında tıklayıp benim adımı bulmuşlar mıdır acaba diyorum. Çoğunluğu Avrupa’da olmak üzere birçok ülkeyi ziyaret ettim. Bu hafta sonu da İspanya’nın Bask bölgesinin başkenti Bilbao gideceğim. Hiç Kırım’a gitmek nasip olmadı. Zaten Kırım Tatar bildirisinden sonra ve QHA websitesine yazmaya başladıktan sonra gitmem pek mümkün değil gibi. Zaten uçak krizinden sonra yeşil pasaportum olmasına rağmen değil Kırım’a Rusya’ya bile gidemem.

Neyse. Kırım Tatar bildirisine dönecek olursak. Beş dilde yayınlandı. Türkçe, İngilizce, Rusça, Ukraynaca ve Kırım Tatarca. Türkçe bildirinin en altında linklere tıklayarak sosyal medya üzerinden de paylaşabilirsiniz. Niye tekrar hatırlattım. Şu anda Türkiye’de herkesin akademisyen bildirisi ile ilgili bir paylaşım görünce tıklanma şansı daha fazla. Bu fırsattan istifade biz de Kırım Tatarlarının durumunu dile getirmiş oluruz.

Aslında konu başta biz Kırım Tatar akademisyenler olmak üzere tırnak içinde diaspora aydınlarının ne kadar etkili olduğumuz konusu. Çuvaldızı önce kendimize batırmamız gerekir. Kırım Tatar diaspora aydınları ve akademisyenler etkili değil maalesef. Kırım’ın işgalinin nerede ise ikinci yılı tamamlanacak. Akademik anlamda bu ikinci yılda bir şeyler olacak mı acaba. 2015 yılında toplanan Dünya Qırım Tatar Kongresi’nde aslında bir şans elde ettik akademisyenler olarak. Oraya ben de davet edildim. Benim açımdan Kırım Tatar davasına yararlı olabileceğim bir fırsat olmuştu. Orada tanıştığım dünyanın değişik bölgelerinden gelen akademisyenler ile sohbet etme fırsatımız oldu. Kongre’nin o ateşli atmosferine kapılarak biz de İngilizce Kırım Tatarları konusunda derleme bir kitap projesi ortaya attık. Ne yazık ki kağıt üzerinde kaldı. Belki 2016 yılında olabilir. Özellikle şu akademik teşvik meselesinden sonra Türkiye’deki Kırım Tatar akademisyenleri de bu projemize katılabilir. Sonuç olarak, aslında akademisyen olarak bilgi üretmemiz gerekiyor. Özellikle Rusların bilim dünyasında da Kırım konusunda daha baskın olmalarının karşısından bir güç olarak var olmalıyız. Ben akademik kariyerimin ortalarındayım. Diaspora olarak akademisyenler bir İngilizce olmadı Türkçe derleme bir kitap yazmalılar en azından. Eminim Kırım ve Kırım Tatarları ile ilgilenen birçok akademisyen vardır. Bunun dışında gazeteciler ve diğer aydınlar da birçok etkinlik ve faaliyet yapabilir. Fotoğraf sanatçısı Kırım’ın işgali sırasındaki fotoğrafları Kırım Tatarları gözünden Türkiye’de hatta dünyada sergiler ile gösterebilir. Bunun için Sosyal Filantropizm yani Sosyal insanseverliğe ihtiyacımız var. İngilizce “Philanthropist” terimi vardır. Örneğin Bill Gates bir philantropisttir. Servetin önemli bir kısmını Gate Foundation bağışlamıştır. Facebook kurucusu Mark Zuckerberg kızının doğumu üzerine Facebook hisselerini bağışladığı bir vakıf kurdu. Hisselerin değeri yaklaşık 45 milyar dolar. Yani 45 milyar doları bağışladı. Bunun dışında diaspora olup Amerika’daki ünlüler kendi anavatanlarına yardımda bulunuyorlar. Aslında para bağışı dışında davayı desteklemek bile yeterli. Hatırlayın. Kim Kardashian 2015’te Ermenistan’ı ziyaret etmesi milyonlarca dolarlık yardımlardan daha etkili olmuştur. Biz dünya çapında istemiyoruz. Türkiye’deki ünlü Kırım Tatarları sürgünde bir şeyler yapsalar yeterli aslında sadece Türk kamuoyunu etkilemek için. Her 18 Mayıs’ta meydanları doldurmak kadar önemli bir şey o meydanlara bir ünlünün gelmesi belki sürgünün 75 yılı için. Kırım Tatarı olan ünlüleri biliyoruz az çok.

Türkiye’de diaspora olan fakat vatanını unutmayanlar da var. Ben de onu tanıma fırsatı buldum. Çilek Mobilya’nın sahibi. Sayın Muzaffer Çilek. Kendisi bir Bosnalı. Saraybosnalı. Bosna Hersek ile İlişkileri Geliştirme Vakfı’nı kurmuş. http://www.bigmev.org vakfın websitesi. Ben kendisi ile Tekirdağ’da Namık Kemal Üniversitesi’nde bir konferansta bildiri sunmak için gittiğimde tanıştım. İşi kadar önem verdiği vakfını tanıtmak için uluslararası ilişkiler temalı konferansta konuşma yaparak yumuşak gücün güzel bir örneği de sundu. Eminim birçok ünlü Kırım Tatar kökenli Türk işadamı vardır. En ünlüsünü söylememe gerek yok. Aslında şirketler yaptıkları uluslararası yardımlardan dolayı vergi indirimi alıyorlar. Eminim ünlü Kırım Tatar işadamları Kırım’a bazı şeyler yapmışlardır. Fakat yeterli mi? Neden BİGMEV gibi bir vakıf kurup profesyonel şekilde yönetilmesin. Kısaca, Kırım Tatar akademisyenler, aydınlar, ünlüler, işadamları ayrı ayrı ve hep birlikte bir şeyler yaparak Kırım’a ve Kırım Tatarlarına yardımda bulunabilir. Olmaması için hiçbir sebep yok.

Son bir noktaya değinmek istiyorum. Türkiye’nin Hotbird üzerinden yayın yapan İngilizce bir kanala ihtiyacı var. Yeni bir İngilizce kanal var. TRTWorld 2015 ortalarından itibaren Turksat 4A üzerinden yayın yapıyor. Çok geç bile kalındı aslında. Bu kanal niye önemli. Başta Türkiye’nin dış politikası olmak üzere Kırım gibi konularda dünyaya bu kanal üzerinde açılmamız gerekiyor. Ben Hotbird üzerinden Russian Today (RT) HD ve Russian Today (RT) Doc kanallarını seyrediyorum İngilizce olarak. Ukrainian Today (UT) kanalı da Kırım’ın işgal edilmesinden sonra Hotbird’de yayına başladı. Bu kanalları mutlaka izleyin. Aslında Rusça biliyorsanız Hotbird üzerinden diğer Rus kanallarını da izlemek gerekiyor. Rus kamuoyunun nabzını tutmak için gerekli. Rus uçağının düşürülmesi olayından sonra RT kanalını sürekli izledim. Ruslar dünya kamuoyuna Türkiye’yi özellikle Suriye Krizi üzerinden öyle farklı lanse ediyordu ki…Bence başarılı da oldular. Türkiye kendi tezlerini uçak düşürme hadisesinde çok iyi anlatamadı. İşte Türkiye’nin bölgesel ve küresel konularda bakış açısını yansıtacak İngilizce bir kanal bu yüzden gerekli.

TRTWorld kanalı önemli bir adım Türkiye açısından. Kamu diplomasisi açısından. Algı yönetimi uluslararası ilişkilerde gittikçe daha fazla önemli. Algının yönetileceği en önemli iletişim araçlarından biri de televizyon. Sosyal medya da günümüzde önemli bir diğer araç. İngilizce gibi dünyada “lingua franca” yani farklı dilleri konuşan insanlar arasında en çok kullanılan iletişim dili. Küresel bir dil olan İngilizce de yayın yapan Türk kanalı Hotbird üzerinden yayın yapıyordu aslında. Fakat TRTWorld yayına başlaması geç fakat önemli bir adım. TRTWorld kanalı da Kırım gibi konuları daha fazla ekrana taşımalı. Gerekirse belgeseller yayınlamalı İngilizce alt yazılı olarak Kırım ve Kırım Tatarları konusunda. Ve TRTWorld bir an önce Hotbird gibi yaygın kullanılan uydular üzerinden de yayın yapmalı. İngilizce’nin hakim olduğu bu dünyada Hotbird üzerinde İsrail’in ve Mısır’ın bile İngilizce haber kanalları var. Türkiye’de TRTWorld daha fazla önem vermeli. Dünyaya kendimizi anlatmalıyız. Kırım meselesini ve Kırım Tatar davasını İngilizce olarak TRTWorld dünyaya haykırmalıyız. Elektrik faturalarımızdan ödediğimiz paralar ile yayın yapan TRT bu kanalında daha fazla Kırım Tatarlarına yer vermelidir. Aslında diğer tüm TRT kanallarında Kırım Tatarları yer almalıdır. Tabii bunu yaparken iyi yapımlar olmalı. TRT’de Kırım konulu bir belgeseli seyrettiğimde gördüğüm bazı şeyler uçak krizinden önceydi. Belki TRT o tür programları bir daha yayınlamaz. Bir an önce de yeni yapımları ekranlarımızda Türk halkına ve tüm Türk dünyasına ve hatta İngilizce kanalı vasıtasıyla tüm dünyaya yansıtır.

YAZI 4: 24 OCAK 2016

Putin’in Zehirlediği eski FSB Ajanı Alexander Litvinenko’nun Suikast Soruşturması

Bundan on yıl önce 2006 yılında Rus Gizli Haber Ajansı (FSB)’den iki ajan Putin’in FSB’nin başında bulunduğu yıllardan beri yıldızının barışmadığı eski FSB ajanı olan Alexander Litvinenko’yu zehirlediği iddiaları ortaya atılmıştı. Litvinenko’nun hastane yatağında radyasyon zehirlenmesinden dolayı saçlarının tamamen döküldüğü verdiği fotoğraf pozu çok trajik aslında. Litvinenko’nun bakışlarında bir meydan okuma var. Polonyum-210 radyoaktif maddesi çayına konuluyor. Çayı içtikten sonra vücudunda bu maddenin ölümcül dozunun 10 katı oranında bulunan Litvinenko zehirleniyor. Tarih Kasım 1 2006. Fakat hemen ölmüyor. Hastanede 22 gün tedavi gördükten sonra 23 Kasım 2006 tarihinde ölüyor. Peki 10 yıl önceki bu olay neden tekrar dünya kamuoyunun dikkatini çekti. Sebebi şu: İngiltere’de öldürülen Litvinenko’nun ölümü ile ilgili bir soruşturma yapılıyor. Bu soruşturma 2006’da başlayıp 21 Ocak 2016’da yayınlanan rapor ile sonuçlanıyor. Raporun içeriği ilginç saptamalar ile dolu. Rusya ve Putin Litvinenko’nun öldürülmesinde sorumlu tutuluyorlar. Olayın ilginç olan diğer bir yanı zehirlenme olayının ajan filmlerinde gibi gerçekleşmesi. İsterseniz film sahnelerinden alınmış olan bu hikayeyi kısaca anlatalım:

Litvinenko 1962 yılında Rusya’da Don nehrinin kollarının birinin olan nehrin adını almış olan Voronej şehrinde doğuyor. Voronej Moskova’nın 524 km güneyinde. 1980 yılında Sovyetler Birliği İçişleri Bakanlığı askeri birliklerine katılıyor. Bundan tam 8 yıl sonra yani Soğuk Savaş’ın son yıllarında SB Gizli Haber Örgütü KGB’de çalışmaya başlıyor. 1990 yıllarında SB yıkıldıktan sonra KGB adı değiştiriliyor. Rusya Federal Güvenlik Servisi (FSB) kuruluyor. Litvinenko FSB içinde yarbay rütbesine kadar yükseliyor.

Litvinenko’nun Rusya’dan İngiltere’ye iltica etmesine neden olaylar, Putin’in FSB başında olduğu 1990’lı yıllarda başlıyor. Litvinenko patronu olan Putin’e bir rapor sunuyor FSB’nin içindeki rüşvet ve yolsuzluk ile ilgili. Daha sonra bu konuda Moskova’da basın toplantısı düzenliyor. Putin’in ne kadar kızmış olduğunu tahmin edebilirsiniz. Litvinenko’nun FSB ve Putin’i suçlamaları bunlarla bitmiyor. Rus oligarşileri arasında yer alan Boris Berezovsky’nin suikastinin FSB ajanları tarafından planlandığını belirtiyor. Bu iddialarından dolayı 1998 yılında Rusya’da tutuklanıyor. Berezovsky’i o yıllarda ölmese bile daha sonra Mart 2013’te Ascot’taki evinde ölü bulunuyor. Litvinenko dokuz ay hapis yattıktan sonra suçsuz bulunuyor. Asıl sarsıcı skandal Litvinenko’nun Rusya’yı Bombalamak: İçimizdeki Terör adlı kitabı yazması. En önemli suçlama yazdığı bu kitapta yer alıyor. II. Çeçen Savaşı’na giden olayları tüm çıplaklığı ile açıklıyor. Litvinenko’ya göre, 1999 yılında Moskova’da ve Rusya’nın iki şehrinde yaşanan apartman bombalamaları. Yaklaşık 300 kişinin ölüyor bu terör saldırılarında. Litvinenko’nun suçlaması şu: Tüm bu apartmanların bombalanmasının akrasında Rus derin devleti ve FSB bulunmakta. Bu olaylardan sonra Moskova hükümeti Çeçenleri suçlayarak Çeçenistan’da günümüze kadar süren baskı, zulüm ve katliamların yaşandığı süreci başlatmış oluyor. Litvinenko ile yine Putin’i eleştiren en önemli muhalif gazetecilerden biri olan Politkovskaya arasının iyi olduğunu unutmamak lazim. Kadın gazeteci Litvinenko’nun öldürülmesinden bir ay önce Ekim ayında Moskova’da apartman girişinde suikasta kurban gittiğini de hatırlamamız lazım.

Kasım 1 tarihine tekrar geri dönersek. O gün Litvinenko kendisine suikast girişiminden habersiz iki Rus ile Londra’nın merkezindeki Millennium Otelde iş görüşmesi için buluşuyor. Otele gelen iki Rus aslında FSB’de çalışan iki Rus gizli ajanı: Lugovoi ile Dmitri Kovtun. Bu üçlü birlikte iş görüşmesi kisvesi altında toplantı halinde iken Litvinenko’nun içtiği çaya Polonyum-210 maddesi konuluyor. O gece Litvinenko zehirli maddenin etkisi ile devamlı kusuyor. Daha sonra hastaneye kaldırılıyor. Hastane yatağında BBC Rusça Servisi’ne bir mülakat veriyor. Bu mülakatta çok ciddi bir zehirlenme sonucu durumunun kötü olduğunu belirtiyor. Aynı mülakatta, birkaç kez ölüm tehditleri alan kendisi gibi Putin karşıtı olan Rus kadın gazeteci Anna Politkovskaya’nın Kasım ayından bir ay önce Moskova’daki apartman dairesinin girişinde suikastla öldürülmesini araştırdığını da belirtiyor. 17 Kasım’da durumu kötüleşince London College Üniversitesi Hastanesine kaldırılıyor. Burada 6 gün sonra yanı başında karısı Marina, oğlu Anatoli ve babası Walter varken ölüyor. Karısı ölümünün ardından yaptığı açıklamada, Litvinenko’nun ölümünden ve başına gelen herşeyden Kremlin’in ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in sorumlu olduğunu belirtiyor. Bu gerçekten çok ağır bir suçlama.

Bu olaydan hemen sonra Litvinenko’ya otopsi yapılıyor. Otopsisi bile dünyada yapılan ilk otopsilerden biri. Otopsiyi yapan doktor ve ekibi çok tehlikeli bir iş yapıyorlar aslında. Hepsi filmlerde hatırlayacağımız radyasyondan koruyucu beyaz özel giysiler, eldivenler, koruyucu gözlük ve hatta kafalarına özel olarak hava almalarını sağlayan koruyucu maskeler giyerek otopsiyi yapabiliyorlar. Otopsi sonucu kesin. Polonyum-210 maddesine bağlı zehirlenme.

İngiliz polisi Scotland Yard ve İngiliz gizli servisi MI-6 soruşturmayı derinleştiriyor. İlk bulunan kanıtlardan biri, Polonyum-210 maddesi otelde görüşmenin yapıldığı odada ve çay fincanında bulunması. Bu radyoaktif zehirli madde, Londra’daki Milenyum Otel ve the Abracadabra dans kulüplerinde de bulunuyor. Tabii en ilginci şu: Litvinenko’nun öldürüldüğü sırada yanından bulunan Lugovoi’nin CSKA Moskova ile Arsenal arasında oynanan Avrupa Kupası maçını seyrettiği Emirates Futbol Stadyum’unda da oturduğu koltukta Polonyum-210 maddesinin kalıntılarına rastlanıyor. İkinci şüpheli olan Kovtun ile Polonyum-210 arasında bağlantı kuruluyor. Nasıl mı? Kovtun’un kullandığı Heatrow Havalanındaki iki uçakta ve Hamburg’da kullandığı apartman dairesinde radyoaktif zehirli maddenin izlerine rastlanıyor. Daha da ilginci Kovtun’un eski eşi ve iki çocuğunda da Polonyum-210 tespit edildiği gibi Kovtun’un kendisi Moskova’daki bir hastanede radyoaktif zehirlenme teşhisi ile tedavi görüyor. Tüm bu deliller ışığında Mayıs 2007’de İngiltere’deki savcılık makamı Lugovoi’yi cinayet ile suçlayan fezlekeyi hazırlıyor. Lugovoi tüm suçlamaları ret ediyor. Rusya ise Lugovoi İngiltere’ye geri iade etmeyi ret ediyor. Soruşturmanın hızlı yürümesin engelleyen en önemli unsur, Litvinenko’nun MI6 yani İngiliz Gizli Servisi için çalışması. İngiliz Soruşturma Savcılığı ulusal güvenlik sebebi ile soruşturmayı uzun süre gizli yürütüyor. 2013 yılında kamusal soruşturma açılmasına karar verilmesine rağmen İngiltere İçişleri Bakanlığı buna itiraz ediyor. 11 Şubat 2014’te İngiliz Yüksek Mahkemesi kamu davası açılabileceğini hükmediyor. Temmuz 2014’’te soruşturma tekrar başlıyor. Süreç 21 Ocak 2016’ta yayınlanan rapor ile sonlanıyor.

21 Ocak tarihli raporunun sonuç cümlesi önemli: Litvinenko cinayeti çok büyük olasılıkla Başkan Putin tarafından onaylanmıştır. 10 yılın sonunda soruşturmanın vardığı sonuç bu. Ajan filmlerini aratmayacak şekilde işlenmiş bir cinayet. Rusya ve İngiltere karşı karşıya geliyor.

Bizim açımızda aslında bu soruşturma sonucu, Kırım’da Rusların yaptığı birçok insan hakları ihlalini ve Kırım Tatarlarına karşı işlenen cinayetlere ışık tutuyor. İngiliz adalet sistemi Putin’i yargılamış ve aslında suçlu bulmuştur. Rusya’yı ve Putin’in yöntemlerini bilen birçok insan için bu sonuç sürpriz olmamıştır. Ama Batı’da bunun teyit edilmesi önemli bir gelişmedir. Unutmamak gerekir ki Litvinenko ölümünden önce İngiliz vatandaşı oluyor. Bu yüzden konunun, İngiltere ve Rusya arasında daha uzun yıllar çözülmemiş bir konu olarak kalacağı aşikar. Öte yandan, Rus derin devleti, FSB ve bütün bunların üstünde yer alan Putin’in burada suçlu bulunmasının önemli olduğunun tekrar altını çizmek gerek. Bir diğer önemli nokta bence bu olay FSB’nin dünyanın birçok yerinde bu şekilde operasyonlar yapabileceğinin de kanıtı. O sebepten daha önce yazdığım yazıda belirttiğim gibi Türkiye’de birçok Çeçen muhalifin öldürülmesi olayından tutun da yaşanan terör saldırılarına kadar birçok olayın arkasında aranması gereken şüphelilerin başında Rusya geliyor. Biz maalesef hala birçok olayda CIA, MI6, Mossad, Savak gibi gizli servislerin parmağını ararken FSB gibi Rus gizli servisini göz ardı ediyoruz. Son olarak, Kırım Tatar liderliği bu tür suikast girişimlerine karşı uyanık olmalı bence. Bu olay gösteriyor ki Rus FSB’sinden her türlü saldırı beklenebilir…

http://www.bbc.com/news/uk-19647226

http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6170249.stm

YAZI 5: 02 ŞUBAT 2016

Putin’in Zehirlediği eski FSB Ajanı Alexander Litvinenko’nun Suikast Soruşturması

http://www.bbc.com/news/uk-19647226

http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6170249.stm

YAZI 6: 12 ŞUBAT 2016

Suriye Rusya’nın İkinci Afganistan’ı Olur mu?

Rusya ile Amerika arasında Suriye ile ilgili 1 Mart’tan geçerli olmak üzere ateşkes konusunda anlaşma sağlandığı bilgisi haber ajanslarına ulaştı. Bu anlaşmanın Kırım ve Ukrayna açısından analizi yapmak gerekiyor. Suriye konusunda Rusya ile Amerika’nın ateşkes konusunda anlaşmış olması önemli. Ukrayna’daki çatışmalar konusunda da Rusya ile Amerika anlaşmış ve Minsk mutabakatı sağlanmıştı. Çatışma analizi dilinde bu duruma negatif barış adı verilir. Negatif barış, Johan Galtung tarafından ortaya atılmıştır. Negatif barış, direkt şddetin olmaması halidir. Direkt şiddet her gün televizyon ekranlarında Suriye için gördüğümüz durumdur. Ateşkes olması direkt şiddetin bir anlık duraklamasıdır. Ateşkesten sonra yapılması gereken pozitif barışa ulaşmaktır. Pozitif barış, yapısal şiddet ve kültürel şiddetin ortadan kaldırılmasıdır. Yani barışı yok eden şartların değiştirilmesi ve direkt şiddetin tekrar ortaya çıkmasını engelleyecek koşulların yaratılmasıdır. Direkt şiddet savaşlarda çocukların ölmesidir. Yapısal şiddet ise sosyal yapılardaki bozukluklar sonucu açlıktan çocukların Afrika’da ölmesi durumudur. Kültürel şiddet ise hem direkt hem yapısal şiddetin ortadan kaldırılmasını engelleyecek her türlü kültürel sembol ve araçtır. Örneğin, Nazi sembolü olan Svastika yada Sovyet dönemindeki soykırımları hatırlatacak olan orak çekiç gibi semboller kültürel şiddet içinde yer alır.

Suriye’de son durum ateşkese doğru gidilecek yolun açılmasıdır. Bu yol bile çok zorlu gözükmekte. Suriye’de son üç günde Esad rejimi son üç yıldaki kazanımlarından daha fazlasını elde etti. Suriye’nin Irak’a benzeyeceği yönünde yorumlar yapılmakta. Bu bir şekilde haklı olabilir. Fakat burada farklı bir nokta var. O da Irak’ta ABD askeri ve siyasi mevcudiyeti varken şu anda Suriye’de Rusya’nın askeri ve siyasi varlığını görüyoruz. Hatta PYD’nin kontrol ettiği bölgelerde hem Rusya hem ABD birlikte hareket etmekte. Bu durum Suriye’yi analiz etmeyi daha da zorlaştırmakta. Suriye acaba bir Vietnam’ı yada bir Afganistan mı? Yada her ikisi de olmaya aday bir örnek olay mı?

Vietnam Savaşı uluslararası ilişkilerde en çok incelenmiş konulardan biri. ABD Vietnam’daki yenilgisinin altında yatan en önemli nedenlerden biri, ABD karar vericileri ve politikacıları Vietnam Savaşı tamamen yanlış okumaları. Vietnam Savaşı, özellikle Johnson döneminden sonra tamamen Soğuk Savaş’ın Doğu-Batı bloklarının vekalet (proxy) savaşı olarak görülmüştü. Fakat Kuzey Vietnam’daki Vietkong askerleri ve liderleri Ho Chi Minh için ABD daha önce ülkelerinde yıllardır sömürgecilik yönetimi kurmuş olan Fransızların bir uzantısıydı. Vietkongların savaşı aslında bir bağımsızlık savaşıydı. Bu savaş tabii ki Sovyetler Birliği’nin desteği ile Kuzey Vietnam’ın kazandığı bir savaş olacaktır.

Suriye’de roller değişmiş gözüküyor. Esad rejimi Güney Vietnam’daki rejimle aynı. Bir farkla. Esad rejimini Rusya desteklemekte. Güney Vietnam’ın arkasında ise ABD yer almaktaydı. Suriye’deki durum Vietnam’dan tabii ki de farklı. Çünkü Vietnam’da temelde iki savaşan taraf bulunurken Suriye’de tam bir çıkarlar karmaşası yaşanmakta ve kaos durumu hakim. Ama en azından şu saptamayı yapabiliriz. Ruslar Vietnam şavaşında Kuzey Vietnam’a yaptıkları yardımlar sırasında gerilla savaşını öğrenmişlerdi. Şu anda gerilla savaşına karşı Vietnam’da öğrendiklerini Suriye’de uyguluyorlar. Aslında Ruslar’ın bu konudaki en iyi tecrübesi Çeçenistan savaşı. II. Çeçen Savaşı’nda Ruslar “buldozer stratejisi” kullandılar. Bir buldozer nasıl ormana girince tüm canlıları yok ederse Ruslar’da sivil kayıplara aldırmadan Çeçenistan’da tüm yaşayanları yok etme pahasına Çeçen direnişini yok ettiler. Aynı taktiği şimdi Suriye’de uygulamaktalar.

Bence Suriye Ruslar için bir Vietnam olmayacak fakat bir Afganistan olacak. Belki bu Kırım ve Ukrayna için iyi sonuçlar doğurabilir. Suriye’de şu anda Esad kontrolü sağlayabilir. Fakat Afganistan’da nasıl yıpratıcı ve uzun süreli bir gerilla savaşı yaşanmış ise Rusya için bu yaşanacaktır. Burada ilginç olacak nokta belki Afganistan’daki gibi savaş Afgan topraklarında değil Rusya’da yaşanacaktır. Suriye’deki Rusya’dan gelen savaşçıların dönmesi ile Ruslar büyük bir güvenlik tehdidi ile baş başa kalabilir.

Suriye’nin Ruslar için Afganistan olmasının bir diğer sonucu, Türkiye’nin Pakistan gibi olmasıdır. Nasıl Pakistan’da milyonlarca Afgan mülteci varsa Türkiye milyonlarca Suriyeli misafirini yıllarca ağırlamak zorunda kalacaktır. Bunun en önemli tehlikesi Taliban benzeri yapıların Türkiye’de ortaya çıkmasıdır. Pakistan Gizli Servisi Taliban’ın içine sızmış hatta yıllarca idare etmiştir. Fakat daha sonra Pakistan Taliban’ı ortaya çıkmış ve Benazir Butto suikastından tutun da birçok kanlı eylemleri Pakistan’da gerçekleştirmiştir. Türkiye açısından iki tehlike bulunmaktadır. Bir yandan DAEŞ diğer yandan PYD/YPG sınırımızın ötesinde güvenliğimize tehdit edecek unsurlar olarak ortaya çıkacaktır.

Aslında gönlümüz bir köşesinde Rusya’nın Afganistan olduğu gibi Suriye bataklığına gömülmesini istiyoruz. Hatırlayacak olursak Sovyetler’in çöküşünü hazırlayan en önemli etmenlerden biri Reagan’ın Yıldız Savaşları projesi ise diğeri de Afganistan’daki mücahitlerin Ruslara karşı yaptığı yıpratıcı gerilla savaşıdır. Suriye’de böyle bir olasılık olması belki Rusya’nın parçalanması ile sonuçlanabilir. Petrol fiyatlarının düşmesi ile ekonomisi zora giren Rusya, Suriye’de uzun ve yıpratıcı gerilla savaşı sonucu çözülme süreci yaşayabilir. Tabii senaryonun diğer bir yönü var. Rusya şu ana kadar dış politikasında yaptığı tüm hamleleri kazandı. Kırım yasadışı işgalinden sonra şu anda güneyimizde “çifte çevreleme” politikası uygulamakta.

Maalesef Türk dışişleri bunu göremedi yada görmek istemedi. Bundan yaklaşık bir yıl önce Ankara’da Dışişleri Bakanlığı’nı ilk kez şu anda Moskova’da Türk büyükelçiliğinde görev yapan sınıf arkadaşımı ziyaret etmiştim. Bakanlıkta öğle yemeği sırasında Rus masasında çalışan Türk diplomat arkadaş Türkiye’nin Rusya politikasını şöyle özetlemişti. Biz Batı’nın yaptığı gibi Rusya’yı sopa ile döverek değil doğruyu göstererek ve onlarla diyalog kurarak istediklerimizi yaptırmak istiyoruz. Yani Türkiye bir yıl önce Putin ile Erdoğan’ın birbirlerinin yüzüne nefretle baktığı bir senaryoyu hayat etmiyordu. Tam tersine, Putin ve Erdoğan stratejik işbirliği içinde dünyanın birçok sorununun çözümü için birlikte çalışıyorlardı.

Türk dış politikasının hatası bence değerler ve ideoloji üzerinden yürütülmesi gereken Rusya dış politikasını o sırada tamamen realist perspektiften ele almasıdır. Suriye politikası ise realist perspektiften ele alınması gerekirken tamamen değerler ve ideoloji üzerinden yürütüldü. Örneğin, Kırım konusunda tüm dünya ile hareket etmek yerine kendi kısa vadeli dar çıkarlarımızı düşünerek davrandık. Ve bunun bedelini Kırım ödedik. Şimdi de Suriye’de ödüyoruz. Benim korkum, bu kadar çok hatadan sonra artık ortada hata yapılacak bir durumun kalmamasıdır. Yani en kötü senaryo gerçekleşecek gibi görünüyor.

Suriye’nin Rusya için Afganistan olması Kırım ve Ukrayna açısından iyi olacak fakat Türkiye açısından kötü olacak. Bu da Türkiye’de yaşanan bir Kırım Tatarı açısından çözümü zor bir ikilem aslında…

YAZI 7: 17 ŞUBAT 2016

Davutoğlu’nun Ukrayna Ziyareti

Başbakan Davutoğlu’nun bir günlük Ukrayna ziyareti Rusya’ya dış politika alanında sinyal göndermek açısından önemliydi. Suriye’de sahada yaşanan hızlı gelişmeler karşısında satranç tahtasında Türkiye bir hamle yapmış oldu. Ziyaretin en önemli noktası Davutoğlu’nun Ukrayna’yı “stratejik müttefik” ilan etmesiydi. Pazartesi günü hem Ukrayna Başbakanı ile görüşen Davutoğlu, aynı gün Ukrayna Devlet Başkanı Petro Poroshenko ile görüşmeler yaptı. Ukrayna ile Türkiye arasındaki işbirliği artık “stratejik” olarak tanımlanıyor. Türkiye bu çerçevede, Ukrayna’ya mali krizden çıkmasına yardım etmek için beş yıllık süre ile uluslararası kredi anlaşmaları içinde yer alacak 50 milyon dolar kredi vermeyi taahhüt etmiştir. Daha da önemlisi, Ukrayna ordusunun kullanması için sahra hastanesi çadırları ve sağlık ekipmanları da göndermeyi kabul etmiştir.

Rusya’nın saldırgan tutumlarına karşı Türkiye ve Ukrayna yakınlaşmaya başladı. İki ülke ilişkilerinde yeni bir sayfa açıldı. Özellikle ticaret ve yatırım alanlarında işbirliğinin kapıları açıldı. Başbakan Davutoğlu’nun ziyaretine katılan bakanlar, iki ülkenin ticaret ve yatırım alanında işbirliği yapacağının göstergesi. Bir yandan savunma ve askeri konularda işbirliği yapılacak. Bu yüzden Başbakan Yardımcısı Yalçın Akdoğan, Milli Savunma Bakanı İsmet Yılmaz, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu Ukrayna çalışma ziyaretinde yer aldılar. Öte yandan yatırım ve ticaret alanında işbirliği için Ekonomi Bakanı Mustafa Elitaş, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanı Binali Yıldırım ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Berat Albayrak, Başbakan Ahmet Davutoğlu’na eşlik etti.

Bu stratejik müttefik olmak için ilk adımlar, Nairobi’de Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Bakanlar toplantısında 15-18 Aralık 2015 tarihleri arasında atıldı. Bu toplantıda Ukrayna Ekonomi Kalkınma Bakan Yardımcısı Nataliya Mikolskaya Türk delegasyonu ile görüşmelerde bulundu.

İki ülkenin yakınlaşmasının temel nedeni, aynı ülkeyi tehdit olarak görmeleridir. Rusya Kırım’ı işgal ederek Ukrayna’nın toprak bütünlüğüne ve egemenlik haklarına tecavüz etmiştir. Türkiye’ye karşı da düşman ve saldırgan tutumunu uçak düşürme olayından sonra tırmandırmıştır. Türkiye’nin Rusya ile ekonomik ve ticari ilişkilerinin bozulmasından sonra Ukrayna ile yakın ilişkiler kurması beklenen bir durumdur.

Kırım’ın işgalinden sonra Türkiye Rusya ile Ukrayna arasında denge politikası uygulamıştır. Bir yandan Rusya ile iyi ilişkileri sürdürmüş ve yaptırımlara katılmamıştır. Ukrayna ile ticari ilişkilerini devam ettirmenin yollarını aramıştır. Ayrıca Kırım Tatarları dolayısıyla Ukrayna ile sıcak ilişkiler kurmuştur.

Kiev’deki üst düzey görüşmelerin ardından Türkiye ile Ukrayna serbest ticaret görüşmelerinin Mart ayından itibaren başlayacağını bildirdiler. Kiev’deki toplantılardan iki sonuç ortaya çıktı. Birincisi, Rusya’nın başta Kırım olmak üzere Ukrayna’daki askeri faaliyetleri ile Suriye’deki askeri müdahalesini kınamak. İkincisi, iki ülke arasında ticaret ve yatırımları arttırmak.

Kiev’deki görüşmelerde Kırım Tatarları açısından en önemli nokta, Davutoğlu’nun bundan birkaç kez önce görüştüğü Kırım Tatarlarının lideri Mustafa Abdülcemil Kırımoğlu ile Rıfat Çubarov’un aralarında bulunduğu heyetle bir saat boyunca Hilton’da görüşmesiydi. Görüşmenin fotoğraflarına bakıldığında birkaç nokta dikkatimi çekti. Birincisi, Rusya ile ilişkilerin kötüleştiği ve krizin tırmandığı bu süreçte Davutoğlu-Kırımoğlu buluşmasında oturma düzeyi dikkat çekiydi. Daha önceki fotoğraflara baktığımızda Kırım Tatarlarının lideri ile Başbakanın hafifçe çapraz fakat yakın bir şekilde oturduğunu görüyoruz. 15 Şubat Kiev’deki görüşmede Kırım Tatar lideri ile Başbakan Davutoğlu arasında mesafe olması ve Türkiye Başbakanı’nın Türk bayrağını arkasına alarak tek başına oturmasını nasıl yorumlamak gerektiği sorusu aklıma takıldı. Rusya’ya mesaj vermek açısından Kırım Tatar lideri Kırımoğlu ile yan yana oturmak daha anlamlı olabilirdi. Hatta daha ileri giderek şunu bile önerebilirim. Koltuğun yanında bulunan küçük masada hem Türk hem Kırım Tatar bayraklarının yer alacak şekilde basına poz verilebilirdi.

Bunu dışında Poroşenko-Davutoğlu görüşmesine Kırım Tatar liderinin katılması belki başka bir mesaj vermekte. Türkiye, Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü savunurken Kırım’ın parçası olan Kırım Tatarlarına önem verdiğini bu şekilde göstermek istemiş olabilir. Hilton’da Kırım heyeti ile Türk heyetinin buluşması, Türkiye’nin Ukrayna’nın içişlerine saygı gösterdiğinin de bir göstergesi de olabilir. Fakat Rusya ile krizin tırmanmasını engellemek adına da Türkiye bu şekilde hareket etmiş olabilir. Bir yandan Rusya ‘ya Ukrayna ve Kırım Tatarlarının yanında olduğunu gösterirken öte yandan mesafeli verilen fotoğraf Türkiye’nin hala Rusya ile diyalog ve diplomasi yoluyla başta Suriye olmak üzere Kırım ve Ukrayna gibi konularda uzlaşmak istediğinin sinyali verilmiş olması olasılık dahilinde. Ayrıca Türkiye’de yaşayan Kırım Tatar diasporasına da Kırım’ın işgalinin 2nci yıldönümünün yaklaştığı bu günlerde sizinle beraberiz mesajı da var bu çalışma ziyaretinin amaçları arasında.

Bir sonraki yazımız Almanya’nın Rusya politikası ve Kırım üzerine olacak.

http://atimes.com/2016/01/conflict-with-russia-draws-turkey-and-ukraine-closer/

http://uatoday.tv/news/ukraine-turkey-to-resume-free-trade-zone-talks-in-march-591504.html

http://www.haber10.com/guncel/basbakan_davutoglu_ukrayna_ya_gitti-616261

YAZI 8: 19 ŞUBAT 2016

Almanya’nın Rusya Politikası ve Kırım

Bu kriz hatta savaş tamtamlarının çaldığı ortamda Türkiye’nin sıkıştığı Ortadoğu bataklığında kendisine yeni müttefikler ve stratejik ortaklıklar aramasını anlamak mümkün. Bunun için Türkiye özellikle mülteciler sorunu sebebi ile Almanya ve Şanşölye Merkel ile yakınlaştığını görüyoruz. Suriye konusunda Türkiye Almanya ile yakınlaşması yeterli görünmeyebilir. Kırım ve Ukrayna konusunda da her iki ülke ortak tavır alabilir. Almanya’nın dünya politikasında ağırlığını koyduğunu görüyoruz. Almanya ile Rusya’nın ilişkileri Kırım’ın işgalinden önce “geleneksel ortaklık” düzeyindeydi. Almanya’nın dış politika stratejisi Kırım ve Ukrayna sonrası üç ana başlıkta toplanabilir: Şiddet hayır fakat diplomasiye evet, ekonomik baskı ve yaptırımlar ve Avrupa Birliği ülkelerini bu strateji etrafında birleştirmek. Bu politika bir anlamda başarılı oldu; çünkü Putin Batı bloğunun bu kadar uzun süre özellikle yaptırımlar karşısında bir arada duracağını düşünemedi. Kırım Krizine kadar geçen sürede Merkel ile Putin arasındaki tek pürüzlü konu, Rusya’nın insan hakları ihlalleriydi. Almanya ekonomik ilişkilerini Rusya ile kötüleştirmeyecek noktaya kadar Rusya’ya karşı duruyordu. Bir başka deyişle, Avrupa bir yandan değerleri olan insan hakları, demokrasi, özgürlükler ve yolsuzlukla mücadele gibi konularda Rusya’yı eleştirirken öte yandan ekonomik alanında işbirliğini sürdürmekteydi. Ekonomik temelli Alman dış politikası, Kırım Krizi sonrası güvenlik odaklı oldu.

Almanya dış politikası Willy Brandt’ın başbakan olduğu 1970’lerden beri “değerler odaklı” olmuştu. Almanlar komşuları ve müttefikleri ile ilişkilerinde güvenliği değil değerlerini öne çıkararak yürütmüşlerdir. Bunun bir nedeni, Almanya’nın II. Dünya Savaşı’ndan sonra Anayasası’nda savaşı yasaklaması ve silahsızlandırılmasıydı. Ostpolitik Doğu Almanya ve Batı Almanya arasında yakınlaşmaya ve Sovyetler Birliği ile Batı Almanya’nın dengeli ilişki kurmasına dayanmaktaydı. Almanlar bu politika gereği Sovyetler Birliği ile iyi ilişkiler kurmuşlar. Aynı zamanda Sovyet tehdidine karşı topraklarında Amerikan nükleer başlıklı füzelerinin yerleştirilmesine onay vermiştir.

Almanya Soğuk Savaş sonrası dönemde Rusya’nın başparmağına basmamaya çalışmıştır. 1990’lı yıllarda Rus ekonomisi durgunluk içindeyken Almanya, Rusya’nın Dünya Ticaret Örgütü ve G7 zirvelerine katılmasını desteklemiştir. Berlin ekonomik zorluk döneminde Kremlin’e önemli miktarda kredi ve hibe desteği sağlamıştır. Şansölye Schröder zamanında Rusya ile yakınlaşma politikası devam ettirilmiştir. Rus iç politikası ve insan hakları ihlallerine karşı sert tutum takınmayan Almanya, 2004 yılında Schröder, Putin’i “tam bir demokrat” olarak selamlamaktaydı. 2004-2009 yılları arasında Merkel’in liderliğinde Hristiyan Demokrat Birliği (CDU) ve Steinmeier liderliğindeki Sosyal Demokrat Partisi (SPD) arasında kurulan “Büyük Koalisyon” Rusya politikası ayrışmalar göstermiştir. Merkel, Rusya’nın insan hakları ihlallerine karşı eleştirel bir tutum sergilerken Steinmeier önceki Şanşölye Schröder gibi Rusya’yı “stratejik ortak” ilan etmiştir. 2014 yılında Kırım’ın işgalinin hemen sonrasında Schröder’in Putin’in 70nci doğum gününü kutlaması bu farklı yaklaşımın en bariz örneğidir.

Merkel, Rusya’ya karşı sert tutum sergilemesi önemlidir. Enerji konusunda Rusya’ya bağlı olması yanında Almanya, Doğu Avrupa’nın güvenliği ve istikrarı için Rusya ile iyi ilişkiler geliştirmek zorundadır. Bundan iki yıl önce Kırım’a Rus paramiliter gruplar girdiğinde bile Şanşölye Merkel, Moskova ile iletişim kanallarını kesmemiş ve krizi önlemek için aktif olarak çalışmıştır.

Almanya ekonomik gücüne rağmen göreceli olarak zayıf orduya sahipti. Kırım’ın işgaline Almanya’nın verdiği tepki “çifte strateji” izlemek olmuştur. Bu strateji iki ayak üzerinde durmaktaydı: Diplomasi ve ekonomik yaptırımlar. Şubat 2015’te Minsk’te yapılan Ukrayna ile Rusya arasındaki ateşkes görüşmelerinde Merkel’in oynadığı önemli rolü unutmamak gerekir. Rus enerjisine bağımlılığı sebebi ile Almanya ilk başta Amerika’nın liderliğindeki yaptırımlar cephesine katılmak istememiştir. Fakat daha sonra Avrupa’da Rusya karşıtı blokun lideri konumuna gelmiştir. Ekonomik yaptırımlara katılmakla kalmamış; AB’nin Rusya’ya karşı ortak politika oluşturmasını sağlamıştır. Washington ile Moskova arasında Kırım Krizi’nde Almanya bir anlamda arabulucu rol oynamıştır. Mart 2014’te Alman Parlementosu Bundestag’da yaptığı konuşmada Merkel, Kırım Krizi’nde askeri çözümün bir seçenek olmadığını belirtmiştir. Rusya’ya karşı Merkel’in stratejisi, çatışmanın tüm tarafları arasında diyalogun kurulması, NATO, AB ve ABD arasında düzenli fikir alışverişinin sağlanması ve Weimar Üçlüsü (Almanya, Fransa ve Polonya) işbirliği ile Doğu Avrupa’daki ülkelerin güvenliğinin garanti altına alınmasıdır.

Ukrayna Krizi, Almanya’yı tekrar dünya sahnesine yerleştirmiştir. Merkel Doktrini olarak adlandırılan dış politika stratejisine göre, Almanya gerekli gördüğünde teknolojik üstünlüğe sahip silahlarla başta Rus saldırganlığı olmak üzere dünyadaki diğer çatışmalara askeri anlamda destek verecektir. Almanya’nın güvenliğine tehdit olarak gördüğü durumlarda gerektiğinde demokrasi ve insan hakları konusunda yetersiz olan ülkelere silah yardımı yapması ve silah satması eleştirilmiştir. Almanya son derece gelişmiş 270 modern Leopard (Model 2A7) Suudi Arabistan’a satması buna bir örnektir.

Kasım 2014’te Ukrayna’nın batısında yaşanan Rus saldırılarından sonra Merkel şunu belirtmiştir: Rusya’nın Ukrayna’ya yaptığı saldırı sadece Ukrayna ile ilgili değildir. Bu Moldova ile ilgilidir. Gürcistan ile ilgilidir. Eğer bu devam ederse Sırbistan ve Batı Balkan ülkelerindeki istikrar da tehlikeye girecektir.”

Merkel, kimilerine göre Terminatress, kimilerine göre Poker yüzlü (Poker face), kimilerine göre Buz Kraliçesi (Ice Queen) olarak tanımlanmaktadır. Kırım ve Ukrayna Krizlerinde Rusya’ya karşı göreceli olarak başarılı bir politika izlemiştir. Ruslara göre, Kırım’ın anavatanla birleşmesi olarak görülen Kırım’ın işgalinin Merkel tarafından “ilhak” olarak tanımlanması Kremlin’i kızdırmıştır. Fakat yukarıdaki tanımlar Suriye ve mülteci krizinde fazla işe yaramamış gözükmektedir. Suriye’deki krizin Almanya’nın kapılarına ulaşması, Merkel’in önceliklerini Rusya, Ukrayna ve Kırım’dan Ortadoğu’ya kaymasına sebep olmuştur.

Son olarak şunun altına çizmek gerekir. Merkel Ukrayna’nın egemenliğinin tekrar inşa edilmesine taraftardır fakat Kırım olmadan. Ukrayna toprak bütünlüğünün Kırım olmadan sağlanabileceğinin altını çizmiştir. Bu fikrini Paris’te Ekim 2015’te Ukrayna sorunu hakkında yapılan barış görüşmeleri öncesi toplantılarda belirtmiştir. Mayıs 2015’te Kırım’ın ilhakının suç olduğunu belirten Merkel’in yavaş yavaş bu yaklaşımından ayrıldığı görülmektedir. Kısa dönemde Almanya’nın Ukrayna ve Kırım politikasının değişmeyeceğini bekleyebiliriz. Çünkü Merkel’in şu andaki önceliği iç politikada en büyük sorun olarak ortaya çıkan mülteci sorununu çözümüdür. Bu olmadan Almanya açısından daha büyük tehdit olan Rusya’nın yayılmacı politikalarının durdurulması mümkün gözükmemektedir.

http://www.dw.com/en/how-crimea-changed-germanys-international-role/a-18322004

http://www.chicagotribune.com/news/opinion/editorials/ct-merkel-putin-ukraine-edit-20141119-story.html

YAZI 9: 21 MART 2016

Kosova Kabusu ve Kırım

Kosova’nın bağımsızlığına ilan ettiğini gün eminim birçoğumuz sevinmiştir. Kosova 2008’de bağımsız olmasına giden yol aslında 1999 yılında başlayan olayların neticesidir. Hatta Kosova çatışmasını eski Yugoslavya’nın bölünmeye başladığı 1989’a kadar götürebiliriz. Peki Kosova örneği bizim için niye kabus?

Kırım açısından olaya bakarsak; Kosova örneğini Kırım’da kullanarak Rusya, yasadışı işgal ve ilhakını uluslararası hukuk açısından haklı göstermeye çalışmıştır. 2014 yılı Mart ayında Kırım Parlamentosu diğer adıyla the Verkhovna Rada of Crimea bağımsızlık ilanı için ilk önce 30 Mart’ta yapılması istediği “sözde halkoylaması”nı 16 Mart 2014 Pazar günü gerçekleştirmişti.

Bağımsızlık Bildirisi olarak anılan belgeye göre, Kırım Parlamentosu şu ifadelere yer vermektedir: “Otonom Kırım Cumhuriyet Parlamentosu ve Sevastopol Şehir Konseyi olarak 22 Temmuz 2010 tarihli Birleşmiş Milletler Uluslararası Adalet Divanı (UAD) kararında belirtildiği gibi Kosova’nın statüsünü teyit eden belgelerde ve diğer uluslararası belgeler ile Birleşmiş Milletler Şartı’na uygun olarak Parlamento’nun aldığı bir ülkenin tek taraflı bağımsızlığını ilan etmesi kararı uluslararası normları ve kuralları ihlal etmemektedir.

Kırım Parlamentosu’nun o tarihte verdiği uluslararası hukuka aykırı bu bağımsızlık kararı özellikle Kosova bağlamında değerlendirmek gerekir. Burada önemli olan nokta, Kırım Parlamentosu’nun bu kararı alırken Kosova’yı örnek göstermesi özellikle BM UAD’nın Kosova konusunda ilk defa olarak Divan’ın önüne görüş bildirmesi için getirilen tek taraflı bağımsızlık ilanıdır. Kosova ile Sırbistan Cumhuriyeti arasında çatışma konusu olan Kosova Bölgesi hakkında Divan tavsiye görüşünü 4’e karşı 10 olumlu oyla almıştır. Bu karara göre, Kosova’nın 17 Şubat 2008 tarihinde tek taraflı olarak aldığı bağımsızlık ilanı kararı genel uluslararası hukuk kurallarını ihlal etmemektedir. Ayrıca bu bağımsızlık kararının BM’in 1244 sayılı Güvenlik Konseyi (GK) kararının da ihlali anlamına gelmemektedir. 1244 sayılı GK kararı Kosova’nın son statüsü hakkında bir tanımlama içermediği için Kosova Parlamentosu’nun aldığı bu karar uluslararası normlara UAD tarafından uygun bulunmuştur.

UAD bu kararı alırken başta Sırbistan Cumhuriyeti ve Kosova olmak üzere değişik ülkeler görüş bildirmiştir. Burada ilginç olan nokta 08 Aralık 2009 tarihinde UAD önünde Rusya Federasyonu (RF)’nun görüşlerini bildiren RF Hollanda Büyükelçisi KirillGevorgian şu noktalara dikkat çekmiştir:

Genel uluslararası hukuk Kosova’nın bağımsızlık ilan etmesini önlemektedir. Bunun sebebi, Kosova halkının self-determinasyon hakkı bulunmamaktadır.
Rusya “tek taraflı bağımsızlık ilanı uluslararası hukukun ihlali” olmadığına dair diğer ülkelerin iddialarını ret etmektedir. Ayrıca BM GK’inin Kuzey Kıbrıs ve Rodezya’nın bağımsızlık ilanlarını yasa-dışı ilan ettiğini de hatırlatmaktadır. Unutulmamalıdır ki, ayrılma hakkı sadece koloniler çerçevesinde tanınmış bir haktır.
1990’lı yıllarda Kosova Arnavutları’nın insan haklarının ihlal edildiği gerekçesi 2008 yılında tek taraflı bağımsızlık ilanını haklı göstermektedir.
BM GK 1244 sayılı kararı, BM Genel Sekreteri’nin özel temsilcisi olan MarttiAhtisaari’nin taraflar arasındaki müzakereleri sonlandırması ve tek çözüm olarak bağımsızlık ilanını göstermesi ile geçerliliğini yitirmemiştir. Kosova Arnavutları’nın temsilcisi SkenderHyseni “müzakerelerin Sırbistan’ın bağımsızlığı kabul edip etmemesi ile alakalıdır” tezine karşı GevorgianAhtisaari’nin müzakereler sonucunda başarısız olmasının sürecin sonu olduğu anlamında gelmediğini belirtmiştir.
Biz birçok kere uluslararası hukukun hukuk olmadığını ve uluslararası ilişkilerde emsal teşkil etmediğini ve gücün hukuk olduğunu belirtmektedir. Kosova’nın tek taraflı bağımsızlığını ilan edilmesinin ret edilmesi uluslararası hukukun hala etkin ve etkili olmasını göstermesi için bir şans olacaktır.

Kırım Parlamentosu’nun tek taraflı bağımsızlık kararının bildirisinde BM UAD Kosova konusunda aldığı tavsiye kararı ile paralellik kurması ilginçtir. Kosova’nın bağımsızlığını ilan etmesi ile Batılı devletlerinin görüşlerini uzun uzun burada belirtmek ve uluslararası hukuk açısından bir ilk olan Kosova’nın bağımsızlığının UAD görüş bildirmesi üzerinde analiz yapmak amacında değiliz. Bir diğer önemli husus, Batılı devletlerin dışında Çin gibi BM GK daimi üyesi olan ülkenin görüşlerine burada değinmek gerekir. Şüphesiz Kırım Krizi konusunda Çin’in ne düşündüğü çok önemlidir. Suriye Krizi’nde olduğu gibi Çin’in tutumu belirleyici olabilir. Bir başka değerlendirmede Kırım Krizi’nde Çin’in pozisyonunu ayrıntılı incelemek gerekmektedir.

Kosova konusunda Çin’in görüşlerinin Rusya Federasyonu benzer olduğunun altını çizmek ile yetinmenin yanında bunun Doğu Türkistan ile bağlantılı olduğunu da belirtmek gerekir. Uluslararası ilişkilerde devletler çoğunlukla kendi çıkarlarını düşünür öncelikle. Çin’in öncelikli çıkarı, toprak bütünlüğünü sağlamaktadır. Doğu Türkistan ile Kosova’nın benzer en önemli yanı, ikisi de Birleşmiş Milletler’in olmazsa olmazı olan ülkelerin toprak bütünlüklerine saygı duyulması ilkesine aykırı durumlar olmasıdır. Bu yüzden Çin’in Batı ile ilişkilerini bozmak özellikle Amerika ve Avrupa Birliği ile olan sağlam ilişkilerinden etkilenmemek adına Kosova konusunda Batı yanlısı tutum alması düşünülebilirdi. Ancak Çin daha hayati önemde gördüğü toprak bütünlüğünü korumak yani Doğu Türkistan için örnek olmaması adına Kosova’nın bağımsızlığı konusunda Rusya ile aynı perdeden sesini yükseltmiştir.

Buna benzer bir durum Ukrayna için de söz konusu. Kırım’ı Rusya’ya kaptırmış olan Ukrayna topraklarının bir bölümünü olan Donetsk ve Luhansk’ta Rus yanlılarına karşı güç mücadelesi vermektedir. Ukrayna ilginç bir şekilde Kosova’nın 2008’de ilan ettiği bağımsızlığını tanımamıştır. Çünkü Kırım örneğinde görüleceği üzere Kosova’nın bağımsızlığı tanımak Kırım’ın da kendi kaderini tayin etme hakkı çerçevesinde bağımsız olmasının önünü açacaktı. Zaten 2014’ten sonra yaşanan olaylar sözde bağımsızlığın hemen ardından Rusya’nın yasadışı işgal ve ilhakının yaşanmasına yol açmıştı.

Ukrayna açısından temel çıkar, toprak bütünlüğünün sağlanmasıdır. Bu çıkarın birincil önceliğini olduğunu gösteren diğer bir olay, Şubat ayında yaşandı. Türkiye Şubat ayında PYD ile mücadele etmekte ve bunun için Suriye’ye müdahale etmekteydi. Ukrayna 2017 yılına kadar BM Güvenlik Konseyi’nin 15 üyesinden biridir. Rusya BM Güvenlik Konseyi’de Türkiye’nin Suriye’ye müdahalesi ile ilgili oylama yapılmasını istemişti. Bu oylamada Ukrayna, Rus jetinin düşürülmesinden sonra televizyonlarında defalarca göstermesine rağmen Rusya ile birlikte hareket etmiştir. Türkiye ile Ukrayna nerede ise Rus uçağının düşürülmesinden sonra“stratejik kardeşlik” diyebileceğimiz bir ilişkiye girdi. Buna rağmen niye Türkiye safında yer almadı. Bunun cevabı basit aslında. Kosova olayı gibi Suriye’nin parçalanması dünyadaki birçok ülke için kabus. Devletler yeni Kosovaların yaşanmasını istemiyorlar. Çünkü bunun Kırım’ın Ruslar tarafından topraklarına katılması gibi sonuçları olabiliyor. Ayrıca Ukrayna açısından Rusya kendi topraklarına saldıran bir ülke. Kırım dışında Doğu Ukrayna topraklarına saldırgan ülke olan Rusya. Türkiye’nin Suriye’ye “saldırması” Ukrayna açısından aynı şekilde değerlendiriliyor. Ukrayna açısından en önemli ulusal çıkarı, toprak bütünlüğü ve ulusal güvenliği. Bu yüzden bu konuda Türkiye’yi karşısına alması ve BM Güvenlik Konseyi’nde aleyhine oy kullanması doğal karşılanmalı. Üçüncü bir nokta, Kiev PYD konusunda, kendisine daha yakın gördüğü Batı ve ABD safında yer alması beklenen bir durum.

Sonuç olarak, Kosova örneği ilk başta Ruslar tarafından karşı çıkılmasına rağmen dünya sisteminin şu anki konjektüründe özellikle Kırım özelinde kendi lehlerine kullanılmış durumda. Sırbistan’dan ayrılarak Kosova’nın bağımsız olması ve bu sürecin BM Güvenlik Konseyi kararı olmadan NATO, ABD ve AB tek taraflı olarak aldıkları kararlar neticesinde alınması sonucu ortaya çıkmıştır. Elbette Kosova’ya müdahale edilmesi 21nci yüzyılın başında 1999 yılında itibaren daha fazla kabul görmeye başlayan “koruma sorumluluğu” (R2P) ile yakından alakalı. Aynı şekilde Ruslar, uluslararası hukukta artan bir şekilde gündeme getirilen koruma sorumluluğunu Kırım’da kendi dış politika doktrini çerçevesinde uygulayarak istediği sonucu elde etti. Kosova, Türkiye gibi terör, doğu ve Kürt sorunu ile uğraşan bir devlet için dikkate alınması gereken bir kabus aslında.

YAZI 10: 01 NİSAN 2016

GAZZE VE KIRIM ÜZERİNE BİR ANALİZ

17 Temmuz 2014 tarihinde iki önemli olay aynı anda yaşandı. Gazze’de bir haftadır yaşanan İsrail saldırıları kara harekâtı ile daha üst bir seviyeye ulaştı. Fakat ondan daha önce 290’a yakın sivilin öldüğü Malezya Havayolları’na ait MH17 Amsterdam – Kuala Lumpur seferini yapan uçak Donestk yakınlarında Ukrayna – Rusya sınırı yakında karadan havaya atılan bir SAM füzesi ile düşürüldüğü iddia edildi. Aslında iki olay da Türk kamuoyunu yakından ilgilendirmesi gerekiyor. Fakat ilginç bir şekilde gerek geleneksel medyada gerekse sosyal medya en çok konuşulan konu Gazze olmasına rağmen Ukrayna’da düşen uçak konusunda yapılan haberler ikinci planda kaldı. Ukrayna’daki olay Türkiye açısından niye önemli olmalıydı? Çünkü Rusya’nın uluslararası hukuk kurallarına ayaklar altına alarak ilhak ettiği Kırım başta olmak üzere, Ukrayna’da yaşanan kriz üzerinde önemli etkisi olacak bir olaydı. Kırım’da hem Müslüman hem Türk olan Kırım Tatarları yaşamakta. Fakat Türkiye’de Kırım Tatarları için Türkiye’de yaşayan Kırım diasporasının mensupları ve Kırım dostları dışında Kırım davası için yürüyen çok az insan vardır. İşte 17 Temmuz günü Gazze’ye yapılan İsrail hava saldırılarından sonra 17 Temmuz gecesi bir grup vatandaş ve aralarında AKP’li milletvekillerinin de bulunduğu protestocular Ankara’daki İsrail Büyükelçiliği’ne yürümesini nasıl açıklayabiliriz? Kırım’ın ilhakı sonrası Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği tarafından organize edilen Ankara Güvenpark’ta yapılan mitinge muhalefetten ve iktidardan tek bir milletvekili katılmamıştı. Anadolu Ajansı’nın 18 Temmuz 2014 saat 01.50’deki haberine göre, 4 siyasi parti ortak bildiri ile İsrail’i kınama kararı almıştı. http://www.aa.com.tr/tr/turkiye/360510–tbmm-genel-kurulunda-israilin-kara-harekati-tartisildi

İsrail – Filistin çatışması ile Kırım Krizi arasında bazı benzerlikler ve farklılıklar bulunmaktadır. Benzerlikleri şu şekilde sıralayabiliriz. Birinci olarak, İsrail ve Rusya’nın yaptığı temelde aynıdır. Her ikisi de uluslararası hukuku hiçe sayarak başka bir devletin toprağına girmektedir. Peki farklılıklar nelerdir? Olaya dış politika analizi (DPA) boyundan bakabiliriz.

Dış Politika Analizi (DPA)’nde önemli konu, kamuoyudur. Uluslararası ilişkilerdeki realist anlayışa göre, iç politikanın dış politika üstünde ya da dış politikanın iç politika üstünde etkisi yoktur. DPA ise bunu ret eder. DPA göre, iç ve dış politika birbirini etkiler. Aynı şekilde realistlere göre, kamuoyunun dış politika üzerinde etkisi minimum düzeydedir.

Bu iki çatışmayı DPA açısından analiz edersek şu noktalara vurgu yapmamız gerekir. Birinci olarak, kamuoyu oluşması konusunda medya ve sosyal medyanın etkili olduğu görülmektedir. Eğer bir içerik analizi yapmak mümkün olsaydı Ukrayna üzerinde düşürülen MH17 Malezya uçağı ile ilgili haberler BBC World News gibi uluslararası haber kanallarında ilk 15 dakika yayında bulunurken Gazze çatışması bundan sonraki haber olarak yer vermişlerdir. Aynı durumun tam tersi Türk haber kanallarında mevcuttu. Türk haber kanalları örneğin NTV Gazze ile ilgili haberleri ilk 15 dakikadan fazla hatta yarım saatten fazla yer vermişlerdi. Malezya uçağının düşürülmesi ise çok kısa haber olarak geçmişti. Bunun nedeni, tamamen Türk kamuoyunun, özellikle iktidar partisinin “Müslüman muhafazakar” kimliğe dayalı dış politikasının da etkisi ile Gazze olaylarını yoğunlaşması ve Malezya uçağı olayını “es geçmesi”dir. Rus uçağının düşürülmesinin ardından bunun tersi bir trend gözlemlense bile hala Kırım konusu Türk kamuoyu ve medya kanallarında yeterince yer bulmamakta.

DPA açısından ikinci nokta, grup psikolojisi ve kimlik olgusudur. İlginç bir şekilde Gazze’deki insanlık dramına ,Türkiye gerek hükümet olarak gerek kamuoyu olarak, realist yaklaşım dışında tamamen inşacı kuram çerçevesinde değerlendirme yapılmaktadır. Meclisteki tüm siyasi partilerin Gazze’deki saldırıyı kınaması ancak bu şekilde açıklanabilir. Aynı günlerde yine ağır sivil kayıpların olduğu ve 190’a yakın Hollanda vatandaşı olmak üzere 10’a yakın dünya vatandaşın öldüğü (kaldı ki Malezya bir Müslüman ülkesidir) bir olayın hükümet ve kamuoyu nezdinde yeterince yer bulmaması bu şekilde açıklanabilir. Yeni Osmancılık ve İslami Sünni kimlik üzerinde Türkiye dış politikasını yönlendirilmektedir. Türkiye ile birlikte Katar Gazze’de Hamas’ı desteklerken iken yine İslam coğrafyasında Sünni blok içinde yer alan Suudi Arabistan ve Mısır Hamas karşıtı ve Filistin Lideri Mahmut Abbas’a yakın bir politika izlemektedir. Burada şu analizi yapmak faydalı olabilir. Türkiye özellikle Osmanlı İmparatorluğu devlet olarak İsrail ve Yahudiler ile Ruslar ya da Araplar kadar karşı karşıya gelmemiştir. I. Dünya Savaşı’nda imparatorluğun çöküş sürecinde Arap milliyetçi hareketlerin etkisi herkes tarafından bilinmektedir. Ruslar ise yüzyıllardır Osmanlı İmparatorluğu’nun toprak kayıplarına uğraması yanında daha II. Dünya Savaşı’na kadar Ruslar Doğu Anadolu üzerinde toprak taleplerinde bulunmaktaydılar. Bütün bunlara rağmen Türk toplumundaki bu Yahudi karşıtlığı (İsrail karşıtlığı dışında) ancak kimlik politikası ile açıklanabilir. Türkiye’deki tüm etnik kesimler açısından Yahudi karşıtı olmak bir anlamda dış politika analizinde çok kullanılan “bayrak etrafından bütünleşme” olgusu ile açıklanabilir. Bu iç politikanın da dış politika üzerine etkisine güzel bir örnektir. İç çekişmelerin ve sıkıntıların yükseldiği dönemlerde bir devlet dış politikayı kamuoyu desteği sağlamak için öne çıkarabilir; hatta savaş ve çatışmaya girebilir ya da parçası olabilir. Kamuoyunun dikkatini iç sorunlardan uzaklaştırmak ya da iç sorunlarla ilgili kamuoyu desteğini arttırmak için dış politikaya çekmesi mekanizmasına “bayrak etrafında bütünleşme, birleşme “(rally around the flag) denmektedir. Türkiye’de de bu Yahudi karşıtlığı ile yapılmaktadır. Rus karşıtlığının olmaması da ilginç bir durumdur. Bu nasıl açıklanabilir? Bunun nedeni de rasyonel seçim teorisidir. Kırım krizinin ortaya çıktığı andan itibaren Türkiye’deki analistlerin TV programlarında rasyonel seçim teorisi gereği Türkiye’nin Rusya ile ticari ve ekonomik ilişkilerin jeo-ekonomik açıdan çok önemli olduğu vurgusunu yapmaktaydılar. Aslında Kırım Tatar diasporasının yaşadığı Türkiye’de diaspora yaklaşımına göre, nasıl bir Yahudi ve Ermeni lobisi ABD’nin hem iç hem dış politikasına etkide bulunabiliyorsa, Türkiye’deki Kırım Tatarlarının da etkide bulunması beklenir. Fakat bu mümkün olmamaktadır.

Bunun nedenlerinden biri, Türkiye’deki Kırım Tatarlarının bir diaspora olarak yeterince Kırım Krizi’ne hazırlıksız yakalanmalarıdır. Ayrıca Türkiye’de sosyal yapının buna müsait olmaması gösterilebilir. Hala katıldığım bir konferansta niye Kırım Tatarları yerine Kırım Türkleri kullanılmadığı şeklinde eleştiriler alındığı bir ortamda diaspora politikaları üretmek mümkün olmayabilir. Kırım Tatarı kimlik temelli diaspora oluşmadığı için Türkiye’deki Kırım Tatar diasporasının güçlü olması zordur. Kırım’ın işgalinin belki de tek faydası, Türkiye’deki Kırım Tatarlarının çok azı dışında tek bir politika etrafından toplanmasıdır. Bugün Türkiye’deki Kırım Tatar diasporası arasında “Kırım davası” en önemli konudur. 2014 Kırım işgali sonrası ilk kez Ankara Kızılay Güvenpark’ta yapılan 18 Mayıs mitinginde göreceli olarak büyük kalabalığın toplanmış olması, Kırım’ın işgali sonucudur. Türkiye’deki Kırım Tatarları da artık Kırım davasına sahip çıkmaktadır. Önemli olan bu hareketlenmeyi iyi kullanmak ve Türkiye’de hem iç hem dış politikada etki sağlayacak şekilde kullanmaktır.

Son olarak, Kırım’ın Gazze gibi Türk kamuoyunda birinci öncelik olması için savaş, çatışma ve TV ekranlarında öldürülen kadın ve çocukların olmasına gerek yok. Belki bir fotoğraf karesi aynı etkiyi yaparak Kırım’ı hem Türk hem dünya kamuoyunun gündemine taşıyabilir. Ege kıyılarında fotoğrafı çekilen Suriyeli mülteci çocuğun yaptığı etkiyi sağlayacak bir fotoğraf karesine ihtiyacımız var belki Kırım’ın TV ekranlarda yer bulabilmesi için….

YAZI 11: 07 NİSAN 2016

ERMENİSTAN VE KIRIM: HEM UZAK VE HEM YAKIN

Ermenistan’ın Kırım ile ne alakası var diyebilirsiniz. Günümüzde karşılıklı bağımlılık o kadar çok arttık ki bir ülkede yaşanan krizler diğer ülkeleri etkiliyor. Bu yüzden şu günlerde Ermenistan ve Azerbaycan arasında yaşanan kısa süreli sınır savaşının Rusya’nın “Yakın Çevre” Politikası ile Avrupa Birliği’nin “Doğu Ortaklığı” politikaları ile birlikte değerlendirilmesi gerekir. Ermenistan, Karadeniz, Kafkasya ve Rusya’nın Arka Bahçe politikalarının en önemli piyonlarından biridir. Bu yüzden Kırım’daki gelişmeleri anlamak için Ermenistan’a daha yakından bakmak gerekir.

Ermenistan’ın Kırım ‘a bakış açısını şu iki olay ortaya koyar sanırım. İlk olay, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda Kırım için işgalinden sonra yapılan oylamadır. Soğuk Savaş döneminde BM Güvenlik Konseyi birçok uluslar arası kriz ve çatışma durumunda veto hakkının kullanılması sebebi ile kilitlenmiştir. Bunun üzerine BM Genel Kurulu “Barış için Birleşme” adlı 03 Kasım 1950 tarihli (377A) kararını almıştır. Bu karar kısaca, BM Güvenlik Konseyi daimi üyelerinin veto hakkını kullanması sebebi ile, BM asli görevi ve sorumluluğu olan uluslararası barış ve güvenliğinin sürdürülmesini tehlikeye girmesi halinde Genel Kurul’un gerekli tedbirleri alması için karar alması gerektiğini belirtmektedir. Genel Kurul bu durumda iki durumda acil olarak toplanabilir. Birincisi, BM Güvenlik Konseyi’nin yedi üyesinin olumlu oy kullanmasıdır. İkinci durum, 193 üyesi bulunan BM Genel Kurul’unun çoğunluğu tarafından acil toplantı çağrılmasıdır. Genel Kurul, Kırım’ın işgalinin ardından bu “Barış için Birleşme” kararı gereği yetkisini kullanarak olağanüstü toplanmıştır. 27 Mart 2014 tarihli toplantıda alınan karar, Ukrayna’nın Toprak Bütünlüğü” başlıklı ve Kırım’ın yasadışı ilhakı ile ilgilidir. Genel Kurul’daki oylamada 100 üye olumlu, 59 üye çekimser ve 11 üye olumsuz yönde oy kullanmıştır. Olumsuz oy kullanan üyeler arasında Ermenistan’da bulunmaktadır.

İkinci olay, AB “Doğu Ortaklığı”, Kırım’ın Rusya tarafından işgal edilmesine verdiği yanıt, Mayıs 2015’te Riga’da yaptığı toplantıda belirlenmiştir. Beklendiği üzere bu toplantıda Kırım’ın Rusya tarafından işgal ve ilhakını kınayan karar tasarısını Ermenistan ve Belarus imzalamayı ret etmiştir. (Grigas, 2016, s. 236). Aslında bu toplantı bu iki ülkenin Rusya ile ilişkilerini riske etmek istemediğini ve AB ile yakınlaşmayı bir süreliğine buzdolabına kaldırmayı istediklerini göstermiştir. Ermenistan, Güney Kafkasya’da Rusya’nın en önemli müttefiki iken Belarus Rusya açısından Avrupa’daki son kalesi ve Slav kardeşliğinin simgesidir.

Ermenistan’ın Batı ile ilişkilerinde en önemli unsur, AB bu bölgede uyguladığı “Doğu Ortaklığı” politikasıdır. Rusya ile Gürcistan arasında yaşanan 2008 Altı Gün Savaşı sonrası AB bölgede daha proaktif dış politika izlemeye karar vermiştir. Haziran 2010’da üç Güney Kafkasya devleti ile AB arasında “Doğu Ortaklığı” ve “ayrıcalıklı ortaklık” görüşmelerini başlatmıştır. Polonya ve İsveç tarafından önerilen “Doğu Ortaklığı” üç Güney Kafkasya devleti (Ermenistan, Gürcistan, Azerbaycan) yanında Ukrayna, Belarus ve Moldova’yı içermektedir. Burada amaç, bu altı ülkeye AB Acquis özellikle ticaret, adalet ve içişleri konusunda benimsemeye yönelik adımlar atmalarını sağlamaktadır. Ermenistan özellikle 2013 yılında AB ile “ayrıcalıklı ortaklık” anlaşması imzalamaya yaklaştığında Moskova Erivan üzerinde büyük diplomatik baskı kurmuş ve medya aracılığıyla psikolojik savaş başlatmıştır. Rus medyası bir yandan Ermenistan’ın iç politikasında çok önemli yere sahip olan Dağlık Karabağ’ı kullanarak AB ile yapılacak bir anlaşmanın “Dağlık Karabağ’ı satmak” anlamına geldiğine vurgu yapmaktaydı. Temmuz 2013’te emekli Rus büyükelçi Kovalenko’nun açıklamaları Ermenistan’ın Rusya’ya bağımlılığını göstermektedir: “Ermenistan Rusya ile birlikte yaşayabilir yada hiç yaşayamaz yok olur.”

Ermenistan’ın Rusya ile Batı ile ilişkisi ilginç özellikler göstermektedir. Bir yandan Güney Kafkasya’da Rusya’nın en önemli müttefiki ve stratejik ortağı olan Ermenistan öte yandan özellikle Avrupa Birliği (AB) üzerinden Batı ile iyi ilişkiler geliştirmenin yollarını aramaktadır. Ermenistan, Rusya’nın Belarus ile birlikte en sadık müttefiklerinden biridir. Ermenistan, Avrasya Ekonomik Birliği’nin diğer Rusya’nın yakın müttefikleri olan Belarus, Kazakistan, ve Kırgızistan ile üye olmuştur. Ermenistan’da hala Rusça önemli bir dildir. Ukrayna ile Kırım’da Rusya’nın en önemli sürtüşme konusu olan Akyar (Sevastapol) gibi üsler Ermenistan’da bulunmaktadır. Kısaca, Rusya’nın Kırım’da olduğu gibi başka bir devletin topraklarını işgal etmesine gerek yoktur; çünkü Rusya Ermenistan ve Belarus’un dış politikasında çok büyük etkiye sahiptir.

Ermenistan ile Rusya arasında 1997’de imzalanan anlaşmaya göre, Rusya Federasyonu yirmi beş yıllık süreliğine Ermenistan’da askeri üslere bulundurma hakkı elde etmiştir. Buna karşılık, Rusya Ermenistan’ın uluslararası güvenliğini garantörü olacaktır. 2001 yılında iki ülke on yıllığına ekonomik işbirliği anlaşması imzalamıştır. Eylül 2003’te imzalanan anlaşmaya göre ise Ermenistan’ın tek nükleer santrali olan denetimi Rusya’ya verilmiştir 2011 yılının Nisan ayında Ermenistan Parlamentosu tarafından onaylanan anlaşmaya göre, Rusya sayıları dört bin ve beş bin arasında değişen askerlerinin bulunduğu Ermenistan’daki Rus üslerinde 2044 yılına kadar kalabilecektir. Bunun yanında Rusya Ermenistan’ın güvenliği garanti almanın dışında önemli nokta, bu üsleri gerekirse Rusya Ermenistan dışında yapılacak operasyonlarda kullanabilecektir.

Kısaca, Rusya “çifte çevreleme” (double containment) politikası uygulayarak Türkiye’yi bir yandan Kırım üzerinden diğer yandan Suriye üzerinden çevrelediği tezini ortaya atmak gerekir. Bu çifte çevrelemenin önemli bir ayağı, Rusya-Ermenistan ittifakı ve bunun başta İran olmak üzere Irak gibi ülkeleri de bu çevreleme politikasıdır. 11 Eylül sonrası dünyada küresel terörizmle mücadele söylemi ile Rusya ile ABD yakınlaşması ve bunun sonucunda Kafkasya ve Karadeniz coğrafyasında özellikle Ermenistan bağlamında Rusya’nın etkisinin artırması sonucu Kırım’ın ilhakına giden süreç daha iyi anlaşılabilir. Bu bağlamda, Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki çatışmayı ve Ermenistan ile Türkiye arasındaki yakınlaşma çabalarını yakından takip etmek gerekir. Kelebek etkisi teorisine göre, dünyanın herhangi bir yerindeki kelebeğin kanadının hareket etmesi dünyanın başka bir yerinde kasırgaya yol açabilir. Bu yüzden özellikle Rusya’nın içinde olduğu Suriye ve Dağlık Karabağ çatışmalarındaki gelişmeleri yakından takip etmek ve bunun Kırım ve Kırım Tatarlarına olası etkilerini analiz etmek gerekir. Dağlık Karabağ’da yaşanacak bir savaş Kırım’ı nasıl etkiler? Ermenistan’ın Rusya’ya daha da yakınlaşması ile Kırım’daki Rus askeri varlığının Ermenistan’daki beş bine yakın Rus askerinin konuşlanması nasıl değerlendirilmelidir?

YAZI 12: 18 NİSAN 2016

BALTIK CUMHURİYETLERİ VE KIRIM TATARLARI: ORTAK DÜŞMAN ORTAK BARIŞ MI?

Geçtiğimiz hafta Baltık Cumhuriyetleri’nden Litvanya’da Kırım ve Kırım Tatarları açısından önemli bir toplantı yapıldı. Toplantının Litvanya’da olmasının bir nedeni, orada yaşayan Kırım Tatar diasporasıdır. Bir diğer nedeni is Litvanya gibi Baltık Cumhuriyetleri’nin Kırım’ın Rusya tarafından yasadışı işgalinin ardından eski Sovyet dönemi ile ilgili anılarının canlanması ve Rusya’dan tehdit algılama düzeylerinin artmasıdır. Bu yazımızda kısaca Baltık Cumhuriyetleri ile Rusya arasındaki ilişkilere ve bunun Kırım ve Kırım Tatarlarına ne tür yansımaları olacağı öngörülerine odaklanacağız.

Kırım Tatarları ile Baltık Cumhuriyetlerini yakınlaştıran olaylardan biri, 1987 Temmuz ve Ağustos aylarında gerçekleşmiştir. 1987 Temmuz ayında 500 kadar Kırım Tatarı o güne kadar yapılamayacak olanı yaparak Sovyetler Birliği’nin kalbi Kremlin’in bulunduğu Kızıl Meydan’da bir gösteri yaptılar. 18 Mayıs 1944 Stalin tarafından soykırım benzeri şekilde toplu halde sürgün edilen Kırım Tatarları, Kızıl Meydan’da anavatanları Kırım’a dönmek ve Kırım Cumhuriyeti’nin ihdas edilmesi için korkusuzca insan hakları savunucu liderlerinin öndeliğinde seslerini tüm dünyaya duyurmuşlardır. Ellerinde Lenin ve Gorbaçov’un posterleri ile birlikte Kızıl Meydan’da toplanan Kırım Tatarları’nın bu beklenmedik gösterisi Sovyet liderliğinde etkisini göstermiştir. Andrei Groymyko’nun başkanlığında toplanan komisyon, Kırım Tatarları hakkında rapor hazırlamıştır. Eylül 1987’de Taman şehrinden Kırım’a 2,000 Kırım Tatarı yürümek istemiş fakat güvenlik kuvvetlerinin engellemesi, şiddet ve tutuklamalarına maruz kalmıştır.

Rus Dışişleri Bakanı Molotov ile Alman Dışişleri Bakanı R:ibbentrop arasında imzalanan Molotov-Ribbentrop Paktı’nın 48nci yıldönümü sebebi ile Ağustos 1987’de Baltık Cumhuriyetlerinde gösteriler düzenlenmiştir. Bu pakt ile Baltık Cumhuriyetleri Sovyet hakimiyetine verilmişti. Üç Baltık Cumhuriyetinin başkentlerinde Estonya’nın Talin, Litvanya’nın Vilnius ve Letonya’nın Riga kentlerinde Baltık halkları, gizli olan bu paktın maddelerinin kamuoyuna açıklanmasını ve daha sonra Baltık hükümetleri tarafından bu paktın geçersiz olduğunun ilan edilmesini talep etmiştir. Katılımcı sayıları hakkında farklı rakamlar bulunmaktadır. Talin’de 2.000, “Helsinki 86” adlı grubun organize ettiği gösteri de Riga’da 7,000 ve Vilnius’ta ise sadece 500 kişi meydanlara akın etmişti. Helsinki 86 grubu bu gösteride Letonya’da self-determinasyon hakkının tanınması için referandum yapılması istemiştir. Ayrıca Leton halkına karşı Ruslaştırma kampanyasının da durdurulmasını istemişlerdir. 1987-88 yılları arasında Baltık Cumhuriyetlerindeki gösterilerde en çok duyulan slogan “Özgürlük” olmuştur. Göstericiler sadece Rus dilinin Baltık halklarının asimile edilmesinde kullanılmasına karşı çıkmıyorlardı. Aynı zamanda bu üç cumhuriyetin Sovyetler Birliği içinde yer almasını da sorgulamışlardır.

Baltık Cumhuriyetlerinde yapılan daha küçük çaplı gösteri Helsinki 86 grubu tarafından organize edilmiş ve hemen hemen Kırım Tatarları’nın Moskova Kremlin’deki gösterileri ile aynı zamana denk gelmiştir. 1941 yılında Baltık halklarının çalışma kamplarına toplu olarak gönderilmesinin yıldönümü olan Haziran 14 1987 tarihli gösteri sadece Radio Free Europe ve kulaktan kulağa fısıltı yoluyla yayılmıştır. İş çıkışı saat 4’te binlerce insan Özgürlük Anıtlarının önüne çiçek bırakarak sessiz ama etkili bir gösteri yapmışlardır.

Baltık Cumhuriyetlerinde en etkili gösteri şüphesiz “Popüler Cephe”nin organize ettiği 1989 yazındaki gösterilerdir. 23 Agustos 1989’da yaklaşık 2 milyon insan Vilnius’tan Talinn’e 370 mil uzunluğunda “Baltık Yolu” adlı insan zincirini oluşturmuştur. Fakat unutmamak gerekir ki bu cumhuriyetlerde Rusça konuşan azınlık bulunmaktadır. Bu azınlık mensuplarından yaklaşık otuz bin kadarı Litvanya bağımsızlığını ilan ettiği 11 Mart 1990’da Sovyet yanlısı gösteri yapmıştır.

Görüleceği üzere 1987 yılında Kırım Tatarları ile Baltık halkları aynı ses ve aynı duygu ile hareket etmişlerdir. 1987 ruhu bugün yine canlanmış gözükmektedir. Litvanya Cumhurbaşkanlığı ve parlamentosunun Kırım Tatarları’nın geçtiğimiz hafta başkent Vilnius’a davet etmesi bunun bir göstergesidir. Bu toplantıda Kırım Tatar lideri Kırımoğlu’na fahri doktora unvanı verilmiş ve yapılan toplantıda başta Litvanya olmak üzere AB’nin Kırım Tatarlarının desteklediklerinin altı çizilmiştir.

Baltık Cumhuriyetleri Rus tehdidine karşı tedbir almak konusunda haklı sayılırlar. Gürcistan ile Rusya arasında yaşanan 2008 savaşından sonra 2014 yılında önce Kırım’ın işgali ardından Batı Ukrayna’da Rusya’nın içinde yer aldığı “sözde iç savaş”, Baltık Cumhuriyetleri tarafınan yakında izlenmektedir. Baltık devletleri, Rusya açısından Batı’ya açılan pencere olarak görülmektedir. Rusya’nın Kırım’daki saldırgan tutumunu Doğu Ukrayna’daki Rus yanlıları “Yeni Rusya”nın ayak sesleri olarak görmektedirler. “Yeni Rusya” söylemi, Rusya’nın Rusça konuşan topraklarda hak iddia etmesi, asimile etmesi, işgal etmesi, ilhak etmesi yada bir şekilde “özel ilişkiler” kurması anlamına gelmektedir. Doğal olarak “Yeni Rusya”, Avrupa Birliği ve NATO üyesi olan Baltık devletlerini de içermektedir.

Ukrayna’nın Avrupa’daki en önemli müttefikleri, Baltık devletleri ve Polonya’dır. Rus devlet adamları birçok kez Baltık devletlerini müdahale etmekle tehdit etmiştir. Bu müdahale büyük ihtimal ile açık askeri savaş olmayacaktır. Fakat Ukrayna’da olduğu gibi Putin’in “melez savaş” yöntemi denemesi beklenebilir. Melez savaş yöntemi, Kırım’da ve Doğu Ukrayna’da uygulanmıştır. Eski NATO Genel Sekreteri Anders Fogh Rasmussen Baltık devletlerini bekleyen tehlikeyi şöyle özetlemektedir: “Büyük olasılıkla Putin, Baltık devletlerine müdahale ederek NATO’nun 5nci maddesini test etmek isteyebilir…Putin, kırmızı çizgiyi geçip NATO müttefiki bir ülkeye saldırması halinde karşılık göreceğini ve yenileceğini biliyor. Bu konuda hiç şüphemiz yok. Fakat Putin melez savaş konusunda uzman birisi.”

Baltık devletlerindeki Rus azınlık rakamları tartışmalı da olsa yaklaşık Letonya’da yüzde 26,2, Estonya’da yüzde 24,8 ve Litvanya’da yüzde 5,8 Rusya’ın “Yakın Çevre” politikasına uyan Rusça konuşan azınlık bulunmaktadır. Rus azınlık Litvanya’da yüzde 14,4’ü Vilnius’ta ve yüzde 28’i Klaipedia’da yaşamaktadır. Estonya’daki yüzde 24,8 Rus nüfusunun oranları, başkent Talinn’de yüzde 38,5, Narva’da yüzde 82, Salliamae’de yüzde 82, Kohtla’da yüzde 70 ve Tartu’da yüzde 16’dır. En yüksek Rus azınlığa sahip Letonya’da ise Ruslar kırsal bölgelere yayılmış olarak yaşamaktadır.[1]

Görüleceği üzere yukarıdaki rakamlardaki bazı şehirlerdeki Rus azınlık nüfusu bu şehirlerinin Kırım gibi işgal edilmesinde hiçbir engel olmadığı şeklinde algılanabilir. Baltık devletlerini Kırım’a benzer yapan bir diğer durum, Rusya’nın Baltık denizine çıkışına sağlayan eski bir Alman şehri olan Kaliningrad bir anlamda Kırım’daki Akyar’a (Sevastopol) benzetilebilir. Aslında burada benzerlik Almanya açısından bulunmaktadır. Tarihi olarak Alman şehri olan Kaliningrad’ın asıl ismi, Köningsberg’dir. Ünlü Alman filozof İmmanuel Kant’ın doğduğu şehrin Kaliningrad ismi, Bolşevik lider Mikhail Kalinn atfen verilmiştir. Mikhail Kalinn adlı zatı muhterem o kadar Bolşeviktir ki kendi karısını Sibirya’daki Gulag’a sürgün göndermiştir. Burada şu soru sorulmalıdır. Şayet Rusya Kırım’ın işgal edebiliyorsa neden Almanya Köningsberg’i işgal etmesin. Putin’e göre, Kırım’ın Ruslar tarafından işgali tarihsel hatanın düzeltilmesiydi. II. Dünya Savaşı sırasında Stalin’in emriyle Batı Rusya’dan 800 bin Alman Sovyetler’in diğer bölgelerine göç ettirilmiştir. Bu göç dalgasından Köningsberg şehri de nasibini almıştır. Bugün şehrin nüfusunun sadece yüzde 0,8’i Almandır. Almanya, III. Reich’ın yani Nazi Almanyasının ret etmesinden dolayı Kaliningrad üzerinde hak iddia etmemektedir. Putin’in görüşleri haklı ise Kırım’da olduğu gibi Kaliningrad şehrinin Köningsberg olmaması için hiçbir aksi neden bulunmamaktadır. Aynı şekilde Putin’in kriterlerine göre, Rusya volkanik adalar olan Kuril Adalarını Japonya’ya, batı Karelia bölgesini Finlandiya’ya Rusya’nın Uzak Doğusundaki Amur Nehrinin kuzey kısmını Çin’e geri vermek zorundadır.

Kısaca, Baltık devletleri ile Kırım Tatarları birçok yönden birbirine benzemektedir. En benzer yön, Rus emperyalizmine ve yayılmacı işgallerine karşı yıllardır hep halkın gücüyle karşı koymaları ve şiddetsizlik yöntemini kullanan liderlere sahip olmalarıdır. Liderimiz olan yolbaşçımız Abdülcemil Kırımoğlu’nu bu kadar içten ve en üst seviyede karşılamaları bunun en açık göstergesidir. Kırım Tatarları’nın güneyde Türkiye gibi dostları yanında kuzeyde Litvanya’nın önderliğinde Baltık devletleri ve Polonya’dan oluşan dostları da bulunmaktadır. Bu ülkeler nezdinde daha fazla lobi faaliyeti yürüterek özellikle Avrupa’nın başkenti Brüksel’de Kırım Tatarları’nın seslerini duyurmamız mümkün olacaktır. Kırım Tatarları açısından Avrupa’ya açılan kapı, Baltık devletleri ve Polonya’dan geçmektedir.

[1] Mary N. Hampton ve M. Donald Hancock, “Introduction, Mary N. Hampton ve M. Donald Hancock (eds.), The Baltic Security Puzzle: Regional Pattern of Democratization, Integration and Authoritarism, Lanham: Rowman ve Littlefield Pub., 2015, s.xiv.

YAZI 13: 24 NİSAN 2016

PUTİN VE MELEZ SAVAŞ (HYRID WAR)

Bugün 24 Nisan 2016. Benim açımdan önemli bir gün. Doğum günüm. Bir de “sözde Ermeni Soykırımı” yada günümüzde kullanılan resmi söylemi ile “1915 Olayları”nın 101. yıldönümü bugün. Derslerimde mutlaka söylerim. 24 Nisan günü haberlerde Washington’da Obama’nın Ermeniler 24 Nisan günü için bekledikleri açıklamalar ile ilgili haberleri izlerken hemen deyin ki. Aaaa. Sezai hocamızın da doğum günü bugündü. Tabii bu Facebook çağında o kadar kafa yormaya da gerek yok. Facebook kardeş zaten herkese doğum günümüzün haberini veriyor.

Bugün fazla dış politika ağız kalabalığı yapmayım dedim kendi kendime. Geçen hafta zaten yoğun ve yorgunluk doluydu. TASAM’ın düzenlediği uluslararası konferansta “II. SOĞUK SAVAŞ: 2014 KIRIM’IN RUSLAR TARAFINDAN İKİNCİ İŞGALI, KIRIM GAMBİTİ VE KIRIM TATARLARI’NIN YAKLAŞAN İKİNCİ SÜRGÜNÜ” başlıklı bildirimi sundum. Panelimizi yöneten değerli kişi Emekli büyükelçi Uluç Özülkerdi. Kendisinin de benim gibi bir Mülkiyeli olduğunu öğrendim. Panelimizde Bulgaristan’dan Dr. PlamenDimitrov’da vardı. Onunla ikinci kez aynı paneldeydik sanırım. Bir de ilk kez tanıştığım Çukurova Üniversitesi’nde Doç. Dr. ElifhatunKılıçbeyli vardı. Yabancı dinleyiciler olduğu için sunumları İngilizce yaptık. İlk önce Elifhatun hocamız konuştu. Kendisi Rus Bilimler Akademisi’nde doktora yapmış. Rusçayı ve Rusya’yı iyi biliyor. Onun konuşmasında yaptığı bir tespit dikkatimi çekti. Ben de onun tespitini kullanarak kendi sunumuma bir espri ile başlayım dedim.

İlk esprim şu oldu. Putin 2008 Gürcistan’a saldırmadan önce ilginç bir tesadüf Çin’in başkenti Pekin’de Olimpiyatlar yapılıyormuş. Hatta Putin Gürcistan-Rusya Altı Gün Savaşı başlayınca açılış törenine katıldığı Olimpiyat stadından ayrılıp Moskova’ya uçmuş. Benim de aklıma hemen Kırım geldi. Ne ilginç tesadüftür ki, Putin Kırım’a saldırmadan birkaç gün önce bu kez kendi topraklarında Soçi’de yaptığı Olimpiyatların kapanış törenlerinden sonra Kırım’a saldırmıştı. Dedim ki dinleyicilere. O zaman bu korelasyon gereği. Vay halimize. Yıl 2016. Bu yıl Brezilya’da Rio’da olimpiyatlar yapılacak. Demek ki bu yıl Putin’den bir işgal hareketi daha beklemeliyiz. O yüzden bu fikir yazısı köşemden biraz yuvarlak cam küreye bakarak diyorum ki. 2016 Rio olimpiyatlarından biraz önce, tam açılış töreninde yada kapanıştan hemen sonra Putin bir başka ülkeye saldırabilir.

İkinci espri yada trajik komik durum ise şuydu. TASAM çok büyük organizasyon yaptı. Aynı anda birkaç tane sempozyum, forum, kongre devam ediyor. Nerede? Atatürk Havaalanına yakın olan Pullman ve Mercure Hotel ve Convention Center’da. Bende birgün önce Tokat’a AB ile ilgili sertifika programında tüm gün konuşma yaptıktan sonra gece yarısı Sivas’tan İstanbul’a uçakla ulaştım. Sivas’ı birkaç saatte olsa gezme fırsatım oldu. Çok soğuktu. Ama Çifte Minare, Sivas Kongre binası, Valilik, Jandarma ve medreselerin olduğu meydanı güzeldi. Neyse. Asıl meseleye gelirsek.

Yazımın başlığı işte tam burada anlamlı hale gelecek. Biz Kırım’ı zaten kaybetmişiz. Ben gece yarısı otele gider gitmez TV kanallarına baktım. Putin’in yaptığı Kırım’daki işgale “melez savaş” (hybridwar) deniyor. Niye melez? Çünkü sadece silahla değil algı ve medya aracılığı ile yürütülen bir savaş bu. Pullman otelin TV kanalında yani Türkiye’de bilin bakalım ne var. Ben saydım. İki tane İngilizce yayın yapan Rus kanalı: RussiaToday HD ve RussiaToday HD Doc. Bir de üç tane Rusça dilinde yayın yapan Rus kanalı. İlginç olan şu. Uluslararası konukları ağırlayan bu otelde, evet, diğer dillerde de yayın yapan kanallar var. Ama hepsi birer tane. Sadece Rusların kanalları bu kadar çok. Zaten İngilizce yayın yapan iki kanalları olması da cabası. Aslında şunu düşündüm. Bari RussiaToday Spanish kanalını da koysaydınız da tam olsaydı. İşte ben bu yüzden biz Kırım’ı zaten kaybetmişiz diyorum. Kendi evimizde bu melez savaşta en önemli silah olan TV ekranlarında yenilmişiz. Daha önceki yazılarımda yazdım. TRTWorld diye bir kanalımız var. Daha Pullman’ın odalarında yok. Zaten olacağını sanmıyorum. Bu kafayla olmaz zaten. BBC’nin bir versiyonu gibi yayın yapan bir kanal.

İşin ilginci biz artık bazı şeyleri dışarıdaki medyadan öğreniyoruz. RussiaToday HD izlerken yine Almanya’daki şiir meselesini Ruslar kaşıdılar biraz. Ben aslında şiir krizini klip krizi olarak biliyordum. Google amca aracılığı ile aramıştım ve izledim. Alman Jan Boehmermann adlı satiristin Alman ZDF kanalında okuduğu şiirin içeriğini bilmediğimi o zaman anladım. Google amca ile İngilizce çevirisine ulaştım. Hakikaten çok ağır bir şiir. Sadece Erdoğan’a hakaret yok aslında. Orada Döner Kebab’da geçiyor. Yani biz Türkleri de aşağılayıcı ve hakaret edici bir şiir. İşte Ruslar kanallarında bu meseleyi kaşıyarak bir yandan Erdoğan’a bir yandan biz Türklere hakaretlerin bin parası geliyor. Hatta Rus haber spikeri konu ile ilgili başka bir haberi de veriyor. İngiltere’de Spectator adlı magazin dergisi “Türkiye’nin Erdoğan’nını Aşağıla, Hakaret Et” (Insult Turkey’s Erdogan) yarışması düzenlemiş. Kazanana bin sterlin ödül de verileceği belirtiliyor.

Putin’in uygulamaya koyduğu melez savaş, dünyanın birçok bölgesinde uygulanmakta. Belki Türkiye’de bile. 50 milyon Türk vatandaşın TC No. çalınmış olması melez savaş taktiği olabilir. Melez savaşta, hackerlar bilgisayar ağlarına saldırı düzenler, Internet ve TV yayınları ile propoganda savaşı uygulamak ve sofistike ve akıl almaz terörist saldırılar kullanılabilir. Örneğin, Rusya Federasyonu hackerları Amerikan banka ve şirketlerine sanal saldırılar düzenlemektedirler. Amerika’da Rusça yayın yapan TV sayısı azımsanmayacak derecede çoktur.

Putin’in taktikleri için yeni bir tanımlama olabilir. O da “Sezar Deliliği”. Buna benzer davranışlar gösteren dünyada Nero, Caligula ve Alman Kayser William II bulunuyordu. Sezar Deliliği’ni özetleyen Latince deyim şu: Omnia licet. Yani her şeye izin var. Putin’de bu potansiyel var. 2014 yılı Agustos ve Ekim ayları arasında üç kere Putin, Rusya’nın gerekirse nükleer silah kullanacağını dillendirdi. Aslında Putin’in konuşmalarını iyi takip etmek gerekir. 2014 yılı Ekim 24’ünde Sochi’de yapılan Valdai Kulübü toplantısında yaptığı konuşmada Putin, Amerika’ya karşı büyük bir nefretle ve kinle yerden yere vurmaktaydı. Şu anda yaşanan melez savaş bir tür “mini Soğuk Savaş”.

Türkiye bu melez savaşta ve “mini Soğuk Savaş”ta çok geride. Bizim bazı önerilerimiz şunlar:

Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) içinde Putin’in bu kirli melez savaşında mücadele edecek bir birim kurulmalıdır.
Ayrıca iç istihbarata yönelik bu iş için özel birim kurulmalıdır. FBI benzeri bir yapılanma kurulup parasal ve yetki olarak donatılmalıdır.
Putin’in bu melez savaşına karşı sadece Rusça konuşan dışişleri yada istihbarat uzmanları yeterli değil. Ruslar gibi düşünebilecek dil bilmenin ötesine geçebilecek uzmanlara ihtiyacımız var.
Türkiye içinde Putin Rusyası yanlılarına karşı geç kalınmış değil. Etkilerini azaltmaya yönelik tedbirler alınmalı.
Putin yanlısı TV kanalları ve internet haber sitelerine ve Putin’in propaganda savaşına karşı anti-Putin kanallar desteklenmeli.
Ukraine Today adlı İngilizce kanalında Ukrayna’nın politikaları anlatılırken Kırım Tatarlarına daha fazla yer verilmesi için Türkiye’de ve diasporada İngilizce bilen STK temsilcileri ve bilim insanları ile Ukraine Today kanalının irtibatlanması sağlanmalı.
Moskova hackerlarına karşı Türk hackerlarının Kırım Tatar davasına katkıda bulunması sağlanmalı. 18 Mayıs günü bazı Rus internet sitelerinde Tarak Tamga dalgalanmalı mı? Tabii karşı siber ataklara karşı başta QHA olmak üzere Kırım Dernekleri ve Türk sitelerinin savunmalarının güçlendirilmesi için Türk hackerlar dahil tüm imkanlar kullanılmalı.
Putin’in Avrupa Birliği, Amerika ve Ukrayna’daki faaliyetlerinin kapsamlı araştırılması ve açığa çıkarılması gerekmekte. Buna ilk önce Türkiye’den de başlanmalı…

YAZI 14: 08 MAYIS 2016

RUSYA’NIN STRATEJİK DERİNLİĞİ

Türkiye ilginç bir ülke. Gündem beklenmedik ve ani bir şekilde değişiyor. Siyasetçilerin belirttikleri gibi, “Türk siyasetinde 24 saat çok uzun bir süre.” Günlük ve anlık değişen gündemi değerlendirmekte zorlaşıyor. Türk dış politikasında bir dönemin kapandığı, Davutoğlu döneminin artı ve eksileri ile hesabını gelecek tarihlerde tutulacaktır. Hoca olarak anılan hatta kimlerine göre Kırım Tatarı olduğu rivayet edilen Ahmet Davutoğlu son 10 yıllık dönemde Türk dış politikasına damga vurmuştur. Onun döneminde kimilerine göre Türk dış politikası “Sıfır sorun” politikası olarak adlandırılmıştır. Bu politikanın temelinde ise Stratejik Derinlik kitabı vardır. Bu kitap 28 Ekim 2014 tarihinde 100ncü baskısını yaptı. Kitabın ana fikri olan eski Osmanlı toprakları kapsayan coğrafyadaki bazı dillere de çevrildi: Farsça, Arapça, Arnavutça, Yunanca, Sırpçası ve Bulgarca.

Dış politika analizinde en çok kullanılan terimlerden biri olan “Stratejik Derinlik” bir bakımda Putin tarafından uygulanmıştır. Rusya ve Putin adeta Davutoğlu’nun kitabının okumuşçasına uluslararası ilişkilerdeki “inşacı kuram” ile “realism” karışımı bir dış politikayı özellikle II. Çeçenistan Savaşı sonrası uygulamaya başlamıştır. Rusya’nın stratejik derinlik politikasının fikir babası ise Alexander Dugin’dir. Gerçekte Davutoğlu ile Dugin arasında benzerlik var mıdır? Türk stratejik derinliği ile Rus stratejik derinliği karşılaştırılabilir mi? Uluslararası ilişkilerde yüksek lisans tezi için ilginç bir konu olabilir. Dugin ile Davutoğlu’nun bir farkı, Davutoğlu kendi stratejik derinlik tezini dış politika danışmanı, dışişleri bakanı ve en son olarak da başbakan olarak pratikte uygulama imkanını da bulmuştu.

Davutoğlu Stratejik Derinlik kitabında şunu belirtmektedir: “Bir ülkenin stratejik bilinci tarihe, stratejik planlamaları ise bugünkü realitelere dayanmak zorundadır.” (s.10). Kırım, Putin’in hem geçmişten gelen stratejik bilincinin en önemli kilometre taşı olmuş hem de günümüzdeki stratejik planlamalarının merkezinde yer almıştır.

Davutoğlu’nun ikinci altını çizdiği konu, yabancılaşmadır. Laing’in alıntı yapan Davutoğlu’na göre yabancılaşma kişi ilk önce kendi vücudu ile yabancılaşmakta daha sonra “şahsi süreklilik unsurlarını da kaybetmektedir.” Zaman içinde kendini sürekli olarak kendi dışında tanımlanmış sahte benlik (false-self) ile algılamaktadır (s.59). Rusya’da Soğuk Savaş sonrası oluşan kendi benliğine yabancılaşmıştır. Bu yabancılaşma sonucu Putin ortaya çıkmış ve Rusya eskiden kendine ait olan topraklar üzerinde hak iddia etmeye başlamıştır. Bu yabancılaşmanın önünü almak adına askeri müdahale dahil tüm seçenekleri Putin Rusya’sı kullanmıştır. İlk önce, Çeçenistan meyvesini veren bu “müdahale kültürü”, daha sonra Gürcistan en son olarak da Kırım’da yabancılaşmanın önüne geçilmesinde önemli yol almıştır. Hatta Rusya bu yabancılaşmayı eski “Yakın Doğu” Politikası’nın ötesine de taşıyarak eski Sovyet uydu devletlerine uzanan örneğin Suriye’deki çatışmaya doğrudan dahil olma şeklinde kendini gösteren bir duruma evrimleşmiştir. Sanılanın aksine, Rusya’yı ekonomik kayıplar bile durdurmayacaktır. Kırım’ın işgal edilmesinin ardından Moskova Borsası’nda yaşanan bir günlük kayıp 72 milyar dolardır. Ekonomik kayıplar, sanılanın aksine Putin Rusya’sını dize getirmeyecektir. Türkiye nasıl stratejik derinlik gereği tamamen “kimlik” temelli dış politikası sonucu Suriye’de bataklığa saplanmasına rağmen Ortadoğu politikasında 180 derecelik dönüş yapmamaktadır. Aynı şekilde, Rusya Kırım’da görüldüğü gibi kendi stratejik derinliğini uyguladığı Ukrayna’da krizi tırmandırmaya devam edeceği tahmin edilmelidir.

Kosova’da Batı’nın özellikle NATO eliyle yaptığı askeri müdahale Rusya tarafından hiçbir zaman hoş karşılanmamıştır. Daha sonra 11 Eylül sonrası dönemde Amerika’nın Irak ve Afganistan’a uluslararası hukuku hiçe sayarak yaptığı müdahaleler ve Arap Sosyal Hareketleri döneminde Libya’da yaşananlar, Rusya açısından Kırım’ın işgalinde giden yolda Rus kamuoyunda gerekli desteği sağlayacak araçlar olmuştur.

Rus stratejik derinliği açısından Ukrayna önemlidir. Dugin’e göre, “Ukrayna, Rus Avrasyacılığının yumuşak karnı ve kırılgan bir geçiş noktasıydı.” NATO’ya dahil edilmeye çalışılan Ukrayna’nın Avrupa Birliği’nin etki alanına ve Batı eksenine girmesini Dugin, Rusya’nın içine konulan “Truva Atı” olarak görmekteydi. Davutoğlu açısından eski Osmanlı topraklarında nasıl kültürel ve dinsel olarak bağlarımız sayesinde etki alanı oluşturmamız gerekiyordu. Dugin açısından Ukrayna ile Rusya arasında dinsel, dilsel ve etnik olarak yakınlık bulunmakta ve bu yakınlık Rusya tarafından böl-yönet politikası çerçevesinde kullanılmalıydı. Kiev’deki Euromaidan gösterileri Putin’e hareket geçmesi için gerekli şartları sağladı. Kış aylarının son günlerinde Rus ayısı kış uykusundan uyandı ve Kırım gibi Ukrayna kovanının en değerli balını bir pençe ile söküp aldı.

Davutoğlu’nun stratejik derinlik fikri, Türk dış politikasının pasif durumdan aktif hatta gerekirse pro-aktif duruma geçmesine dayanıyordu. 27 Mayıs darbesinden Özal’lı yıllara kadar geçen sürede Türkiye’nin dış politika bakışında radikal değişiklikler görülmemiştir. Davutoğlu ile birlikte Türkiye bölgede Batı’nın pasif bir denge unsuru olmak ve kendisine dayatılan politikaları uygulamak yerine yeni oyun planı hazırlayarak Atlantik-merkezli güçlere karşı çıkmaktaydı.

Dugin Avrasyacılığı da benzer şekilde Rusya’nın bölgede hareketli olmasını ve “Yeni Rusya”’nın doğmasını istiyordu. Çarlık Rusyası ve Sovyet döneminde sonra yıkılan ve çöken impratorluklar yerine Rusya Federasyonu ile tekrar eski günlere dönmek hatta Rus hegemonyası döneminin başlangıcını yapmak temel dış politika amacı haline gelmişti. Dugin Avrasyacılığı, MacKinder’in Anakara teorisinde belirttiği gibi, Avrasya’yı kontrol eden tüm dünyayı kontrol eder tezine dayanmaktaydı. Rusya sadece bölgesel güç olmak istememekte küresel güç olma yolunda dünya açısından tehlikeli adımlar atmaktadır. Bu riskli ve istikrarsız dönem Soğuk Savaş’ın iki kutuplu istikrarlı ve göreceli barış ortamını mumla aramamıza neden olmaktadır. Kısacası, Rus stratejik derinliği III: Dünya Savaşı çıkma olasılığı arttırmaktadır. Kırım bu stratejik derinlik uygulamasının ilk örneği olarak, belki I. Dünya Savaşı’nın Saraybosna’da Sırp milliyetçisi Gavrilo Princip’in silahında çıkan kurşunun dünya tarihini değiştirmesine benzer etkisi olacaktır. Putin ilk önce Çeçenistan’da soykırım uygulayarak içerde birleşme ve istikrarı sağladı. Sonra yakın çevre politikası gereği Gürcistan örneğinde stratejik derinliği uygulamaya koyarak Batı’yı test etti. Bu test başarılı oldu. AB yaşanan ekonomik kriz, Putin’e Kırım’ı işgal etmesi için önemli fırsat yarattı. Eskiden Avrupa’yı ve Batı’yı dengeleyici politikalar uygulayan Putin, birden iç sorunları ve krizler meşgul olan Avrupa’yı, Suriye’deki mültecilerin Berlin kapılarına dayanması ile bir koz olarak kullanarak dış politikada etkisiz hale getirdi. Obama’nın Amerikası ise adeta Monroe Doktrini tekrar uygulayarak izolasyoncu bir politika izlemekteydi. Konjektürel olarak Putin stratejik derinliğinin uygulanmasında hiçbir engel bulunmamaktadır. Gelecekte Rusya’nın geri adım atmasını değil daha saldırgan ve cüretkar işgallerde bulunması beklenmelidir. 2016 yılında Rio Olimpiyatlarında yine bir savaş beklenmelidir. 2018’de Moskova’da Lujniki Stadında yapılacak Dünya Kupası final maçından sonra III. Dünya Savaşı Putin’den beklenebilir…

YAZI 15: 18 MAYIS 2016

ARAP ÜLKELERİ, FİLİSTİN VE KIRIM

Arap ve Müslüman ülkelerinin Kırım ve Kırım Tatarlarına bakışı önemli bir konu. Bu konuyu niye 18 Mayıs gibi önemli bir günde dile getirdim. Çünkü 18 Mayıs günü saat 16.30’da TRT Arapça (TRT Al Arabiya) kanalında canlı olarak yayınlanan Ankara Gündemi (Baad El Hadas) programına katıldım. Program otuz dakika sürdü ve bu süre boyunca Kırım Tatar sürgünü Arapça olarak 350 milyonluk Arapça konuşan insanlara anlatıldı. Kırım Tatar sürgününe yer verilmesinin sebebi belki de Suriye’deki savaşta bir fiil yer alan Rusya’ya karşı Arap dünyasında oluşan olumsuz duygular olabilir. Bunun dışında Kırım Tatarları Müslüman olarak ve Hanefi mezhebine mensupları olarak Arap ve Müslüman dünyasının ilgisini çekmektedirler. Arapların Kırım’a bakış açısının temelinde İslam dini önemli yere sahiptir.

Kırım Tatar liderliği açısından İslam ve Müslümanlık önemli unsurlardır. 1991-1996 yılları arasında Kırım’da İslam’ın yayılması konusunda aktif olarak Türkiye çalışmıştır. Türkiye’nin sponsor olduğu İslami anlayış ulusalcı, pro-Avrupacı ve kültürel kökenlere sahipti. Bu dönemde ortaya çıkan “Tatar İslamı” bir anlamda “Türk İslamı”na benzemekteydi. 2006 yılına kadar Kırım’da toplam 124 cami, 4 medrese, 100 dini yapı inşa edilmiş yada restore edilmiştir. Bu camilerin sadece 15 tanesi Kırım Tatarları tarafından inşa edilmiştir. Üç tanesi Kırım Tatar diasporası mensupları tarafından sponsor edilmiştir. Geriye kalan tüm camiler ve medreseler yabancıların desteği ile oluşturulmuştur. Ayrıca yüzlerce Kuran kursu ile dini alanda çalışan STK kurulmuştur. Kırım’da 2001 yılında yapılan bir anket çalışmasına göre düzenli olarak camiye gidenlerin oranı sadece yüzde 12’dir. Hiç camiye gitmeyenlerin oranı yüzde 41’dir. Kırım’da İslam’ın canlandırılmasının altında yatan en önemli nedenlerden biri, Kırım Tatarlarının milli kimliklerinin yeniden inşası sürecinde dini faktörlere de vurgu yapmaktır. Kırım Tatarları İslam’ı geçmişleri ile köprü kurmak adına camiler, medreseler ve müftülükler kurmaktadır.

Türkiye’nin desteği ile bu dönemde 17 tane cami ve 4 tane medrese Kırım’da hizmete girmiştir. Bu cami ve medreselerdeki hocalar Türkiye’den gelmiş ve eğitim programlarında da Türkiye’nin etkisi açık şekilde görülmekteydi. Tatar İslamı üzerindeki Türkiye’nin üstünlüğü 1997 yılına kadar devam etmiştir. Bu yıldan itibaren başta Suudi Arabistan, Kuveyt ve Birleşik Arap Emirlikleri olmak üzere Arap ülkelerinin Kırım’da İslam’ın yayılması için çalışmalar yapmaya başladığını görüyoruz. İslam Kalkınma Bankası, Dünya İslam Ligi ve Dünya Genç İslami Birliği gibi örgütlerde de Kırım’da faaliyetlerde bulunmaya başlamıştır. Mali konularda yeterli kaynağa sahip olmayan Kırım Tatar Meclisi ve Kırım Tatarları açısından Arap ülkeleri ile diğer İslami ülkelerden gelecek her türlü finansal ve politik anlamdaki destek kabul görmüştür. 1997 yılından sonra Arapların sponsorluğunda 45 cami Kırım’da inşa edilmiş ve birçok İslami sivil toplum kuruluşu (STK) faaliyette bulunmuştur.

Kırım Tatarları ile Filistin halkları arasında da benzerlikler bulunmaktadır. Birinci olarak, her iki halk öz vatanlarından sürgün şekilde yaşamaktadırlar. İlginç bir rastlantı sonucu her iki halk için sürgün aynı ayda meydana gelmiştir. Filistinliler için 15 Mayıs 1948 tarihi Nakba (Felaket) olarak adlandırılmaktadır. İsrail devletinin kurulduğu bu tarihten itibaren binlerce Filistinli kendi öz vatanlarından zorla göç ettirilerek sürgün hayatı yaşamaya başlamıştır. Kırım Tatarları için yine Mayıs ayı içinde 18 tarihi önemlidir. Filistinlilerin sürgününden 4 yıl önce Kırım Tatarları da soykırım ve etnik temizlik olarak nitelendirilebilecek Sürgün Felaketine maruz kalmıştır. İkinci olarak, her iki halk için Kırım ve Filistin öz vatanlarıdır. Kırım Tatar çocukları ile Filistin çocukları ile ilgili yapılan bir gözlemi burada aktarmak her iki halkın benzer tecrübeler ve travmalar yaşadığını gösterir.

Orta Asya’da yaşayan Kırım Tatar çocukları Vatan Kırım yada Yeşil Kırım ile ilgili hikayeler ile büyümüştür. Kırım’ın anavatan olduğu hafızalarına kazınmıştır. Çocukların hafızalarında Kırım ile ilgili bir imaj mutlaka bulunmaktadır. Kırım Tatar çocukları Salgir Nehrini, Çadır Dağlarının efsanelerini, Bahçesaray’ın güzelliklerini ve Yalıboyu’ndaki güzel ve şirin Tatar yerleşim yerleri olan Aluşta, Yalta, Uskut, Tarak Taş ve Dereköy ile ilgili anlatıları da dinlemişlerdir. Orta Asya’da tüm Kırım Tatarları Kırım’daki köylerini düşleyerek birgün mutlaka vatanları Kırım’a dönecekleri inançlarını kaybetmeyerek yaşamışlardır. Başka kültürlerde çocukların ağzından dökülen ilk kelimeler “Anne”, “Baba” iken Kırım Tatar çocuklarının ilk kelimeleri “Kırım” olmaktadır.

Bir Filistinli çocukta buna benzer tecrübeleri yaşamıştır. 1948’den itibaren Arap ülkelerinde mülteci kamplarında yaşayan yada Avrupa ve Amerika’ya yerleşmiş olan Filistinli çocukların hafızalarında da Filistin’in vatan olduğu fikri her zaman canlıdır. Mülteci kamplarında yaşayan bir Filistinli çocuk, Ürdün ve Lübnan’da mülteci kamplarında yaşayan Filistinli çocuk ile konuştuğunda eski toprakları, vatanları ve evleri konusunda aynı duyguları, düşünceleri ve hassasiyeti paylaşmaktadır. Mülteci kamplarında evlerini anlatan çocuklar işgal altındaki topraklarda bıraktıkları dede yadigarı evleri ve bahçelerinin her metrekaresini, her ağacın dallarını ve manzaranın tüm detaylarını yaşarcasına anlatmaktadır.

Kırım Tatarları ile Filistin mücadelesi arasındaki ikinci benzerlik, her iki bağımsızlık hareketin şiddetsizdik ilkesi çerçevesinde hareket etmesidir. Filistinliler 1990’lı yıllara kadar silahlı mücadeleyi kullanmıştır. Bu gerçek yadsınamaz. Fakat 1990’lı yıllarda başlayan 1nci İntifada hareketi işgalci İsrail ordusuna taş atarak karşı koyan Filistinli çocuklarla hafızalara kazınmıştır. Silah kullanmadan haklarını almaya çalışan Filistinlilerden çok önce ve hiçbir zaman silah ve şiddete başvurmayan Kırım Tatarlarının mücadelesi dünyadaki az sayıdaki örneklerden biridir. Özellikle İslam dünyasında buna benzer örnek bulmak hemen hemen imkansızdır. Filistinliler 2nci İntifada ile yarı-şiddetsiz “sivil itaatsizlik” hareketlerini devam ettirmişlerdir.

Fakat şunu da belirtmek gerekir. Araplar arasında Kırım’da Yahudi kökenli olan Karaim Türklerinin olması rahatsızlık oluşturmaktadır. Önyargılara dayalı bu anlayış belki Arapların Kırım davasına uzak olmalarının bir nedeni olabilir. Filistinliler şunu unutmaktadırlar. 1924 yılında Yiddish Yahudileri yani Avrupalı Yahudiler arasında Kırım’ı Yahudi devleti yapmak girişimleri olmuştur. Rus Yahudilerinin başını çektiği bu grubun önemli temsilcisi, Mikhail Kalinn’dir (Kalingrad şehri ismini bu kişiden alır). KOMZET adında Yahudi İşçilerin Kırsala Yerleştirilmesi Komitesi Agustos 1924’te kurulur. KOMZET aslında Sovyet Yahudi hükümeti işlevi görmektedir. 1926 yılında Sovyet dışişleri bakanlığındaki bir memorandum Amerika Birleşik Devletleri’ni etkileyecek en önemli projenin Sovyet toprakları üzerinde bir Yahudi yerleşimi kurulması olduğunu belirtmektedir. Hatta Rus Yahudileri Kırım’ın onlar için Filistin olduğunu bile söylemişlerdir. Müslüman olan Kırım Tatarları ile Filistin’de yaşayan Müslüman Arapları da düşman olarak görmektedirler. 1925 yılında Filistin yerine Kırım’da şanslarını deneyen Yahudi yerleşimcileri olmuştur. Vojo Nava (Esperanto dilinde New Way) adlı Yahudi yerleşimi kurmak için Kezlev yakınlarına beş Yahudi ailesi yerleşmiştir. Hatta 1929 yılında ünlü Yiddish dilinde yazar olan Shira Gorsman Vojo Nava’da yaşamaya başlamıştır (Gennady ;Estraikh, In Harness: Yiddish Writers’ Romance with Communism, Syracuse: Syracuse University Press, 2005, s. 84).

Son sözümüz: Kırım Tatarları Türk Dünyası’nın Filistinlileridir. Kırım, Türk Dünyası’nın Filistinidir.

YAZI 16: 06 HAZİRAN 2016

ERDOĞAN, PUTİN VE KIRIM

Mayıs ayında Türkiye açısından çok önemli gelişmeler yaşandı. Türk dış politikasını temelden etkileyecek bir değişim yaşandı.2002 yılında AK Parti/AKP iktidara gelmesinden beri Türk dış politikasına önce teorik düzeyde yön veren daha sonra bulunduğu değişik pozisyonlarda bir fiil karar verici ve uygulayıcı olarak katılan Hoca lakaplı Ahmet Davutoğlu döneminin sonuna gelindi. Haziran ayında artık Türkiye’de yeni hükümet ile yeni bir dış politika olup olmayacağı beklentisi tartışılır oldu. Bu yeni dönemde Kırım ve Rusya politikası nasıl olacağı konusunda ilk sinyaller, ilişkilerin düzeltileceği yönündeydi.

Atina’da Türkiye ile uzun süren çatışma yaşanan Yunanistan’ı yaptığı ziyaret sırasında Putin 27 Mayıs günü “Rusya-Türkiye ilişkilerini düzeltmek istiyoruz” dedi. İstenen düşürülen Rus uçağı için özür ve tazminat. Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan yaptığı açıklamada, Moskova’nın Türkiye’den bu doğrultuda ne gibi bir adım beklediğini anlamakta zorlandığını belirtti. Şu anda ikili ilişkilerin bu şekilde sürdürülemeyeceği anlaşılmış durumda. Fakat çıkış yolu zor gözüküyor. Türkiye açısından Rusya’ya karşı atılacak adımların taviz ve geri adım olarak görülmemesi gerekiyor. Uluslararası ilişkilerde “yüz koruması” (face saving) denen olay burada önemli. Yüz koruması bir devletin hem kendi kamuoyu hem de uluslararası kamuoyu önünde yüzünün kızarmaması ve utandırılmaması anlamına geliyor. Burada bir diğer önemli faktör, Erdoğan ve Putin’in liderlik özellikleri olarak geri adım atmayı sevmemeleri. Her iki lider hem iç hem dış politikada tavizkar görülmemek için şu andaki politikalarını devam ettiriyorlar. Her iki liderin kişiliği de taviz vermelerini engelleyen bir diğer önemli faktör. Putin, Amerika’daki Trump gibi keskin konuşan ve demagojiyi seven birisi. Erdoğan, Aralık 2014’te Putin’i Ankara’da karşıladığında atlı birlik eşliğinde görkemli tören düzenleyerek mesaj vermişti. Uçak düşürülme olayına kadar her iki ülke ilişkilerini kompartımanlaştırarak yönetmeyi başarmıştır. Ekonomik ve enerji ilişkileri bir yanda dış politika bir yanda ayrı ayrı yürütülmekteydi. Putin, Rusya’sı Suriye’de Esad/Esed’i ve Mısır’da Sisi’yi desteklemesine ve Kırım’ın işgaline rağmen Erdoğan çok fazla sert politikalar izlememiştir.

Her iki liderin yönetim anlayışında kişisel ve yakın ilişkiye önem vermeleri vardır. Bu yüzden Türkiye-Rusya arasındaki ilişkiler demek bir anlamda Putin ile Erdoğan arasındaki ilişkinin psikolojik ve duygusal boyutlarının analiz edilmesidir. İlişkiler bozan unsurların görünen yüzünde uçak düşürülmesi gözükmekte. Hem Rus hem Türk diplomatlara sorulacak olursa bu sorun bir şekilde çözülebilir. Asıl çözümsüz olan Putin ile Erdoğan arasındaki kişisel yakınlık ve güvenin kaybolması. Rus diplomatlara göre Putin için uçak düşürülmesi olayı “kişisel bir sorun” ve Erdoğan’a karşı duyduğu güvenin tuzla buz olması (Hakan Aksay, T24, http://t24.com.tr/yazarlar/hakan-aksay/rusya-ve-turkiye-dedigin-biraz-da-putinle-erdoganin-duygularidir-aslinda,13470 )
Her iki lider için en önem verdiklerini kavramlar, güven, dostluk, mertlik, ihanet, vefa, yol arkadaşlığı, v.b. Putin kadar Erdoğan’da bu kavramlara önem veriyor. Bu yüzden ikili ilişkilerin düzelmesi için bir şekilde bu iki lider arasında gönül bağının tekrar kurulması gerekmekte. Erdoğan iç politikada bunu yaptı. Örneğin, çok yakın çalışma arkadaşı olan MİT Müsteşarı Hakan Fidan’ı ile ilişkilerini tekrar yoluna koyduğunu söyleyebiliriz. Ama diğer yol arkadaşları ile de yollarını ayırmış durumda. Yollarını ayırdıkları ile de bir daha kolay kolay eski yakın ilişki de kurulmuyor. Bunu dış politika alanında Putin ile ilişkilere de uyarlayabiliriz. Putin’in verdiği röportajlarda “ihanet” ve “sırtımızdan bıçaklandık” gibi duygusal cümleleri görmekteyiz. Erdoğan’ın da aynı sertlikte karşılık verdiğini görüyoruz. 26 Kasım 2015’te Erdoğan “Şimdi olsa yine aynı karşılığı veririz” diyerek Putin’e meydan okumaya devam etmiştir.

Bu da iki liderin bir diğer özelliği. Putin ve Erdoğan kesinlikle geri adım atmayan ve taviz vermeyen liderler. Her iki lider karşılıklı olarak zeytin dalı uzatsa da geri adım atmadılar. Putin’in görüşme isteğine Erdoğan olumsuz yanıt verirken Erdoğan’ın oturup diplomatlarımız askerlerimiz konuşsun şeklindeki beyanatlarına yada Erdoğan’ın Putin’i telefonla aramasına rağmen kendisine dönüş olmaması. Putin Erdoğan’a karşı aynı sertlikte ret cevabı vermekten çekinmemektedir. İlişkileri kişisel hale geldiğinin bir diğer göstergesi, Russian Today adlı kanalda Erdoğan karşıtı hatta Erdoğan ile alay eden, aşağılayıcı, suçlayıcı ve ailesini de içine alan ithamlarda bulunan yayınlar dikkat çekmekte. Erdoğan’ın duygusal ve dengesiz karar verdiğine Moskova’da çoğu kişi inanmakta. Türkiye’de ise Putin’in çok iyi poker yüzü olan siyasetçi mi olduğu yada Yeni Rusya’nın Yeni Çarı olmak isteyip istemediği cevap bekleyen önemli bir soru.

Putin ve Erdoğan arasındaki kötüleşen ilişkileri en iyi açıklayacak cümle şu: “This time it’s personal” Yani artık olay kişisel olmuş durumda. Kişisel husumet iki lider arasında o kadar belirgin ki Internet üzerinde Vladimir Putin versus Recep Tayyip Erdogan arasında videolu savaşları izleyebilirsiniz. Aradaki kişisel savaş sadece Türk ve Rus kamuoyuna yönelik değil. Arap ülkelerinin kamuoyunda Erdoğan ve Putin’i seven ve destekleyenler var. Arapların yeni idolü aslında Arap olmayan iki lider: Erdoğan ve Putin. Arap İdolü yarışması olsa şu anda birincilik için savaşan iki lider Putin ve Erdoğan. Titanların savaşı gibi.

Suriye çatışmasında bu iki lider öne çıkmış gözüküyorlar. Suriye’deki Esad/Esed rejimi savunanlar bir anlamda Rusya’yı ve Putin’i savunuyorlar. Esad/Esed karşıtlarının en önemli lideri ise Cumhurbaşkanımız Erdoğan gözükmekte. Tribünlerde her iki lideri alkışlayan hem iki ülkenin kamuoylarında hem de Arap, Kafkas, Karadeniz, Avrupa gibi bölgelerinin kamuoylarında belli kesimler bulunmakta. Örneğin, Ürdün ve Mısır gibi Arap ülkelerinde sol kesimler Putin’e alkış tutarken Erdoğan’ın Arap dünyasının geniş Arap milliyetçisi ve İslamcı kesimleri desteklemekteler.

Aradaki ilişkiler o kadar kişisel olmuş durumda ki, Rus medyasında Erdoğan ve ailesi aleyhine devamlı kara propaganda, ithamlar, suçlamalar ve karalama kampanyasını izlemek mümkün. Erdoğan karşıtı tüm haberler Rus medyasında prim yapmakta. Alman ZDF kanalında yayınlanan Jan Böhmermann adlı talk-showcu tarafından okunan Erdoğan ve Türkleri ırkçılık yaparak karalayan ve tüm insani boyutları aşan şiiri devamlı Rus kanallarının yayınlaması şaşırtıcı değil.

İki liderin birbirine benzemesi de sorunun çözümünü zorlaştırıyor. Her ikisi de aynaya bakınca birbirini görebilir siyasi başarı ve siyaseti kullanma sanatı bakımından. Her ikisi de birbirlerine karşı çok yakın ilişki içindeydiler. Her ikisi de ülkelerinde çok güçlü liderler. Her ikisin de maskülinitesi çok yüksek. Her ikisi de geri adım atmayan, en iyi savunmanın saldırma olduğuna inanan ve siyaseti çok iyi bilen liderler. Her iki liderin iç ve dış politikada itibarı ve popüleritesi tehlikede olduğu için Rus-Türkiye ilişkileri kısa dönemde iyileşecek gözükmüyor. İsrail ile ilişkileri, 2009 “One Minute” çıkışından beri yeni yeni düzelmeye başlamış durumda. Tabii Türkiye ile Rusya arasındaki karşılıklı bağımlılık derecesi Türkiye-İsrail karşılıklı bağımlılığına göre daha yüksek ve zaman olarak daha önemlidir. Bu sebepten Türkiye-Rusya ilişkilerin bu düzeyde sürdürülebilirliği düşük gözüküyor. Ancak bir yıl içinde de ilişkilerin bölgesel ve küresel düzeyde konjektürel değişimler olmadığı sürece düzelmesi ve Putin ve Erdoğan arasındaki kişisel husumetin süreceğini öngörüsü sebeplerinden “Kriz Dönemi” devam edecektir.

Kısaca, Putin ve Erdoğan iki ülkenin başında olduğu müddetçe Türkiye-Rusya ilişkilerinde kısa dönemde düzelme beklememek gerekiyor. İlişkiler bir süre daha buzdolabına konulmuş şekilde devam edecek gibi gözüküyor.

YAZI 17: 26 HAZİRAN 2016

BREXIT VE KIRIM

Nerede son bir hafta içinde uluslararası ilişkilerde inanılmaz olaylar yaşandı. İlki Brexit oldu. Daha sonra İsrail-Türkiye yakınlaşması ve Türkiye’nin Rusya’ya özür olayları geldi. İlk önce Brexit olayına bakacağız. Daha sonra İsrail-Türkiye ve Türkiye-Rusya ilişkilerindeki son dönem gelişmeleri bir başka yazımızda inceleyeceğiz.

İngiltere 23 Haziran Perşembe günü Brexit denen halkoylamasına gitti. BREXIT iki İngilizce kelimenin bir araya gelmesiyle oluşturulmuş. Britain ile Exit kelimeleri birleştirilerek İngiltere’nin AB ayrılması için yaptığı oylama tanımlanmış. Kırımla ilk benzerliği belki de İngiltere’de halkoylaması yapılmasıydı. Tabii Kırım’daki referanduma göre daha demokratik olan ve tankların ve silahların gölgesinde yapılmayan bir referandum olması.

Brexit olayı kuşkusuz çok önemli. Birçok politikacı buna değişik tepkiler verdi. Alman Şanşölyesi Merkel ise daha soğukkanlı davrandı. Akıllara gelen soru İngilizler gerçekten ayaklarına kurşun mu sıktılar? Brexit oylaması, insanların çıkarları, akılları ve ekonomik gerçeklikler ile değil daha çok duyguları, korkuları ve psikolojik faktörler ile hareket ettiğinin göstergesi. Aslında bu açıdan da Kırım’ın Rusya tarafından işgaline benzetilebilir. Benim baştan beri savunduğum nokta, Rusya’nın Kırım’a girmesinin ardında jeo-politik, jeo-stratejik ve jeo-ekonomik nedenler, ulusal çıkar, güvenlik, NATO ve AB genişlemesi gibi unsurlarının ikinci planda olduğudur. Asıl temel sebep, Rus halkı ve politikacılarının uluslararası ilişkilerdeki inşacı kuramda belirtildiği gibi kimlikler, değerler hatta duyguların altının çizilmesi. Brexit oylamasında İngiliz halkının göçmen karşıtlığı ve İslamifobisi üzerinden kampanyalar yürütüldü. Hatta 79 milyonluk Türkiye’nin AB üye olması ile İngiliz halkı korkutuldu. Bundan bir yıl önce İskoçya’da yapılan bağımsızlık referandumunda İskoç halkı duyguları yerine mantığı ile oy kullandı. İngilitere’nin parçası olmak onlara daha fazla ekonomik, sosyal, kültürel ve politik katkı getireceğini düşündükleri için bu yönde oy kullandılar. Brexit’in ikinci önemli sonucu Kırım açısından Avrupa Birliği başta olmak üzere Batı’nın artık daha çok içişlerine yoğunlaşması ve dış politikada daha az aktif rol almasıdır. Bu da Kırım Tatarları ve Ukrayna’nın ister istemez Batı başkentlerinde daha az kabul görmesi sonucunu doğurabilir. İngilizlerin Batı dünyasında yarattığı bu deprem dalgası Kırım’a tsunami etkisi yapabilir ve Kırım’ın artık Rusya’dan geri alınması zorlaşabilir. Üçüncü bir etki, İngilizlerin yaptığı referandumun Kırım’daki referandumu haklı çıkarmak için Ruslar tarafından kullanılmasıdır. Putin’in hybrid (melez) savaşı için Brexit biçilmiş bir kaftan olacaktır. Brexit kullanarak Putin Rus ve dünya kamuoyuna referandumun nasıl demokratik bir yol olduğunu anlatarak Kırım’ın işgalini yasallaştırmaya çalışması beklenebilir. Dördüncü nokta, Brexit ile ortaya çıkan Avrupa’daki aşırı sağ akımların Ruslar tarafından daha fazla desteklenmesidir. Avrupa’daki neo-nazi ve aşırı sağ akımlar Rusların Kırım’ın işgalini yeşil ışık yakmaktadır. İngiltere’deki aşırı sağın partisi UKIP Başkanı Nagel ‘in nasıl Türkiye aleyhine ise aynı derecede Rus yanlısı olduğunu söylemek mümkündür. Brexit’in bir diğer kötü sonucu İngiltere’nin parçalanmasıdır. İskoçya ve Kuzey İrlanda’nın ayrılmak için referandum yapması ve İngiltere’den ayrılması sanki Kırım’ın da bu iki bölge ile aynı statüde olduğu izlenimi uyandırarak Kırım’ın Ruslar tarafından işgalinin uluslararası arenada daha kabul görmesine yol açabilir.

Brexit Kırım’a olumlu etkileri de olabilir. Dünyada ekonomik durgunluğun daha derinleşmesi Rus ekonomisi daha zora sokabilir. Bu Rusların Kırım’dan çekilmesinde katalizör rol oynayabilir. İkinci olarak, İngiltere ayrıldıktan sonra AB üç ağır topu Almanya, Fransa ve İtalya daha tek-parçalı ve monolitik dış politika uygulayabilir. Amerika’nın AB içindeki Truva Atı olarak görülen İngiltere’nin ayrılması ile Kırım gibi krizlerde Avrupa daha bağımsız dış politika izleyebilir.

Bu sıcak yaz günlerinin bir diğer gelişmesi, İsrail ile Türkiye arasında varılan mutabakat anlaşması. Ortadoğu’nun bu iki önemli ülkesinin ilişkilerini düzeltme yönünde irade göstermeleri bölge açısından bundan sonraki stratejileri değiştirecek bir gelişme. Bunun Kırım’a etkisi olabilir. Birinci olarak, bu iki ülke Suriye başta olmak üzere Irak ve İran’a karşı daha ortak politika geliştirme imkanı bulacaktır. Daha önce belirttiğim gibi Rusya’nın çifte çevreleme politikası ile güney ve doğusundan çevrelenen Türkiye bir anlamda İsrail ile anlaşarak daha rahat davranma ve sıkışık politikalardan çıkabilecektir.

Yaz ayının bu son günlerindeki en önemli gelişme Türkiye’nin Rusya’da “özür” dilemesi. Türkiye’deki basın yayın organları Erdoğan’ın üzgün olduğunu belirttiğini bildiriyorlar. Rus haber kaynakları ise özür kelimesini kullanıyorlar. Bu tamamen İngilizce hem üzgün hem özür anlamında kullanılan “sorry” sözcüğünden kaynaklanıyor. Erdoğan’ın Putin’e gönderdiği mektupta sorry kelimesi mutlaka var. Ruslar bunun özür olarak alıyorlar. Dikkat edilirse bu gelişmenin İsrail ile anlaşma yapılmasının hemen ardından gelmesi çok stratejik ve manidar. Çünkü İsrail ile yapılan anlaşma İsrail kamuoyu açısından zor kabul edilebilir bir durum. Onlara göre Mavi Marmara’dakiler terörist ve İsrail karasularını ihlal eden yabancı teröristler. Bu teröristlere 20 milyon dolar tazminat verilmesini kabul ettiler. İkincisi, kendilerinin terörist örgüt kabul ettikleri Hamas’ın kontrolündeki Gazze Şeridi’ne Türkiye ilk etapta 10 milyon ton insani yardım yapacak ve Filistin’de bir hastane inşa edecek. Daha da ileriki aşamada Türkiye Gazze’nin yıkılan altyapısını özellikle su ve elektrik dağıtım şebekelerini tekrar inşa edecek. İsrail kamuoyu için bu yenilir yutulur bir şey değil. Son olarak, onlarda Erdoğan’ın Rusya’dan özür dilemesi gibi Netanyahu ‘da Erdoğan’dan özür diledi.

Türkiye açısından Rusya’ya tazminat verilmesi ikinci adım olacak sanırım. Erdoğan Kremlin’e gönderdiği mektubunda Rusya’dan “dost” ve “stratejik ortak” olarak da bahsetmekte. Kremlin’in websitesinde yayınlanan mektupta özellikle düşen Rus uçağındaki pilotların ölmesi üzerinde duruluyor. Cenaze işlemlerinin nasıl itina ile yapıldığı ve düşen Rus pilotunun ailesinin Türk ailesi olarak görüldüğü de belirtilmiş ve ailenin acısının hafifletilmesi için her türlü tedbirin alınacağının altı çizilmekte. Daha da ileri gidilerek düşen Rus uçağından atlayan pilotu öldüren Türk vatandaşı içinde ceza soruşturmasının başlatıldığı da belirtilmiş. Rus haber sitesinde birkaç kez belirtilen unsur “a stab in the back” ifadesi (https://www.rt.com/news/348562-putin-erdogan-turkey-pilot/ ). Sırtından bıçaklanmak. Putin Erdoğan’nın kendisini sırtından bıçakladığını düşünüyor. Bundan önceki yazımda belirttiğim gibi Putin’in Erdoğan’ı kolay kolay affedeceğini ve Erdoğan-Putin ilişkisinin eski düzeyine gelebileceğini sanmıyorum. Fakat Erdoğan çok iyi bir hamle yaparak İsrail basınının “Erdoğan’ın Zaferi” olarak duyurduğu anlaşmanın ardından Rusya ile ilişkileri iyileştirme adımları atmıştır. En azından Türk kamuoyuna şu mesaj verilmekte. Evet Ruslardan özür diledik ama Amerika’nın Ortadoğu’daki dostu ve müttefiki İsrail’den de tüm istediklerimizi aşağı yukarı elde ettik. İsrail-Türkiye yakınlaşmasının yarattığı rüzgâr ile Türkiye-Rusya yakınlaşmasının da yolu açılmış gözüküyor.

İsrail-Türkiye detente denecek anlaşmanın kazanını, Erdoğan ve Hamas’tır. Geçen Cuma Hamas lideri Halit Maşhal ile Türkiye Devleti Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın görüştükleri bildirilmişti. Jerusalem Post’taki yorumlara göre, kazanan statüko yani Hamas ve Erdoğan ile İsrail’in ilişkileri değişmeyecek. Sadece kamuoyu önünde açıkça tartışan iki eski dost hala kapalı kapılar ardında kendi yakın çıkarları (İsrail ile için Hamas ve Türkiye için PKK) konularında anlaşmamaya devam edecekler gözüküyor.

(http://www.jpost.com/Israel-News/Politics-And-Diplomacy/ANALYSIS-The-winner-from-Israel-Turkey-d%C3%A9tente-Hamas-457833 )

Ama Rusya konusunda Türkiye kaybetti. CNN yayınlanan röportajında Cumhurbaşkanımız Erdoğan, Rus uçağının düşürülmesinden dolayı özür dilenmeyeceğini belirtiyordu tarihler 24 Kasım 2015’i gösterirken. Ama Türkiye yaklaşık 7 ay sonra Rusya’dan özür diledi. Bunun nedenleri belli. Türkiye dış politikada özellikle Suriye’de kurulan Kürt oluşumuna karşı bu adımı atmak zorunda kaldı. Hem Amerika’nın hem Rusya’nın desteğini alan PYD’ye karşı Türkiye Suriye’de Esed’e değil PYD’ye öncelik veriyor. İçeride PKK karşı sürdürülen terörizmle savaşta Türkiye’nin elini güçlendirmesi gerekiyordu. Ekonomik kayıplar özellikle turizmin ve ihracattaki durumda etkili olduğunu herkes söylüyor. Ama Rusya ile ilişkiler düzelse bile hem turizm hem ekonomik açıdan eski günlerine geleceğini sanmak hayal olmalı. Bana göre, Erdoğan özür dilediği ile kalacak. İleriki günlerde vereceğimiz tazminata rağmen Rusya ile ilişkileri düzeltmenin yararı olmayacağı sonraki günlerde görülecektir.

Kırım’a etkisi açık ve net. Artık Türkiye’den Kırım Tatarlarına verdiği desteği azaltmasını beklemek mümkün. Zaten Gazze’ye ve Filistin’e yardım yapılacağı ve Hamas’la ilişkilerin daha da düzeleceği bir ortamda üstüne üstlük Rusya ile ilişkilerin düzelme yolunda ilerlediği konjektürde, Kırım Tatarları’nın Türkiye’den bir şey beklememesi gerekir. Kısaca, Kırım “Out” Filistin “In” olacak.

YAZI 18: 29 HAZİRAN 2016

FİLİSTİN “IN” KIRIM “OUT”

Sıcak yaz günlerinin en önemli gelişmelerinden biri, İsrail ile Türkiye arasında varılan mutabakat anlaşması. Ortadoğu’nun bu iki önemli ülkesinin ilişkilerini düzeltme yönünde irade göstermeleri bölge açısından bundan sonraki stratejileri değiştirecek bir gelişme. Bunun Kırım’a etkisi olabilir. Birinci olarak, bu iki ülke Suriye başta olmak üzere Irak ve İran’a karşı daha ortak politika geliştirme imkanı bulacaktır. Daha önce belirttiğim gibi Rusya’nın çifte çevreleme politikası ile güney ve doğusundan çevrelenen Türkiye bir anlamda İsrail ile anlaşarak daha rahat davranma ve sıkışık politikalardan çıkabilecektir.

(http://www.jpost.com/Israel-News/Politics-And-Diplomacy/ANALYSIS-The-winner-from-Israel-Turkey-d%C3%A9tente-Hamas-457833 )

YAZI 19: 07 TEMMUZ 2016

SYKES PICOT ANLAŞMASI VE RUSYA

Bu yıl herkesin dilinde Sykes-Picot Anlaşması dolanmış vaziyette. Bu anlaşmanın iki önemli tarafı, hala günümüzde Ortadoğu politikasında etkisi olan İngiltere ve Fransa. Birçok analizciye göre, 2016 yılında yani tam 100 yıl sonra Sykes-Picot anlaşması tekrar hortlatılmak istenmekte. Birçok analizci bunda haklı olabilir. Suriye krizinin günümüzde geldiği noktada özellikle güney sınırımızda PKK terör örgütünün uzantısı olan PYD destek veren Amerika’nın varlığı birçok kişiyi rahatsız ediyor. İsrail ile varılan anlaşma sonrası Türkiye ile İsrail arasındaki ilişkiyi tanımlarken İngilizce “friend” dost ile “enemy” düşman kelimelerinin birleştirilmesi ile oluşturulan “frenemy” kelimesi türetilmiş durumda. Türkiye’nin son dönemdeki dış politika değişikliği yani İsrail, Rusya ile anlaşmalar imzalanması ve Mısır’a hatta Suriye’nin Esed rejimine barışmak için göz kırpılmasının ardında “frenemy” kavramı yatıyor. Frenemy ülkelerinin arasına İran’ı hatta yakında Ermenistan’ı bile katabiliriz. Kısaca, Türkiye bazı ülkeleri hala düşman olarak görse de onlarla dost olmaya çalışıyor.

Belki burada başka bir benzetme yapmak gerekiyor. İngilizce bir deyim vardır: “Keep your friends close, but your enemies closer”. Türkçesi şu: Dostlarınızı kendinize yakın tutun, fakat düşmanları kendinize daha da yakın tutun. Türkiye belki son dönemde Rusya ile barışarak bunu yapıyor bilemiyoruz. Bu süreçte Kırım Tatarları ne olacak bu da ayrı bir soru.

Bu soruya cevap vermek için bende Sykes-Picot Anlaşması defterini tekrar açmak istiyorum. Anlaşmanın imzalanma tarihi 16 Mayıs 1916. İmzalayanlar yüksek düzeyde İngiliz diplomat ve İngiliz Savaş Kabinesi’nde Yardımcı Sekreter olan Sir Mark Sykes ile Fransa’nın eski Beyrut konsolosu Francois Georges Picot. Türkiye’de bu anlaşmayı herkes Ortadoğu haritasının İngiltere ve Fransa arasında tekrar tanzim edilmesi ve sınırların tekrar çizilmesi olarak biliyor. Osmanlı toprakları Avrupa hasta adamı daha ölmeden mirasına konmak isteyenler tarafından bölüştürülüyor. Rusya’nın bu anlaşmaya dahil olması Mart 1916’da Sykes ve Picot’un St. Petersburg’u ziyaret etmesi ile olmuştur. Anlaşmayı tanıması karşılığında Çarlık Rusya’ya da belli topraklar, etki alanları ve ödünler verilmiştir.

Gizli anlaşmaya göre, İngiltere Filistin’deki Hayfa ve Akra limanları ile Irak’ta Bağdat ve önemli liman kenti Basra’yı topraklarına katmaktaydı. Fransa Suriye ile Lübnan’ı ele geçiyordu. Petrol zengini Musul vilayeti de Fransa’nın oluyordu. Anadolu’nun bir kısmı özellikle Adana ve Kilikya bölgesi Fransa’nın oluyordu. Fransızların etki alanına Antep, Urfa, Diyarbakır ve Mardin bırakılıyordu. Çarlık Rusyası ise Osmanlı’nın başkenti İstanbul, Boğazlar’ın kontrolü, Marmara’nın ve Karadeniz’in Rus denizi olması gibi etki alanını genişletici kazanımlar elde etmişti. Sözde Ermenistan’ın Türkiye’de kalan kısmında bulunan Erzurum, Van, Bitlis ve Güneydoğu’daki bazı toprak parçaları ile Pontus devletinin parçası olan Trabzon Rusya’ya veriliyordu. İtalya ve Yunanistan arasında Batı Anadolu ve Akdeniz bölgeleri bölüştürülüyordu. Filistin’deki Kudüs gibi kutsal yerler ise uluslararası kontrol altına bırakılmıştı. İskenderun serbest liman olacaktı. Arapların küçük bir devleti olacaktı ve bu devlet İngiltere ve Fransa’nın etki alanında bulunacaktı.

Anlaşmanın açığa çıkması, Çarlık Rusyası çöktükten sonra Bolşeviklerin anlaşmanın bir metninin Rus Dışişleri Bakanlığı arşivinde bulmaları ve bütün dünyaya yayınlamaları ile olmuştur. 1917 yılında Bolşevikler tarafından anlaşma yayınlandıktan sonra 6 Aralık 1917’de Beyrut’un Osmanlı yöneticisi Cemal Paşa yaptığı konuşmada anlaşmanın detaylarını Arap kamuoyu ile de paylaşmıştır. İngilizlere güvenen Araplar, Kral Hüseyin ve oğlu Abdullah anlaşmanın doğru olup olmadığını teyit etmek için İngiliz Wingate’e Londra’ya telgraf ile sormasını istemişlerdir. Wingate İngilizlere gönderdiği telgraf mesajında üstü kapalı, genel cümleler ret edilmesinin zararlı olacağını bu yüzden tam ve kesin dille yalanlanması gerektiğini bildirmiş ve bunun için resmi izin verilmesini istemiştir.

Bolşeviklerin savaştan çekilmesinden sonra İngilizler ve Fransızlar için anlaşma konusunda farklı düşünceler bulunmaydı. Her iki ülke Rusya’nın anlaşmasından çıkmasını sadece Rusya’ya verilen toprakların tekrar dağıtılması gerektiği şeklinde algılamıştır. Anlaşma İngilizler için daha sonra yapılacak anlaşmalar için bir yol haritasıdır. I. Dünya Savaşı sonrası değişen jeo-stratejik değişimler daha sonra yapılacak anlaşmalara yansıtılmalıdır. Fransızlar ise anlaşmayı resmi ve bağlayıcı olduğunu düşünmekteydiler.

Bu anlaşmanın bir diğer önemli unsuru, üç büyük devlet yani İngiltere, Fransa ve Rusya arasında sadece Osmanlı İmparatorluğu’nun değil “sözde” Kürdistan’ın da bölünmesini içermesiydi. Bu anlaşmada Musul’un bir kısmı dahil güneydoğu Anadolu’nun bir kısmı Rusya’ya bırakılıyordu. Bu sebepten günümüzde Rusya’nın Kırım’ı işgal etmesi ve Karadeniz’i Rus gölü haline getirme çabalarını Sykes-Picot Anlaşması çerçevesinde değerlendirmek gerekir. Rusya sanki anlaşmanın yüzüncü yılında sadece Kırım, Karadeniz, Boğazlar, Marmara Denizi’ni değil anlaşma zamanında olduğu gibi Türkiye’nin güneydoğu ve güney bölgelerine de etki alanını genişletmek istemektedir. Ortadoğu’nun sınırlarını günümüzde yeniden çizildiği doğrudur. Fakat burada tek suçlular sadece Batılı güçler yani Amerika, İngiltere, Fransa değildir. Nasıl 1916 yılında anlaşmaya taraf olan bir Rusya varsa aynı şekilde günümüz Rusya Federasyonu’da aynı amaçlarla hareket ettiğini unutmamak gerekir. Ve unutulmamalıdır ki Skyes-Picot Anlaşması sadece anlaşmanın isim babaları olan iki İngiliz ve Fransız diplomatın eseri değildir. Anlaşmadan önemli kazanımlar elde eden ve Osmanlı İmparatoluğu’nun parçalanması planı içinde yer alan son Rus Çarı II. Nikolay’dır. Aslında anlaşma Skyes-Picot-Nikolay Anlaşması olarak değişmelidir ki günümüz tarih anlatısında Rusya ile yapılan anlaşmayı ben yukarıda belirttiğim Amerikan deyimine göre yorumluyorum. “Dostlarınızı yakın tutun fakat düşmanlarınız daha da yakın tutun.”

YAZI 20: 01 EYLÜL 2016

UKRAYNA VE RUSYA ARASINDA KIRIM TATARLARI

Gamalı Haç ile Kızıl Yıldız Arasında: İkinci Dünya Savaşında Sovyet Halklarının Milliyetçiliği adlı Alman Patrik von Zur Mühlen yazdığı kitabın başlığı daha sonra pek sık kullanılmıştır. Cengiz Dağcı’nın romanlarında olduğu gibi Kırım Tatarları Rusya Kızıl Ordusunda savaştıktan sonra esir düşünce Kızıl Ordu yerine Gamalı Haç bayrağı altında Alman Ordusu saflarında savaşmıştır. Metafor olarak kullanılan gamalı haç ile kızıl yıldız arasında kalan Sovyet Müslüman halkları yani Türklerdir. Kırım Tatarları açısından bugün de durum ona benzemektedir. Kırım Tatarları Ukrayna ile Rusya tarafından etkilenmeye çalışılmaktadır.

Bugün Kırım Tatarları Ukrayna ile Rusya arasında sıkışıp kalmış durumda. Ukrayna ile Kırım Tatarları’nın ilişkileri şu anda iyi gözükmekte. Fakat 2014 öncesi yıllara baktığımızda Ukrayna’nın Kırım Tatarları karşı tavrının mesafeli olduğunu görebiliriz. Örneğin, 20 Mart 2014 tarihinde Ukrayna Kırım Tatarları’nın Kırım’ın “yerli halkı” yani “indigenous people” olarak gören kararı alarak onaylamıştır. Bu karar, Ukrayna’nın bağımsız olmasından sonra Kırım’a sahip olmasından tam 23 yıl sonra gelmiştir. Birçok Kırım Tatarı için bu hayal kırıklığı hatta hakaret olarak görülmüştür.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’de aynı günlerde benzer şekilde kararlar almıştır. Bu kararlara göre, Putin Kırım Tatarları’nın kendi dillerini eğitim alanında kullanmasını kabul ettiğini ve Kırım hükümetinde temsil edilmesi gerektiğini belirtmiştir. Hatta Tataristan Cumhuriyeti’nden gelen temsilciler, Kırım Tatarları’na dinsel, iş, ticaret ve kültür konularında işbirliği yapma konusunda temaslarda bulunmuştur. O dönemde Kırım Tatarları’na Kırım Parlamentosu’nda yüzde 20’lik bir kota verilmesi bile dile getirilmiştir.

Kırım’da yaşayan Kırım Tatarları için bir gerçeklik var. Kırım’daki şu andaki Rus otoriteleri ile birlikte yaşamayı öğrenmek. Rusya’nın Kırım Tatarlarına özellikle ev konusunda maddi yardım yaptığı dile getirmek gerekir. 2014 yılında Rusya’nın Kırım Tatarlarına yaptığı harcamalar bundan yedi yıl önce yapılan harcamaların toplamı kadardır. Yani Ukrayna hükümeti zamanında Kırım Tatarları yeterince yardım alamamıştır.

Bazıları Çeçenistan’ı örnek vermektedir. Çeçenistan’daki iki savaştan sonra Rusya’nın maddi katkıları ile Grozni ve Çeçen ulusu yeniden doğmuştur. Rusya Kırım Tatarları’na havuç (carrots) yani bazı pozitif teşvikler vermiştir. Bunun yanında sopa (sticks) yani negatif yaptırımlar yapmıştır. Birçok Kırım Tatarı Rus FSB tarafından tehdit edilmektedir. Kırım Tatarları arasında Rusya’yı destekleyenlerin oranının yüzde 5 olduğunu söyleyenler olduğu gibi bu sayının yüzde 70 olduğunu iddia edenler de bulunmaktadır.

Rusya en son aldığı kararlardan biri, Kırım ve Kalingrad’a “Iskander-M” füzelerini yerleştirmektedir. Bu hem Karadeniz’e hem Baltık Cumhuriyetleri açısında bir tehdittir. Rus Duması Savunma Komitesi başkan yardımcısı Andrei Krasov Rusya’nın güvenliği için bunun gerekli olduğunu belirtmektedir. Bu füzelerin nükleer başlıklı olması konusundaki soruya Krasov, düşmanlarını yenmeleri için nükleer silahlara ihtiyaçları olmadığını nasıl Napolyon ve Hitler’i yendilerse nükleer silahlar olmadan da başarılı olacaklarını söylemiştir. Nükleer silahların Kırım’a yerleştirilmemesi en azından iyi bir haberdir.

Kısaca, Kırım Tatarları şu anda Ukrayna ile Rusya arasında seçim yapmak zorunda kalmaktadır. Bu aslında Batı ile Rusya arasında kalmak anlamına gelmektedir. Batı ile Rusya arasındaki stratejik çatışmalar arasında kalan Kırım Tatarları’nın işi çok zor gözükmektedir. Batı-Rusya çatışmasının Kırım Tatarları’nın vekalet savaşlarında olduğu gibi bir piyon olarak kullanılmamasına dikkat edilmelidir. Kırım Tatarları kendi çıkarlarını maksimize etmek için politikalar oluşturarak uygulamaya koymalıdır.

https://www.theguardian.com/world/2015/mar/17/crimean-tatars-divided-between-russian-and-ukrainian-promises

http://en.sobytiya.info/russia-promised-not-to-deploy-nuclear-weapons-in-crimea.html

YAZI 20: 04 EYLÜL 2016

DONMUŞ ÇATIŞMA: KIRIM

Uluslararası ilişkilerde günümüzde artık çok sık kullanılan bir kavram var. Donmuş çatışma. Dünyada donmuş çatışma bölgeleri var. Dağlık Karabağ en uzun süreli. Kuzey Osetya ve Abhazya diğer örnekler. Transdinyester (Moldova) bir başka örnek. Kosova donmuş çatışma kategorisinde iken Batı güçler tarafından müdahale sonrası bağımsızlığı kazanmış durumda.

Donmuş çatışmaların belli özellikleri var. Birincisi, çatışma belli bir süre silahlı olarak devam ettikten sonra bazen çatışan tarafların kendi aralarında görüşmeler yoluyla anlaşması silahların susmasıyla oluşabilir. Bazen çatışan taraflara üçüncü taraflar arabuluculuk yaparak çatışmanın tırmanmasını önlediğini ve silahlı şiddetin bittiği de görülebilir. İkinci özellik, çatışan taraflar ateşkes sonrası yada şiddetin sonlanmasından sonra belli bir süre soruna çözüm bulmak için görüşmeler yaparlar. Bu süre zarfından eğer çatışmaya çözüm bulunmaz ise donmuş çatışma durumu çıkar. Bir başka alternatif üçüncü taraflar çatışmaya müdahil olarak iki taraf arasındaki görüşmelere arabuluculuk yaparlar. Buradan da bir sonuç çıkmaması çatışmayı donmuş çatışma haline dönüştürür. Üçüncü özellik, çatışan tarafların belli bir noktadan sonra statükoyu kabul etmeleridir. Fakat bu kabul etme aralarında çatışmanın tekrar çıkmayacağı anlamına gelmez. Zaman zaman Dağlık Karabağ çatışmasında yaşanan sınır çatışmaları örnek olarak verilebilir. Bu da donmuş çatışmalarının dördüncü özelliğidir. Donmuş çatışmalarda tekrar çatışmaların silahlı güç kullanma ve şiddet sarmalına girebilme ihtimali bölgesel istikrar ve güvenlik politikaları için tehdit oluşturabilir.

Kırım’daki senaryoda yukarıdaki örneklere benzeyebilir. Rusya Kırım’da donmuş çatışma durumu yaratma stratejisi izlemektedir. Bu strateji bir yandan Kosova örneğinin Kırım gibi donmuş çatışmalarda uygulanması imkanını doğurabilir. Kosova donmuş çatışma iken 2008 yılında alınan bağımsızlık kararı sonrası Batı’nın desteği ile BM üyesi olmuştur. Kırım farklı olsa da benzer durum söz konusu olabilir. Kosova’nın bağımsızlığı veto eden Rusya ve Çin Kırım başta olmak üzere diğer donmuş çatışmaların çözümünde aynı yöntemi kullanabilir. Yani Kosova’nın bağımsızlığı tanımak karşılığı Güney Osetya, Abhazya, Transdinyester (Moldova) ve Dağlık Karabağ gibi donmuş çatışmaların çözüme kavuşması. Buna Kırım’da dahil edilebilir. Kosova donmuş çatışma statüsünden çıktı ise diğer benzer çatışmalar için aynı yol denenebilir.

Donmuş çatışma stratejisi Rusya açısından iç politika açısından yararları olacaktır. Rusya’nın Batı yaptırımları sonucu ekonomik açıdan zayıflamıştır. Bu durum Ukrayna krizinde şu anda donmuş olan çatışma bölgelerinde gerektiğinde iç kamuoyunu bir arada tutmak için çatışmayı yeniden alevlendirmesine neden olabilir. İç politikada yaşanan sıkıntılara karşı her zaman dış düşman aramak gerekebilir. Rusya’da istikrarsızlık çıkması halinde Kırım ve Ukrayna’nın doğu bölgelerindeki donmuş çatışmaları sıcak çatışmalar haline dönüşmesi mümkündür. Bir başka nokta, şu anda Amerika’daki seçimlere odaklanan ve kendi birçok krizi ile başa çıkmaya çalışan AB ülkelerinin Rusya donmuş çatışma stratejisine karşı ellerinin kollarının bağlı olmasıdır.

Rusya’nın yukarıda belirtildiği gibi donmuş çatışma stratejisi uyguladığı Dağlık Karabağ, Güney Osetya, Abhazya, Moldova çatışmalarında şu strateji izlenmiştir. Rusya ayrılıkçıları desteklemiştir. Onlara gerekirse askeri destek sağlamıştır. Mali açıdan destekleme yanında gerekirse Rus pasaportu verilmektedir. İç siyasi reformlar ve AB ve Batı kurumları ile entegrasyon sekteye uğramaktadır. Ülkelerde istikrarsızlık yaratılması ve belirsizlik ortamı bu stratejinin diğer önemli öğesidir. Bu aslında o ülkelerin içine, donmuş çatışma şeklinde “Truva atı” sokmaktır. Rusya bu çatışmaları istediği zaman alevlendirerek küresel politikası açısından stratejik hedefleri için kullanabilir. Donmuş çatışma bölgelerinde Rusya’nın bir diğer taktiği ise bu bölgelere askeri güç yerleştirmesidir. Daha yakın işbirliği bu bölgelerde her alanda görülmektedir. Donmuş çatışma stratejisi Tiflis, Kiev ve Kşinev gibi yerlerde gerekli yapısal reformların özellikle demokrasi, insan hakları, rüşvetle mücadele gibi konularda yapılmasını engellemektedir. Reform yapmak isteyen politikacılar donmuş çatışmalarla ilgilenmek zorunda kalmaktadır. Donmuş çatışma bölgelerinde organize suçlar ve küresel terörizm kolayca yayılmaktadır. Para-militer güçlerin bu çatışmalarda yer aldığı görülmektedir. Tüm bunlar Batı ve bölge ülkeleri için stratejik zorluklar yaratmaktadır.

Kısaca, Rus donmuş çatışma stratejisi istikrarsızlık yaratmaya dayanır. Kırım için şu anda en kötü senaryo, durumun donmuş çatışma haline dönüşmesidir.

YAZI 21: 1 KASIM 2016

PUTIN TRUMP MI DONALD PUTIN Mİ?

Amerikan Başkanlık seçimlerine az bir zaman kaldı. Dünya açısından özellikle önemli olaylardan bir tanesi. Kırım açısından da önemi yadsınamaz. Hillary Clinton başkanlık seçimi tartışmaları boyunca açıkça Putin’in Amerikan başkanlık seçimlerini etkilemeye çalıştığını ve bu amaçla Donald Trump seçilmesine yardım ettiğini belirtmişti. Rusya ile ilişkiler konusunda Hillary Clinton daha fazla tecrübesi olduğunu her fırsatta belirtmekte. Ruslar ise Hillary’in seçilmesinin nükleer savaşa gidecek süreci başlatabileceğini söylediler.

Trump Putin’i tanıyor mu? Bir kere Amerikan tartışma programı 60 Minutes bir araya gelmişler. Onun dışında Putin’i fazla tanımıyor olabilir fakat bir gün Amerikan Başkanı olarak onunla uzun uzun sohbet etmek istediği aşikar. Trump’ın Rusya ile iş ilişkileri var mı? Bu soruya Trump’ın oğlundan geliyor. Taşınmaz mallardan özellikle bina ve inşaat işlerinde dev şirket kuran Trump’ın Rusya’da çok sayıda gayrimenkul yatırımı olduğunu Trump Jr. kendisi söylüyor. Rusya dışında eski Sovyet cumhuriyetlerinde de yatırımları bulunuyor.

Trump o kadar çok Putin’i destekliyor ki. Agustos ayında TV’de yapılan söyleşide Putin’in Kırım’ı işgal etmesine rağmen Ukrayna’ya girmeyeceğini söylemiş. Aslında gerçek tabii ki tam tersi. Rusya Ukrayna’da hala askeri olarak varlığını sürdürüyor. Söyleşiyi yapan ABC TV’dan George Stephanopoulos Trump düzeltmek zorunda kalmış. Rusya Kırım’ı işgal etmekle kalmadığını ilhak ettiğini de Trump’a hatırlatmış. Trump cevabı: Tamam. Putin orada olabilir. Ama ben daha orada değilim”. “OK – well, he’s there in a certain way. But I’m not there.”

Clinton şu andaki Amerikan yönetimin devamı gibi gözükmekte. Putin’in amacı, Kırım’ın işgalinin 2008 Gürcistan Savaşı sonrası Batı tarafından kabul edilmesi. Bunun için Ukrayna’nın doğusunda kurulan Halk Cumhuriyeti’ne karşılık yani Ukrayna’nın doğusundan çekilmesine karşılık Putin Kırım’ın işgalinin tanınmasını istiyor Batı toplumu tarafından. Tabii bu denklemin içinde Suriye’de var. Putin Suriye’de barış olması için Batı’nın onunla konuşmasını istiyor. Bu konuşmanın içinde Ukrayna ve Kırım’ın da olması kaçınılmaz. Bu yüzden Rus Dışişleri Bakanı Lavrov ile Amerikan Dışişleri Bakanı Kerry sayısız kere Suriye konusunda konuşuyorlar. Fakat hep başarısız oluyorlar. Obama’nın Kırım’ın işgalini tanıması karşılığında Suriye müzakere masasında bir pazarlık aracı olarak kullanılmakta aslında.

Putin neden her alanda Amerika’yı sıkıştırmaya çalışıyor. Birinci nedeni, son üç ayı kalan Obama’nın şu anda bir şey yapamayacağını bilmesi. Kırım, Suriye dışında diğer çatışma bölgelerinde de Putin Obama’ya karşı blöfler yapmaya ve küçük krizler çıkarmaya devam ediyor. İkincisi, Putin Donald Trump seçilemeyecek olduğunu görmüş olmalı. Rus halkının çoğunluğu Putin gibi karizmatik lider olarak gördükleri Trump sonuna kadar destekliyor. Eminim Amerika’daki Rus diasporası da Trump’a oy verecektir. Üçüncü olarak, seçim süresince Putin kadın olan Hillary Clinton’ı test ediyor. Yarattığı dış politika krizleri ile Amerika’yı sıkıştırırken aslında eski Dışişleri Bakanı olan Clinton’ı da sıkıştırmış oluyor. Bir anlamda Trump’a oynadığını bu şekilde de gösteriyor.

Putin kadın politikacılarla ilişkileri de ilginç. Örneğin Alman Şanşölye Merkel’in köpeklerden korktuğunu bile bile toplantıya köpeğini getirmesi gibi. Merkel’e yaptığı tatsız şakalar da cabası… Aynı şekilde İngiltere’nin yeni Demir Lady’si olan Theresa May’i de test etmeye çalışıyor. Asıl soru şu: Kadın bir başkana karşı Putin ne yapacak acaba??? Amerikan yönetimi Putin’i seçimlere müdahale etmek, bilgisayar sistemlerini seçimler için hacklemek ve Suriye’de Rusya’nın savaş suçu işlediği yönünde suçlamaları aslında Putin’e karşı Clinton’ı hazırlamak. Belki de kadın olan Clinton’ı savunmak için Obama Putin’in gözüne yumruk atmaya çalışıyor gibi…

Sonuç olarak, Putin Kırım’ın işgalinin tanınması konusunda Hillary Clinton ile müzakere yapacağa benziyor. Tabii seçimler her zaman süprizlere gebe olabilir. Kasım ayında bunu hep birlikte göreceğiz….

YAZI 22: 03 KASIM 2016

VLAD: İŞGALCİ Mİ? (THE INVADER)

Soğuk Savaş 20 yıl önce bitmişti. Birçok insan bunun erken olduğunu söylüyor. I. Dünya Savaşı’ndan sonra nasıl II. Dünya Savaşı geldi ise aynı şekilde II. Soğuk Savaş kapımızda. Belki kapıyı açıp girdi bile…İki Savaş Arası Dönem olarak adlandırılan 1918-1939 dönemi ilginçtir ki 20 yıl sürmüştü. 1991’de biten Soğuk Savaş’tan tam 25 yıl geride kaldı. 2016’da II. Soğuk Savaşı yaşıyoruz…

Amerikalılar kendilerinin jeo-politik birincil düşmanı olarak Rusya’yı görüyorlar. Dünya’da ve Amerika’da birçok insan Rusların seçimlere karıştığını, Suriye’de soykırıma yakın derecede katliamlar yaptığını, rahatça nükleer savaş konusunda konuşabildiğini ve Kırım’ın işgalinin tanınması için elinden geleni yaptığını belirtiyorlar.

Her hafta Putin’in dünyayı korkutan yeni dış politika hamlelerini görüyoruz. Örneğin, Polonya ve Litvanya sınırlarına yakın yerlere nükleer başlık taşıyan füzeler yerleştirmek yada İngiliz Kanalı ve Kuzey Denizi’ne Rus uçak gemisi filosunu göndermek hatta Suriye’de katil Esed’i bombalayacak Amerikan uçaklarını düşürülebileceğini ima etmek…Tüm bunlar dünyada son 40 yılda iki büyük güç arasında yani Rusya ile Amerika’nın karşı karşıya geldikleri en önemli kriz dönemlerinden biri. Rusya’nın propaganda sorumlusu Dmitry Kiselev Amerika’nın dikkatsiz davranışlarının “nükleer sonuçları” olabileceğini söyleyerek ilk önce vuranın her zaman üstün olduğunu belirtmesi açıkça Soğuk Savaş yıllarının Dehşet Dengesi günlerini hatırlatmakta bizlere…

Aslında Rusya’nın yaptığı algı operasyonu. Gerçekten nükleer savaş tehdidi olduğunu kimse düşünmeyebilir. Fakat bu bölgede ve dünyada istikrar ve güveni bozan en önemli unsurlardan biri.

Rusya’nın durumu kötüleşmekte. Petrol fiyatlarının yüksek olduğu dönemlerde Rus orta sınıfını Putin satın alarak desteğini sürdürüyordu. 2005-2015 yılları arasında Rusya’nın kamu harcamaları ve devlet kontrolündeki firmaların harcamaları yüzde 35’ten yüzde 70’e artarak göreceli ekonomik kalkınma sağlamıştır. Bir yandan Batı’nın yaptırımları öte yandan ülke içindeki yolsuzluklar ekonomiyi küçültmekte.

Ekonominin kötü gittiği bu ortamda Putin’in en önemli silahı dış politika. Propaganda araçlarını kullanarak dış güçlere karşı savaş açmış durumda. Putinism tek başına liderlik demek şu anda. Sovyet zamanında ülkeyi tek başına yöneten Stalin vardı. Putin şu anda aynı şekilde ülkeyi tek lider olarak yönetmekte. Sovyet zamanında en azından Politbüro liderleri frenliyordu. Şu anda Rusya’da Putin’i frenleyecek bir güç yok.

Rusya’nın çok çabuk zayıflaması da tehlikeli aslında. Nükleer silaha sahip Rusya’nın zayıf, belirsizlik içinde, nasıl davranacağı bilinemez haline gelmesi Batı için tehdit oluşturmakta. Nasıl zayıf Sovyetler tehlike ve tehdit ise Putin liderliğinde zayıf Rusya’da dünya sisteminin istikrarı ve güvenliği için tehdit oluşturmakta.

Bu durumda Batı ne yapmalı? Belki Sovyet zamanındaki “çevreleme politikası” uygulamalı. Bunun için zamanın Batı’nın yanında olması lazım. Fakat Batı şu anda başka sorunlarla uğraştığı için bu politika başarılı olabilir mi? Kafalarda soru işareti oluşturuyor…

Donmuş çatışma yazımızda belirttiğimiz gibi Putin’in silahı Yakın Çevre Doktrini kullanarak eski etki alanındaki bölgelerdeki donmuş çatışmaları kullanarak gerekirse istikrarsız yaratarak Batı’yı sıkıştırmak. Bunda da başarılı olmuş gözüküyor…Buna karşı Batı özellikle bundan sonra seçilecek olan Amerikan Başkanı Clinton çok kararlı şekilde Rusya’nın Estonya gibi Baltık Cumhuriyetlerine saldırması karşılık NATO olarak cevap verileceğinin altını çizmelidir. Aynı şekilde Rusya’nın Gürcistan ve Ukrayna’ya saldırması halinde bu ülkeyi silahlandırma hakkı olduğunu belirtmelidir…Tabii Donald Trump kazanırsa nasıl analiz yapılacak o da ayrı bir konu….

YAZI 23. 09 KASIM 2016

AMERİKAN SEÇİMLERİNİN ARDINDAN

Amerikan Başkanlık seçimleri sonuçları büyük sürprizle belli oldu. Kamuoyu yoklamaları Clinton’u son ana kadar önde gösteriyordu. Aslında sonuçlar sürpriz olarak gözükmeyebilir. Dünyadaki trende bakılırsa popülizm politikalarının tavan yaptığı görülebilir. Birçok yorumcu İngiltere’nin AB çıkmayacağı yönünde görüş bildirmişti. Ama İngilizler Brexit oylamasında AB ayrılma yönünde oy kullanarak seçmenler sandıkta politikacılara cevap vermiş oldular. Amerika’da da aynı trendin devamını görebiliriz. Donald Trump’ın sıra dışı söylemleri ve konuşmalarının yer aldığı seçim kampanyası sonucunda belki Trump’ın beklemediği bir sonuca ulaşıldı.

Trump’ın Amerikan başkanı seçilmesinin başta dünyadaki dış politika olmak üzere özellikle bölgemizdeki çatışmalar açısından belli etkileri ve sonuçları olacaktır. Özellikle Kırım, Suriye ve Irak gibi yakın bölgemizdeki silahlı çatışmaların nasıl etkileneceği bizim açımızdan önemli konulardan biri olarak öne çıkmakta.

Trump seçim boyunca Putin’in Obama’ya göre “daha güçlü lider” olduğunu belirterek Suriye krizinin çözümünün Moskova’ya bırakılmasını belirtmişti. Hatta daha ileri giderek Amerika Başkanı olarak Trump, olası Rus saldırganlığına karşı NATO müttefiklerini savunmayabileceğini şeklinde imalarda bulunmuştu. Trump’ın savunduğu bir diğer nokta, seçilmesi halinde Rusya tarafından işgal edilen Kırım’ın Rus toprağı olduğunu kabul edecek olmasıdır. Ayrıca Moskova’ya uygulanan ambargoyu da kaldıracağının altını çizmişti. Amerikan Başkanı olarak 2017’de yemin edecek olan Trump, Putin’e hayranlığını her fırsatta dile getirmişti.

Amerikan Başkanı Trump, Ukrayna kamuoyu ve politikacıları arasında da dikkatle izlenmekte. Putin’i övmesi, Kırım’ın işgalini tanıyacağını belirtmesi ve Ukrayna’nın doğusundaki çatışmalar konusunda Rusya’ya yakın politikalar izleme olasılığı Ukrayna’da hoş karşılanmamakta. Eylül ayının 20’sinde Poroshenko BM toplantısına katılmak için gittiği New York’ta Trump ile görüşme talebine olumlu yanıt verilmemesi, Trump’ın Ukrayna’yı değil Rusya’ya yakın politika izleyeceğinin en belirgin göstergesi. Aynı günlerde Demokrat Başkan adayı Clinton ile görüşen Poroshenko, Clinton’dan Moskova’ya uygulanan ambargonun devamı ve Kırım’ın işgaline karşı ortak tavır ve politikalar uygulanması konusunda anlaşmıştı.

Artık Amerikan Başkanı Trump olduğu kesinleşti. Bu durumda onun dış politikasını iyi analiz ederek Kırım, Suriye ve Irak çatışmalarında ne tür politikalar izleyeceği analiz edilmelidir. Amerikan dış politikası Kırım konusunda açık: Kırım’da Rus egemenliğini kabul etmemek ve bunun için Rusya’ya uygulanan ambargo rejiminin devam etmesi. Bu amaç için Avrupalı müttefikleri ile konsensüs halinde hareket eden Amerikan yönetimi, NATO’nun çeşitli organlarında ve NATO Parlamenterler Meclisi’nde bu konunun gündemde tutulmasına çalışmıştır.

Trump’ın dış politikasında Rusya ile özel ilişkileri olacağını vurgulamıştır. Rusya ile tansiyonun düşürülmesi ve ilişkilerin geliştirilmesine öncelik vermeyi amaçlamaktadır. Trump’ın dış politika danışmanlarının Putin ile yakın ilişkileri olması Putin ile Trump arasında kişisel düzeyde iyi ilişkilerin kurulabileceğinin işareti olabilir. İki lider dünyadaki çatışmaların çözümü konusunda şu formülü kullanabilir. Rusya için öncelikli ulusal çıkarı Kırım’ın işgalinin Batılı ülkeler özellikle Amerika tarafından tanınmasıdır. Kırım’ın Rus toprağı olduğunun tanınması karşılığında Suriye krizinin çözümü Rusya-Amerika görüşmelerinde yer alabilir. Büyük güçlerin satranç tahtasında Kırım bir piyon olacak görünmekte. Bir piyon olarak Trump tarafından Kırım’ın verilmesi olasılığı var. Bu seçimlerden alınacak en önemli ders, Amerika’da yıllardır devam eden siyasetin artık uygulanmasının zor gözükmesi. Soğuk Savaş terminolojisi yerine yeni terminolojiler kullanarak Washington’da Kırım gibi sorunları anlatmak gerekiyor. Amerika’da yaşayan Kırım Tatar diasporası, Washington nezdinde daha aktif olarak Kırım Tatarları’nın sorunlarını dile getirerek Kırım Tatar lobisi oluşturmalıdır. Amerikan Başkanı Trump’a Ukrayna ve Türkiye aracılığı ile ulaşarak Kırım Tatar davası anlatılmalıdır. Belki Trump satranç tahtasındaki Kırım’ı piyon olarak değil fil, at, kale gibi önemli taş olarak görebilir. Trump’ın Amerikan başkanı olması ile Kırım gibi dünyadaki çatışmaların çözümü daha belirsiz olması yanında belki de işadamı olan Trump çok basit çözümler de üretebilir. Tabii bu çözümler Kırım ve Kırım Tatarları’nın lehine olmaması büyük bir olasılık olarak karşımıza çıkmaktadır…

YAZI 24: 12 KASIM 2016

RUSYA’NIN MÜTTEFİKİ BELARUS VE KIRIM

Rusya Federasyonu başta Kırım’ın işgali olmak üzere dış politika konularında kendine müttefik ve dost ülkeler ile birlikte hareket etmektedir. Rusya’nın dış politika alanında ona destek veren devletler yanında Rusya’nın kurulmasına ön ayak olduğu uluslararası ve bölgesel örgütler gerektiğinde Rusya’nın istediği yönde kararlar alabilmekteydi.

Fakat Rusya’nın en yakın müttefiklerinden birçoğu Kırım’ın işgalini tanımamıştır. Rusya ile uzun zaman birlikte ortak birçok konuda politikalar geliştiren Belarus, Kırım’ın işgalini tanımayan Rusya müttefiklerinden biri. 1994 yılında Belarus’un başına geçen Lukashenko, Rusça’yı resmi dil yaparak eski Sovyet sembollerini kullanarak yeni Belarus kimliği çerçevesinde yeni bir devlet kurmuştu. Lukashenko yıllarca Belarusça yerine Rusça dilinde halkına seslenmiştir. Ama Belarus’un Nazi işgalinden kurtuluşunun 70nci yılında yani 2015 yılında ilk kez Rusça yerine Belarusça seçmesi herkesi şaşırtmıştı. Bunun altında yatan en önemli motif, Belarus’un Rusya’nın Kırım’ın işgali başta olmak üzere Ukrayna politikasını onaylamaması olabilir. Bir de şunu unutmamak lazım. Rusya’nın Yakın Çevre Politikası, Rusça konuşulan tüm eski Sovyet bölgelerinin Rus etki alanı içinde olduğunu iddia etmektedir. Belarus’ta Rusça’nın resmi dil olması ile Rusya’nın Ukrayna’dan sonraki etki alanı içinde olduğu düşünülebilir. Bu sebepten Belarus yönetimi Rusya’ya yıllar sonra Belarusça yapılan konuşma ile mesaj göndermiş olabilir. Minsk yönetiminin Moskova’ya mesajı açıktır. Biz Rusya ile yakın ilişkilerimizi sürdürmek istiyoruz; fakat Rusya’nın uydusu yada Rus topraklarının parçası haline dönüşmek istemiyoruz. Rusya’nın Avrasyacılık politikasının en önemli savunucusu olan Minsk yönetiminin Putin’e karşı gelmesinin altında Lukashenko’nun Rusya’nın parçası olmamak istemesi yatmakta. Ayrıca Minsk’in katı yönetimine karşı Kremlin’in etki sahibi olmasını önlemeye çalışmakta ve Belarus’un Moskova’dan bağımsız politikalar izleyebileceğinin altı çizilmek istenmektedir.

Belarus özellikle kendisi gibi Slav olan ve yakın akrabası olarak gördüğü Ukrayna ile Rusya arasında arabuluculuk yapmak istemekte ve iki ülke arasında köprü vazifesi görmeyi amaçlamaktadır. Bu yüzden Ukrayna ile Rusya arasında Minsk’te ateşkes görüşmelerin yapılması raslantısal durum olmamıştır. Minsk bir yandan Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü savunurken Kırım’ın de facto Rusya’nın parçası olduğunu da kabul etmektedir. Belarus lideri Lukashenko Kırım ve Ukrayna’nın Rusya’nın parçası olduğu kabul edilirse o zaman Siberya’nın büyük kısmı Rusya’nın Mogolistan ve Kazakistan’a geri vermesi gerektiğini bile dile getirmiştir.

Belarus’un bu çıkışlarına rağmen özellikle ticari, finansal ve gaz alanlarında Rusya’nın yardımına bağımlı olduğu unutulmamalıdır. Yılda 2 milyar Amerikan doları Rusya’dan yardım almasına rağmen Belarus kendi yakın çıkarlarının Rusya tarafından tehdit edilmesi halinde Rusya dış politikasına paralel hareket etmeyeceğini ortaya koymaya çalışmaktadır. Rusya ile Ukrayna arasında Minsk görüşmeleri ile barış arabulucu rolü üstlenen Belarus, bir anlamda Batı ile yakınlaşmak istediğini de belirtmiş olmaktadır. Ayrıca gerektiğinde Rusya’dan bağımsız politika izleyebileceği sinyalini de vermektedir. Rusya’nın bölgeyi istikrarsızlaştırması halinde Belarus, Rusya ile ters düşebileceğini göstermiştir. Rusya dış politika yapıcıları bir anlamda bunu görerek hareket etmekte ve bazı konularda çok aşırı politikalar izlemekten kaçınmaktadır. Belki Belarus gibi yakın Rus müttefiklerinin Rusya ile birebir aynı politikalar izlememesi, Batı’nın yaptırımlarına göre daha etkin olabilmektedir. Rusya’ya müttefik olan devletlerin ulusal çıkarları ve güvenlikleri için Rusya’yı karşılarına alma olasılıklarının olması, Rusya’nın Kırım başta olmak üzere birçok dış politika konusunda farklı davranmasına neden olabilecektir.

27 Mart 2014’te Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü destekleyen ve Kırım’da 16 Mart 2014 tarihinde yapılan yasadışı referandum tanınması için oylama yapılmıştır. Bu oylamada 100 lehte, 58 çekimser ve 11 tane karşı oy kullanılmıştır. BM Genel Kuruluna karşı oy kullanan ülkeler arasında Belarus, Bolivya, Küba, Kuzey Kore, Nikaragua, Sudan, Suriye, Venezuela ve Zimbabwe bulunmaktaydı.

Kısaca, Belarus Rusya karşısında Ukrayna ve Kırım konusunda dengeli ve mesafeli politika izleyerek kendi yakın ulusal çıkarlarını gerektiğinde savunabileceğini göstermiştir.

YAZI 25: 21 KASIM 2016

ÇİN DIŞ POLİTİKASI VE KIRIM

Kırım işgali konusunda çoğunlukla Batı ve Rusya eksenli analizler yapılmaktadır. Günümüzde Şanghay Beşlisi’nin tartışıldığı ortamda Çin Halk Cumhuriyeti’nin dış politikası çerçevesinde Kırım konusunun analiz edilmesi yerinde olacaktır. Çin, dünyanın en fazla nüfusa sahip unvanını yakında Hindistan’a kaptırma ihtimaline rağmen günümüzde dünyanın en güçlü devletleri arasındadır. Dünyanın en büyük ordusuna sahip olan Çin, dünya ekonomileri arasında 2nci sırada yer almasına rağmen yakında bu alanda da Amerika’yı geçerek dünyanın en büyük ekonomisi olmaya adaydır. Çin ayrıca nükleer silaha sahip olması yanında Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nde daimi üye olarak uluslararası birçok çatışma ve krizde söz sahibi olduğunu göstermektedir.

Çin’in dış politikası çoğunlukla birçok dış politika krizine karışmamak şeklinde olmaktadır. Kendi yakın çıkarları tehdit edilmediği müddetçe Çin dış politikasında pozisyonu, nötr olarak hareket etmektir.

Bunun örneklerini Çin’in 16 Mart 2014’te yapılan referandum sonrası BM Güvenlik Konseyi’nde oylamanın geçersiz sayılması konusunda yapılan oturumunda Batı ülkeleri olumlu oy kullanırken Rusya ret oyu vermiştir. Çin ise birçok Güvenlik Konseyi oylamasında olduğu gibi çekimser oy kullanmıştır. Rusya’nın ret oyu ile birlikte Güvenlik Konseyi’nin bu kararı kabul edilmemiştir. Mart ayının sonunda BM Genel Kurulu’nda Kırım’ın uluslararası statüsünün değiştirilmesi hakkında yapılan oylamada Batı ülkeleri Kırım’ın statüsünün değiştirilmemesi yönünde oy kullanırken Çin bu oylamada da çekimser kalmıştır.

Çin, Kırım konusunda niye bu pozisyonu almaktadır. Birincisi, Çin, bağımsızlık konusunda daha önce yapılan referandumlarda Batı’nın çifte standart uyguladığını düşünmektedir. Örneğin, 1991 yılında Sovyetler Birliği’nden ayrılmak için Ukrayna ve Gürcistan’ın yaptığı referandum sonuçlarını Batı ülkeleri hemen tanımıştır. Aynı şekilde üç Baltık Cumhuriyeti’nin bağımsızlık ilanları Batı tarafından anında kabul görmüştür. En son örnek, 2008 yılında Kosova’nın bağımsızlık ilanı Batı’nın desteklemesi ile uluslararası alanda yeni devlet olarak tarihi sahnesine çıkmasıdır. Çin’e göre, Batı’nın Kırım referandumuna karşı gelmesinin sebebi Ukrayna’nın toprak bütünlüğün savunmak yerine Batı ülkelerinin Doğu Avrupa’da etki alanını kaybetmemek istemesi ve kendi ulusal çıkarlarını bu bölgede maksimize etme çabalarıdır.

İkinci olarak, Çin dış politikası’nın “Barış İçinde Bir Arada Yaşama Beş Prensibi”ne dayanmaktadır. Bu prensipler, devletlerin toprak bütünlüğü ve egemenliklerine karşılıklı saygı gösterilmesi, devletlerin birbirlerinin içişlerine karışmaması ilkesi, eşitlik ve karşılıklı faydaya dayalı hareket edilmesi, karşılıklı olarak devletlerin birbirlerine saldırmaması ilkesi ve son olarak, barış içinde bir arada yaşama ilkesidir.

Çin dış politikası, devletlerin birbirlerinin içişlerine karışmasına her zaman karşı çıkmıştır. Çinlilere göre, iç işlerine karışmak devletlerarasındaki çatışma olasılığı arttırmaktadır. Çin’e göre, Kırım’daki referandum Ukrayna’nın iç işleridir. Batı’nın bu referanduma her ne olursa olsun müdahale etmesi Çin açısından Ukrayna’nın içişlerine karışma anlamına geldiği için kabul edilemez bir durumdur. Aynı zamanda, Çin Rusya’nın pozisyonunu da desteklememektedir. Kırım’ın Rusya tarafından işgali Moskova’nın Kiev ile olan çatışma alanlarını arttıracak ve bölgede uzun dönemli istikrarsızlığa yol açacaktır. Ayrıca Kırım’daki referandum 1945 yılında Moğolistan’ın Sovyetler’in desteği ile Çin’den ayrılması ile aynı şekilde görülmüştür. Moğolistan nasıl Çin’den ayrılmış ise Kırım’da Ukrayna’dan bu şekilde ayrılmıştır. Çin bu durumu da kabul etmemektedir. Hem Rusya’yı hem Batı’yı desteklemeyen Çin bu sebepten Kırım konusundaki BM karar tasarılarında çekimser oy kullanmıştır.

Son olarak, Çin dış politikası geleneksel ying yang felsefi düşüncesine (yiyin yiyang zhiwei dao, 一阴一阳之谓道) dayanmaktadır. Yin Yang dengeye dayanır. Buna göre, çatışmadaki her iki taraf için denge önemlidir. Ukrayna ile Rusya arasındaki Kırım krizi Çin açısından, ying yang düzleminde analiz edilmelidir. Her iki ülkenin karmaşık ve kaotik tarihi geçmişi bulunmaktadır. Kırım konusunda birbirinden tamamen farklı motivasyonlar, çıkarlar ve bakış açıları mevcuttur. Değişik faktörlerin etkilediği Kırım krizinde Çin, dengeli yaklaşım sergilemeyi tercih etmektedir. Denge politikasına göre, Çin Kırım’da her iki tarafın “meşru ve haklı hak ve çıkarlarına” saygı göstermektedir. Bunu yaparken Kırım dahil olmak üzere Rusya ile Ukrayna arasındaki karmaşık ve kompleks tarihi geçmişi de göz önünde bulundurmaktadır.

Kırım konusunda Çin, ne Batı’nın ne de Rusya’nın tarafının tutmaktadır. Çin dış politikası, Kırım’da krizin çözümü için Ukrayna, Rusya, ABD ve diğer Batılı devletler arasında diplomatik müzakereler yoluyla çözüm bulunmasını savunmakta ve Kırım ve Ukrayna sorununun silahlı çatışmalar olmadan politik araçlarla çözüm bulunulmasını savunmaktadır. Bunun yanında Çin, Şanghay Beşlisi’nde ortak hareket ettiği Rusya ile iyi politik ilişkilerini sürdürmek istemekte ve Rus enerjisine bağımlı olmasından dolayı Rusya-Ukrayna arasındaki yeni politik gerçekliği kabul etmiş görünmektedir. Unutmamak gerekir ki Çin ortaya attığı “İpek Yolu Ekonomik Bölgesi” projesi içinde Kırım yer almaktadır. Çin dış politika çıkarları açısından Kırım’ın kimin elinde olduğu önemli değildir. İpek Yolu Ekonomik Bölgesi projesi için Kırım’ın Rusya gibi yakın işbirliği yaptığı ülkenin elinde olması Çin açısından daha önemli gözükebilir.

Kısaca, Kırım konusunda Rusya, kısa ve orta vadede Çin’den tepki gelmeyeceği için uluslararası alanda daha rahat hareket edebileceği gibi Şanghay Beşlisi yani Şanghay İşbirliği Örgütü’nün toplantılarında da Kırım konusu çoğunlukla gündemde yer almayacaktır. Rusya açısından doğu komşularından Kırım’ın işgaline karşı sert ve güçlü tepki gelmeyeceği açık şekilde görülmektedir. Rusya, Batı’nın yaptırım politikalarına karşı son iki yılda Çin ile ekonomik ilişkilerini daha da güçlendirmiştir. Ayrıca Rusya, Tayvan, Doğu Çin Denizi ve Güney Çin Denizi bölgelerinde yaşanan krizlerde Çin’e diplomatik destek verebilir. Avrasya kıtasının iki büyük devleti olan Çin ve Rusya’nın ilişkileri, başta Kırım olmak üzere Ukrayna ve Suriye’de yaşanan çatışmaların geleceğinde belirleyici olacaktır. Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) ve BRICS ülkeleri içinde yer alan başta Çin, Brezilya, Hindistan ve Güney Afrika devletlerinin Rusya’nın yasadışı olarak Kırım’ı ilhak etmesine karşı yapılan BM oylamasında çekimser kalması ve Kırım’daki referanduma ve Kırım’ın işgaline net şekilde karşı çıkmaması Kremlin’in Kırım konusunda uluslararası arenada elini güçlendirmektedir. Pozitif düşünce bakış açısı ile bakmak gerekirse, Çin’in Ukrayna ve Kırım sorunlarında Ukrayna’nın toprak bütünlüğüne saygı ilkesi çerçevesinde çözümünü savunması, Kırım konusunda hala umut olduğunu göstermektedir.

YAZI 26: 01 ARALIK 2016

DOLARIN YÜKŞELİŞİ VE RUSYA EKONOMİSİ

Amerikan seçimlerinin piyasalar açısından sürpriz şekilde sonuçlanmasından sonra dolar başta Türkiye olmak üzere tüm dünyada gelişmekte olan ekonomilerde hızlı şekilde yükseldi. Rusya’nın Kırım’ın işgal etmesinden sonra ekonomik olarak bazı pozitif ve negatif kazanımları oldu. Örneğin, 2014 yılında işgalin ilk yılında Rusya Kırım’a emeklilik maaşları ödemesinden tutun Rusya ile Kırım’ın bağlantısını sağlayacak köprü dahil olmak üzere yaklaşık 7 milyar dolar harcadı. Kırım’ın işgali Rusya’ya para kazanmasına da yol açtı. Karadeniz Filosu’nun Akyar’ı kiralaması sonucu ödemesi gereken milyarca dolar, Rusya bütçesinde kaldı. 2010 yılında Kharkiv Anlaşması ile Ukrayna ile Rusya arasında Karadeniz Filosu’na Kırım’da konuşlanmasına karşılık Ukrayna’ya sattığı Rus gazında indirim yapmayı kabul etmiştir. Rusya Akyar’ı kiralamak karşılığı Rusya’ya yılda 4 milyar dolar ödeyecekti. 2019 yılına kadar gaz anlaşması ile birlikte bu Rusya’ya 40 milyar dolara mal olacaktı. Aynı şekilde Rusya Kırım’daki milyarca dolar değerindeki doğal kaynaklara ve mülklerin sahibi oldu. Kırım’daki 165,3 milyar metreküp gaz ve 44 milyon ton petrol rezervine sahip olduğu belirtilmiştir. Enerji kaynaklarını değeri yaklaşık 7 milyar dolar olarak verilmiştir. Ukrayna’nın Kırım’da Ruslara terk ettiği askeri ekipmanın toplam değeri 1,7 milyar dolar olarak gösterilmiştir. Ukrayna’dan Rusya’ya geçen mülklerin değeri konusun kesin rakamlar verilememektedir.

Rusya’nın Kırım’ın işgalinin ekonomik negatif sonuçları şu şekilde sıralanabilir. Rusya bütçesine Kırım’a ödenen maaşlar ve emeklilik ücretlerinin yükü yıllık olarak 1 milyar dolardır. Kırım bütçesine 2014 yılında Rusya’dan aktarılacak miktar 1,5 milyara ulaşmıştır. Kırım’da yapılacak başta ulaşım olmak üzere birçok alandaki altyapı yatırımları ile toplamda Rusya 6,8 milyar doları Kırım’da harcayacaktır. Son olarak Ukrayna’nın açacağı uluslararası davalar da Rusya’yı ekonomik olarak etkileyecektir. En önemlisi ise Rusya ekonomisi daha az yatırım ve daha düşük büyüme rakamlarını görmüştür.

Amerikan Merkez Bankası’nın güçlü dolar politikası uygulaması ile birlikte petrol fiyatlarının düşük seyretmesi 2016 yılında Rusya ekonomisi daha da zora sokmuştur. Güçlü dolar ucuz petrol makasında kalan Rusya ekonomisi daha da zora sokacaktır. Rusya gelir olarak petrol ve doğal gazı değeri yüksek olan dolardan elde etmekte ve zayıf ruble ile iç piyasasında harcamalar yapmaktadır. Güçlü dolar bir yandan doların rubleye çevrilmesi ile rubleyi güçlendirecektir. Rus petrol şirketlerine konulacak ek vergiler özellikle dolar üzerinden işlemlerini yapacakları için vergi gelirlerini arttırabilir.

Rus petrol şirketlerinin doların artması sebebi ile konulacak olan ek vergiler ile Rusya’nın gelirlerinin artması kısa dönemde yararlı olabilir. Ama bu Rus petrol şirketlerinin yatırım yapmalarını engelleyerek iç piyasanın daralmasına yol açacaktır. Doların yükselmesi ile Rusya’da enflasyonun yükselmesi ve çift haneli rakamlara daha fazla yükselmesi olasılığını arttırmaktadır. Ayrıca yüksek dolar Rus tüketici güvenini düşürecek ve iç talebin daralmasına yol açacaktır. İç talep daralınca Rusya daha az vergi toplamak zorunda kalacak ve bu da bütçe açığının daha fazla artmasına neden olacaktır. Güçlü dolar, Rusya’da gelirin düşmesine de yol açacaktır.

Doların yükselmesinin en önemli etkisi Rusya’nın en önemli gelir kaynakları olan petrol ve doğal gaz fiyatlarının daha da düşmesi olacaktır. Güçlü dolar ile petrol ithal eden ülkelerdeki talebi düşürecektir. Çünkü bu ülkelerde petrol fiyatları artacaktır. Petrol ve doğal gazın talebin düşmesi ile bu iki emtianın fiyatlarını aşağıya doğru çekeceği için Rusya’nın gelirleri azalacaktır. Kısaca, doların yükselmesi ile petrol fiyatları arasında ters ilişki bulunmaktadır. Kış aylarında doğal gaz talebi en yüksek düzeye ulaşacaktır. Bu fiyatları yükseltebilir. Doların değerinin yüksek olması doğal gaz fiyatının artışını da azaltabilir. Tabii petrol fiyatını belirleyecek en önemli unsur, kartel olan OPEC’in petrol arzını azaltıp azaltmayacağı ve dünyanın en fazla petrol üreten ülkelerinden biri olan Rusya’nın buna karşı izleyeceği strateji olacaktır.

http://uk.reuters.com/article/uk-ukraine-crisis-crimea-costs-factbox-idUKBREA370NY20140408

YAZI 27: 06 OCAK 2017

KISSINGER, REX TILLERSON VE KIRIM

Başlıktaki bu ismi Kırım konusunda ileriki günlerde sık sık duymamaız olası. Her iki isim Amerikan dış politikasına yön verecek önemli kişiler. Birincisi, Henry Kissinger. 93 yaşında olmasına rağmen hala dış politikada yalnız kurdu oynuyor. İkinci isim, Rex Tillerson. Amerika’nın olası yeni Dışişleri Bakanı. Bu iki kişinin Kırım’ın geleceği konusunda etkisi olacağının sinyallerini aşağıda bulabilirsiniz…

İki nokta önemli, Kissinger Donald Trump’a Kırım’ın Rusya’nın bir parçası olduğunu kabul etmesini önerdi. Tillerson ise Rusya’ya karşı uygulanan yaptırımları desteklemediğini açıkça ifade etti.

Amerikan seçimlerinden Donald Trump’ın zaferinden sonra gözler Amerikan dış politikasının ne olabileceği konusunda çevrildi. Bu konudaki en önemli gelişmelerden biri şüphesiz Amerikan ve dünya diplomasi alanında en önemli kişilerden Henry Kissinger’ın birkaç kez Trump Tower’a giderek yeni Amerikan Başkanı Donald Trump ile görüşmesiydi. Kissinger Soğuk Savaş döneminde Amerika’nın Realpolitik doktrini uygulamıştır. Vietnam Savaşı’nın bitirilmesinde Kissinger’ın rolü büyüktür. Aynı şekilde Çin ile Amerika arasında yumuşamanın başlamasında ve Sovyetler Birliği ile SALT I gibi silahsızlanma görüşmelerinin yapılmasında ön planda Kissinger bulunmaktaydı.

Bugün 93 yaşında olan Kissinger’ın Cumhuriyetçi başkanlar ile çalıştığını unutmamak gerekiyor. Donald Trump’da Cumhuriyetçi bir başkan. Kissinger, Amerika ile Rusya arasında diyalog kurulmasını savunmakta. Rusya ile Amerika arasındaki yakınlaşma ve buzların erimesi için Rusya’ya karşı uygulanan yaptırımların kaldırılmasını buna karşılık Ukrayna’nın batısındaki Rus askeri varlığının geri çekilmesini Kissinger önermektedir. Kissinger, Putin ile Trump arasında arabuluculuk rolü oynamayı düşünmektedir. “Yeni Soğuk Savaş”ın önlenmesi konusunda Kissinger öne çıkabilir. Bunun için en önemli şart, Kırım’ın Rusya toprağı olduğunun Amerika tarafından kabul edilmesidir. Buna karşılık Rusya Ukrayna’nın batısındaki askeri güçlerinin geri çekilmesi Rus tarafının vereceği taviz olacaktır.

Kissinger uluslararası ilişkiler açısından tam bir realisttir. Ona göre, dünya politikası için en önemli nokta Amerika ile Rusya arasında güç dengesinin sağlanmasıdır. İki güç arasında güç dengesinin sağlanması dünyaya istikrarın gelmesi anlamına gelecektir. Kissinger için vazgeçilmez olan uluslararası dengenin sağlanmasıdır. Demokrasi, insan hakları, ülkelerin toprak bütünlüğü gibi kavramlar realistler için önemli değildir. Unutmamak gerekir ki Vietnam Savaşı’nı sonlandırmak için Amerika Kamboçya, Vietnam ve Laos üçgeninde halı bombardımanı yapmış ve Kuzey Vietnam’ın başkenti Hanoi’yi bombalamıştır. Bu bombalamalar gizlice yapılmıştır. Bunun stratejist düşüncesinin arkasında Kissinger vardı.

Amerikan basınına göre, Rusya Devlet Başkanı Putin ile Kissinger kişisel olarak birçok kez görüşmüşlerdir. Putin’in görüştüğü diğer Amerikalı kişilerden biri Steven Segal ile Trump’ın Dışişleri Bakanı olarak önerdiği dev Amerikan petrol şirketi ExxonMobil CEO’su Rex Tillerson.

Rex Tillerson’un şirketinin başta Rusya olmak üzere eski Sovyet toprakları üzerindeki petrol ve doğal gaz gibi doğal kaynaklar ile yakından ilgilendiğine kimsenin şüphesi yok. Tillerson ilk kez Putin ile 1999 yılında daha Rusya Devlet Başkanı olmadan önce ilişkiye geçmiş biri. (http://heavy.com/news/2016/12/rex-tillerson-exxon-mobil-ceo-donald-trump-secretary-of-state-wife-kids-who-is-bio-russia-putin-global-warming-age/ )

2011 yılında Rusya devlet petrol şirketi Rosneft ile ExxonMobil Karadeniz ve Kuzey Kutbu’nda petrol ve doğal gaz araması konusunda işbirliği anlaşması imzalıyorlar. Bundan iki yıl sonra Putin, Tillerson’a Rusya’nın en yüksek madalyası olan “Dostluk Madalyası”nı takdim etmiştir. Tillerson Rusya’ya karşı uygulanan yaptırımlara karşı tavır almış görünüyor. ( http://money.usnews.com/investing/articles/2016-12-12/exxonmobil-corporation-xom-ceo-rex-tillerson-has-ties-to-russia-putin ) Çünkü Sibirya açıklarında denizde yapılan arama çalışmalarında 97 milyar dolarlık değerinde rezerve sahip arama alanına ExxonMobil yaptırımlar sonrası çalışma yapmamaktadır. Kimi kaynaklara göre, ExxonMobil’in Rusya’da aldığı işlerin toplam değeri 500 milyar dolara ulaşmaka. 2016 yılında Rusya’ya uygulanan yaptırımların ExxonMobil’e faturası tam 1 milyar dolar olmuştur. Tillerson’ın ise kişisel olarak şirkette sahip olduğu hisselerin toplam değeri, 218 milyon dolardır. Emekli olunca alacağı para ise 70 milyon dolardır. (http://www.nytimes.com/2016/12/12/world/europe/rex-tillersons-company-exxon-has-billions-at-stake-over-russia-sanctions.html?_r=0 ). Tillerson Dışişleri Bakanı olursa Kırım ve Ukrayna politikalarının nasıl olacağı konusunda yorum yapmaya gerek yok sanırım.

Kısaca, Kissinger ve Tillerson’un Trump’ın ekibinde olduğu bir dünyada Kırım’ın sonu iyi gözükmemektedir. Trump birgün yine bir tweet atarak Kırım’ın Rusya’nın parçası olduğunu kabul ediyoruz demesi uzak bir ihtimal değil. Trump’ın attığı tweetler yüzünden Amerika’da borsaya yatırım yapanları uyaran bir app piyasaya yakın zamanda sürüldü. Şaka değil, Trump attığı tweetler ile General Motors ve Toyota’nın hisseleri tepetaklak düşerek birkaç dakika içinde 4 milyar dolar eridi. Trump’ı bekleyip göreceğiz…

YAZI 28: 23 OCAK 2017

TRUMP VE KIRIM

“Trump tweet üzerinden politikalarını hayata geçirmekte. Bir sabah uyandığımızda Trump’ın tweet hesabında, Rusya’ya karşı yaptırımları kaldırıldığını görmek yada Kırım’ın Rusya’nın olduğunu söylemesini beklemek, uzak bir olasılık olarak gözükmüyor.”

21 Ocak Cumartesi günü Amerika ve dünya yeni Amerikan Başkanı ile birlikte yeni bir güne uyandı. Aylarca beklenen yemin töreni yapıldıktan sonra Amerikan milyarder Donald Trump Beyaz Saray’daki Oval Ofis’e yerleşti. Şu anda sadece çalışma ofisi olarak kullanacak. Evi New York’ta olacak. Trump-mania denilen Trump manyaklığı dünyayı sarmış gözükmekte. Bir yandan Trump’ı istemeyenler büyük gösteriler yaparken Trump’ın başkan olmasına sevinenler de bulunmakta.

Trump’ın Kırım ile politikası konusundaki ilk sinyal geçtiğimiz hafta Times of London gazetesine verdiği röportajda ortaya çıktı. 2014 yılında Kırım’ın işgalinden sonra Rusya’ya karşı uygulanan yaptırımların kaldırılması karşılığında Rusya ile nükleer silahlar konusunda anlaşma yapılmasını önerdi. Rusya’nın buna yanıtını Kremlin ile yakın ilişkisi bulunan Rus Duması dış ilişkiler komitesi başkanı Konstantin Kosachev’den geldi. Rusya güvenlik gibi önemli bir konuda tavizde bulunmaya hazır olmadığını belirten Kosachev, Trump’ın bu söyleminin Amerika’nın resmi açıklaması olmadığının altını çizdi. http://www.reuters.com/article/us-usa-trump-russia-arms-deal-idUSKBN14Z0YE

Bu noktada tarihsel benzetmelere bakmak yerinde olacaktır. 1938 yılı uluslararası ilişkiler açısından önemli olan Münih Paktı’nın imzalandığı tarihtir. Nazi Almanyası 1938 yılında Çekoslavakya’nın Sudetenland bölgesini hiçbir silahlı güç kullanmadan diplomatik ve siyasi manevralarla topraklarına katmıştır. Dönemin İngiliz Başbakanı Neville Chamberlain’ın “yatıştırma politikası” sonucu Almanya ile savaşa girmek istemeyen Batılı müttefikler, Çekoslavakya’yı kurban etmek pahasına Hitler ile anlaşma yoluna gitmiştir. Münih Paktı’nın imzalanmasından sonra Churchill’in şu saptamayı yapmıştır: “İngiltere’nin utanç ile savaş arasında seçim yapması istenmiştir. İngiltere, utancı seçmiştir ve gelecekte savaşa girecektir.” Kırım günümüzün Sudetenland bölgesidir. Ukraynaa da 1938 yılındaki Çekoslavakya’dır. Suriye’deki Rus varlığı ise Hitler’ın Çekoslavakya’dan sonra durmayıp 1939’da Polonya’ya saldırmasına benzetilebilir. İngilizlerin yatıştırma politikası Hitler’i durduramamıştır. Kırım’dan sonra Rusya’nın Suriye’de saldırgan politikalar izlemesi de Rusya’yı durdurmayacaktır. Bu benzetmeye devam edersek, II. Soğuk Savaş’ın Kırım ile başladığı ve Suriye’de devam ettiği saptamasını yapabiliriz.

2017 yılı kimilerine göre, çok-kutuplu dünyanın hakim olacağı uluslararası sistemi işaret etmekte. Fakat bir grup analist “kutupsuz dünya” kavramını ortaya atıyor. Hatta buna G-7 atıf yaparak “G-zero” diyorlar. Amerika’nın hegemonyasının gerilediği ve AB zor anlar yaşadığı dünyada Çin, Rusya ve G-20 gibi güç kaynakların öneminin arttığı dünyada “kutupsuzluk yaklaşımı”nın benimsenmesi, Amerikan Başkanı Trump’ın Rusya’ya karşı yaptırımları kaldırması ve hatta Kırım’ın Rusya’nın bir parçası olarak kabul etmesine yol açabilir.

Başkan Trump yemin töreninde devamlı olarak “America First” yani “İlk Önce Amerika” söylemini öne çıkardı. Amerika’nın kendi çıkarlarını maksimize edeceği bir dünyada Kırım gibi satranç tahtasında bir piyon olan bölgenin, kolayca Rusya’ya verilmesi olasılık dahilinde gözükmektedir. Amerika’nın Polonya sınırına Soğuk Savaş’tan sonra en büyük askeri yığınağı yapması önemli olabilir. Fakat Trump konuşmasında belirttiği gibi başkent Washington’daki siyasi elitleri karşısına alacağının ve farklı politikalar izleyeceğinin sinyallerini verdi. Birçok kişi Trump’ın söylemlerinin çoğunu gerçekleştiremeyeceğini düşünüyor olabilir. Kongre’de Cumhuriyetçilerin çoğunlukta olduğu bu dönemde Amerikan başkanı Trump’ın belli politikalar izlemesi hem kolay hem zor olacaktır. Trump tweet üzerinden politikalarını hayata geçirmekte. Bir sabah uyandığımızda Trump’ın tweet hesabında, Rusya’ya karşı yaptırımları kaldırıldığını görmek yada Kırım’ın Rusya’nın olduğunu söylemesini beklemek, uzak bir olasılık olarak gözükmüyor.

http://www.reuters.com/article/us-usa-trump-russia-arms-deal-idUSKBN14Z0YE

YAZI 29: 07 MART 2017

MAŞA VE KOCA AYI

“Tüm bu sebeplerden dolayı, Kırım’ın geri kazanılması ancak yumuşak güç yolları ile yani kalplerin kazanılması ile mümkün gözükmektedir.”

Şimdi bu başlık nedir diyebilirsiniz. Benim gibi 5, 7 ve 10 yaşlarında çocukları yada torunları olanlar bu başlığı hemen tanımışlardır. Maşa ve Koca Ayı Ruslar’ın dünyaya hediye ettikleri bir çizgi filmin iki karakteri. Bu yazımda biraz Gülse Birsel gibi takılmaya çalışacağım. Maşa ve Koca Ayı yaklaşık 120 ülkede gösterilen Rus yapımı çizgi film. Youtube’da izlenme rekorları kırıyor. Recipe for Disasters adlı bölümü Youtube’da yaklaşık 1,93 milyar insan tarafından izlenmiş. Tüm aile olarak bu animasyon çizgi diziyi izliyoruz. Bir zamanlar Coulliou populerdi. Yakında Maşa ve Koca ayı oyuncaklarını da görebiliriz. Rusya’da 2009’dan itibaren yayınlanan bu çizgi dizi, Türkiye’de 21 Kasım 2016’dan itibaren Planet Çocuk’ta yayınlanmaya başlanmış. İlginç bir tesadüf ki Türkiye Rusya arasındaki ilişkilerin yumuşamasının ardından yayına girmiş. Tabii bu noktada yumuşak güç ve kamu diplomasisi alanına da girebiliriz aslında. Şimdi diyeceksiniz ki çizgi dizinin uluslararası ilişkilerle de bağlantısı olur mu? Bal gibi olur. Şimdi Gülse Birsel çizgimden ayrılmaya başlıyorum…

Her şeyden önce çizgi dizide Rus kültürüne ait birçok unsuru görmek mümkün. Müziklerinden tutun da yemeklerine, ünlü Rus lapası hatta buz hokeyine kadar Rus kültürü bu çizgi dizide çok iyi veriliyor. Bu ister istemez Rusya’ya karşı bir sempati oluşturuyor. Zaten kamu diplomasisinin en önemli ayağı kalpleri kazanmaktır. Kalpleri kazandıktan sonra bazen sert güce yani ordulara, silahlara, yaptırımlara gerek kalmaz. Türk TV dizileri de başta Ortadoğu olmak üzere Türk dış politikası açısından yumuşak güç aracı olmuştur. Aslında Türkiye nasıl son yıllarda yumuşak gücünü kullanmak konusunda çok büyük yol almış ise aynı şekilde Rusya’da yumuşak güç kullanmak konusunda epey başarılı olmuştur.

Rusya’nın Kırım’ı işgal etmesinin ardından Rus Devlet Başkanı’nın anketlerde beğenilme oranları yüzde 85’lere çıkmıştı. Moskova’da yayın yapan üç büyük Rus kanalı yaklaşık Rusya’daki izleyicilerin yüzde 80-90’ı tarafından izlenmekte ve bu kanalların yönetiminde bir şekilde Rus merkezi yönetiminin etkisi olduğu bilinmekte. Rusya’da TV başta olmak üzere medya kuruluşları kendi kendilerine sansür uygulamakta. Rusya’da TV’nin gücü o kadar belirgin ki yapılan bir araştırmada halkın yüzde 90’ı Kırım ile ilgili haberleri üç büyük Rus kanalından izlediği sonucuna varılmış. İnterneti kullanmalarına rağmen Rus gençlerinin yüzde 75’i Ukrayna’daki savaş ile ilgili haberleri, “hükümet TV kanalları”ndan izlediklerini belirtmişler. Daha önceden belirtmiştim. Russian Today adlı İngilizce kanalı yanında Ruslar’ın Russian Today Documentary adlı İngilizce kanalı da bulunmakta. Türkiye’nin TRTWorld yayına başlaması daha birkaç ay öncesine uzanmakta. Bu da gösteriyor ki Ruslar bu propaganda işini çok iyi yapıyorlar. Rusların bu yumuşak gücüne karşılık Avrupa Birliği başta olmak üzere Batılı güçler Sovyet zamanında nasıl Radio Free Europe / Radio Liberty adlı radyo kanalı varsa onun gibi yeni bir Rusça yayın yapan TV kanalının kurulmasını düşünüyorlar. http://www.ecfr.eu/article/commentary_public_opinion_and_propaganda_in_russia3080

Bunun dışında Rusya’nın yumuşak gücü olarak Rus Ortodoks Kilisesi de önemli rol oynamakta. Rus Ortodoks Kilisesi ile Rus devleti arasında senfonik ilişki Russky Mir yani Rus Dünyası olarak adlandırılmakta. Rus devleti politik ve kültürel anlamda gücünü yaymaya çalışırken Rus Ortodoks Kilisesi de Tanrı’nın amacının Kutsal Rusya’nın tekrar inşa edilmesi olduğunu devamlı vurgulamakta. Zaten Putin 2013’de Valdai Kulübü toplantısında yaptığı konuşmada Rusya’nın 21nci yüzyılda Ortodoks gücü olacağının altını çizmişti. Rusya yumuşak gücü sayesinde Fransa’da LePen başta olmak üzere Batı ülkelerinde ve hatta Sovyet işgalini yaşamış Visegrad ülkeleri yani Çek Cumhuriyeti, Slovakya ve Macaristan’da kendine destek veren partiler ve politikacılar bulmakta. Macaristan’da aşırı sağ Jobbik Partisi ve Orban Yönetimi Rusya’ya karşı uygulanan yaptırımlara karşı olduklarını unutmamak gerekir.

Rusya yumuşak gücünü arttırmaya devam edecek gözüküyor. Birçok ülkenin Rusya’ya enerji bağımlığı bu gücü kullanmasında en önemli faktörlerden biri. Ayrıca Orta Asya ve Kafkasya’dan birçok göçmenin Rusya’ya çalışmak için gelmesi, Ruslar’ın eski Sovyetler Birliği cumhuriyetlerine yatırım yapmaya devam etmesi, birçok eski Sovyet halkı gençlerinin Rus müziği, TV ve filmlerini izlemesi ve Rus CD,DVD ve yazılımını kullanması Rusya’nın yumuşak gücünün arttıracağının göstergesidir.

Tüm bu sebeplerden dolayı, Kırım’ın geri kazanılması ancak yumuşak güç yolları ile yani kalplerin kazanılması ile mümkün gözükmektedir. Ukrayna’nın uydu üzerinden yayın yapan Ukraine Today İngilizce kanalını kapatılması aslında yumuşak güç konusunda Rusya’ya karşı yenilgi yaşandığının belirtisidir. Kırım Tatar TVsi ve QHA gibi medya unsurları Kırım Tatarları’nın yumuşak güç unsurlarının en önemli parçaları olarak yayın hayatlarına devam etmeleri Sovyet zamanında olduğu gibi günümüzde de Kırım Tatarları’nın Rus gücüne karşı durduğunun en önemli göstergesidir.

Son olarak, Masha ve Koca Ayı’nın en çok izlenen bölümünü youtubedan izlemeyi unutmayın. Üç yaşındaki Masha’yı siz de seveceksiniz: https://www.youtube.com/watch?v=KYniUCGPGLs

YAZI 30: 24 MAYIS 2017

PUTİN UKRAYNA’YI NASIL KAYBETTİ?

“2014 yılında Putin Kırı’ı işgal ettiğinde aslında tüm Ukrayna’yı da kaybetmiş oldu.”

İki komşu ülke olan Rusya ile Ukrayna’yı birbirine bağlayan birçok etmen bulunmaktaydı. Bunlardan en önemlisi, Slav kimliğine dayalı benzer kültür ve dile sahip olmalarıydı. Ukraynalılar çeyrek asır süren bağımsızlık sonrası kendileri göreceli yakın gördükleri Rusya ile nasıl düşman haline gelmişlerdi. Kremlinologist olarak adlandırılan uzmanlardan bazıları Rusya’nın Kırım’ı işgal etmesini tek önemli aktöre bağlıyorlar: Putin. Avrupa kıtasında Yugoslavya’nın dağılmasından sonra yaşanan ve melez savaş stratejisinin ilk kez uygulandığı Kırım’ın işgalinin altında yatan nedenlerden arasında jeopolitik unsurlar, ulusal çıkar, stratejik derinlik gibi faktörler belki ikinci planda yer almaktadır. Putin açısından ekonomi de o kadar önemli değildir. Kırım’ın işgali ile yabancı sermayenin Rusya’dan kaçması yada hızla yükselecek olan enflasyon bile Putin’in kafasındaki düşünceler arasında yer almamış olabilir. Rus politikacılar, hızla düşen petrol ve doğalgaz gelirlerini ve halkın azalan alım gücünü düşünmemiş olabilirler. Putin’in en çok korktuğu durum Batı’nın ihraç ettiği demokrasi ve insan haklarının Moskova kapılarına kadar gelebileceği korkusu olabilir. 1989 yılı Putin açısından önemli bir yıl. Kendisi o dönemde Doğu Almanya’nın önemli şehirlerinden biri olan Dresden’de KGB’nin en üst düzey yetkilisi olarak görev yapmakta. Berlin Duvarı’nın yıkıldığı anda kişisel olarak yaşadığı travmanın etkisinde bugün bazı dış politika adımları atıyor olabilir. Doğu Almanya’da en önemli bürokratlardan biri olarak görev yaparken birden Dresden KGB bürosunu giren Doğu Almanları karşısında görünce yaşadığı şaşkınlığı hala bugün üzerinden atamamış olabilir. Hitler’i yenen Kızıl Ordu’nun en önemli 20 askeri birliğinin Doğu Almanya’dan çekilmesini izlemiştir. Gorbaçov’un aciz kalarak askeri müdahalede bulunmadan Berlin Duvarı’nın bir gecede yıkılması sadece Putin’in değil birçok Rus vatandaşının psikolojisinde yer etmiş olabilir. Berlin Duvarı’nın yıkılmasının ardından Polonyalılar, Çekler ve diğer Doğu Avrupa halkları birer birer demokrasiyi benimserken daha sonra 2000’li yılların ortasında Ukrayna’da yaşanan Turuncu Devrimi ve hatta 2011/12 yıllarında Moskova’daki sokak gösterileri Putin’in en çok korktuğu durumu ortaya çıkarmış olabilir. O da demokrasi, insan hakları, hukukun üstünlüğü, şeffaflık gibi Batı değerlerinin Rusya’nın kılcal damarlarına kadar girmesi. Böylece 2015 yılında Uluslararası Şeffaflık ve Yolsuzluk Endeksi’nde bulunan 167 ülke arasında 119ncu sırada bulunan Rusya ile 130ncu sırada bulunan Ukrayna’nın bu sıralama içinde daha alt basamaklarda yer almasının yolu da açılmış olacaktır.

Putin’e göre, Sovyetler Birliği’nin yıkılması “çağımızın en büyük jeo-politik felaketidir.” Putin Rusya’nın Başkanı olarak ilk kez göreve geldiği yıllarda bir dizi demokrasi-yanlısı “renkli devrimlerle” karşı karşıya kalmıştır. 2000 yılında Sırbistan, 2003 Gürcistan ve 2004’de Ukrayna’da yaşanan renkli devrimleri Polonyalı lider Lech Walesa’nın “şeref ve haysiyetli” olarak nitelendirmesine rağmen Putin tüm bu devrimleri Amerikan CIA’nin operasyonları olarak görmekteydi. KGB yerine kurulan FSB’nin bu devrimler sırasında varlık gösterememesi de ayrı bir sorun olarak karşısında durmaktaydı.

Şüphesiz Putin Kırım’ı işgal ettikten sonra Ukrayna’nın yüzde 40’ını oluşturan doğu bölgesine yönelmesinin ardında Rus Çarice Katherine’nın Novorossiya (Yeni Rusya) dediği bölgeleri almak isteği bulunmaktaydı. II. Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupa’da komşu bir devletin toprağına ilk kez saldırı düzenlenmesi bizleri 19ncu yüzyıldaki “güç her şeyi haklı çıkarır” ilkesine geri götürmekteydi. Batı’nın buna tepkisi askeri değil ekonomik oldu ve daha çok yaptırımlara dayandı. Bütün bunlara rağmen Ukrayna içinde yapılan anketler Putin’in Ukrayna’yı kaybettiğini göstermekteydi. 2014 Mayıs ayında PEW tarafından yapılan anket sonuçlarına göre Ukraynalıların yüzde 77’i ülkelerin bölünmesine karşıydılar. Donbas bölgesi dışında kalan Doğu Ukrayna’da bu oran yüzde 70 olarak verilmişti. (http://www.pewresearch.org/2015/06/10/ukraine-2015-how-we-approached-our-sample-design-in-light-of-insecurity-in-eastern-ukraine ) Malezya Havayollarına ait uçağın düşürülmesinden sonra yapılan PEW anketine göre Ukraynalıların yüzde 60’ı Rusya’ya karşı negatif bakış açısına sahipti. Oysa ki 2011’de yapılan anket sonuçlarına göre Ukraynalıların yüzde 84’ü Rusya’yı pozitif olarak algılamaktaydılar. Savaş meydanlarda kazanılan zaferler yerine günümüzde insanların algılarında savaşlar kazanılmakta. Rusya Kırım’ı işgal ederek ve Ukrayna’ya askeri olarak saldırarak Ukrayna halkının büyük çoğunluğunda ve dünya kamuoyunda savaşı kaybetmiş oldu.

Kısaca, Putin Kırım hariç Ukrayna’yı kaybetti. 2014 yılında Putin Kırım’ı işgal ettiğinde aslında Ukrayna’yı da kaybetmiş oldu. Doğu Ukrayna’da Donbas bölgesinde donmuş çatışma yaratma dışında Novorossiya’yı yani Rusya’ya bağlayamadı. Batı’nın yaptırımları ile Rus ekonomisini çökertmek yanında NATO’yu da Rusya sınırına daha fazla yaklaştırmış oldu. Bunun yanında yakın müttefiki olan Belarus, Kazakistan ve Türkmenistan’ın Rusya’ya karşı daha şüpheci olmasına ve uzaklaşmasına yol açtı.

YAZI 31: 12 HAZİRAN 2017

UKRAYNA VE KIRIM TATARLARI KIRIM’I NASIL GERİ ALABİLİR?

“Ukrayna’nın ve Kırım Tatarları’nın Kırım’ı geri alabilmesi için Kırım halkının başta ekonomik olmak üzere politik, kültürel ve sosyal durumunda da radikal değişiklikler olması ve yeni bir vizyon ve stratejinin Ukrayna ve Kırım Tatarları tarafından benimsenmesi gerekir.”

Uluslararası ilişkilerde geleceğe dönük öngörülerde bulunmak genellikle zordur. Uluslararası sistemin yapısı anarşiktir. Bu yapıda güç özellikle askeri güç önemlidir. Gücün önemli olduğu uluslararası sistemde güç yapısının ve dağılımının değişmesi kısa süreler içinde beklenemez. Bu sebepten kısa vadede Kırım’ın Ukrayna’ya geri verilmesi bu uluslararası konjektürde pek mümkün gözükmemektedir. Uluslararası gündemde yeni krizlerin ortaya çıktığı ve iç politikanın dış politikaya göre daha önemli olması sebepleri ile devletlerin ve özellikle büyük güçlerin uluslararası öncelikleri değişebilmektedir. Örneğin, Amerikan Başkanı Trump’ın iç politikada sıkışması ile birlikte dış politika alanında attığı ve atacağı adımlar değişmektedir. Rusya açısından da Kırım’ı geri vermek konusunda gerek uluslararası gerek ulusal yapı yeterli baskı yapacak düzeyde değildir. Rusya’nın ekonomik göstergeleri kötüleşmesi iç politikada taşları yerinden oynatmamaktadır. Rus lideri Putin’in politik sermayesi hala güçlü durumdadır. Rus kamuoyu özellikle muhalefete uygulanan baskılar sebebi ile dış ve iç politika konularında Putin Rusyası tarafından uygulanan politikalara karşı gelmemektedir. Tam tersine, uygulanan politikaları desteklemeye devam etmektedir.

Ukrayna’nın ve Kırım Tatarları’nın Kırım’ı geri alabilmesi için Kırım halkının başta ekonomik olmak üzere politik, kültürel ve sosyal durumunda da radikal değişiklikler olması ve yeni bir vizyon ve stratejinin Ukrayna ve Kırım Tatarları tarafından benimsenmesi gerekir. Kırım’ın ekonomisinin kötüleşmesi Kırım’da yaşayan herkesi derin bir şekilde etkilemektedir. Ukrayna ile Kırım’ın bağlantısının bloke edilmesi ve ambargo uygulaması ile Kırım’ın ekonomik olarak gelişmesini engellemektedir. AB, ABD , İngiltere ve Japonya’nın Rusya’ya karşı uyguladığı ekonomik ambargo ve düşük petrol fiyatları Rusya ekonomisi üzerinde etkisini göstermektedir. Rusya, Kırım’ı işgal ettikten sonra büyük miktarda kamu kaynaklarını Kırım’a aktarmasına karşın Kırım’da yaşayanların ekonomik durumlarını iyileştirememiştir. Rus rublesinin değer kaybetmesi ile birlikte Kırım ekonomisinin sadece Rusya’nın katkıları ile ayakta tutulması mümkün gözükmemektedir. Kırım ekonomisinin temel direği olan turizm Kırım’ın işgalinden sonra en çok etkilenen sektör olmuştur. Rusya ile Kırım arasında ulaşım koridorunun olmaması, Kerç Boğazında yapılması planlanan geçişin kısa sürede yani 3-4 yıl içinde hayata geçirilmesinin zor olması gibi sebeplerden Kırım’ın başta turizm olmak üzere tarım ve sanayi alanında istenen atılımları yapması mümkün gözükmemektedir. Buna ilaveten Rusya’da yaygın olan rüşvet ve suç unsurlarının Kırım’da devam etmesi ekonomik kalkınma önündeki engellerden biridir. Büyük ölçekli inşaat projeleri ve imalat sanayinin kurulması yanında büyük ölçekli yatırımların Kırım’da yapılması gerekir.

Kırım’ın Ukrayna ve Kırım Tatarları tarafından geri alınması için savaşın olası bir seçenek olması beklenmemektedir. Çatışmanın taraf devletleri olan Ukrayna ve Rusya’nın Kırım için savaş çıkarmaları uzak ihtimal olsa da savaşa hazırlık yapılması beklenebilir. Kırım’ın geri alınabilmesi için en önemli unsur, ekonomidir. Kırım’da yaşayan halka sağlanacak ekonomik destek Kırım’ın geleceğini belirleyecek unsurlardan biri olacaktır. Rusya’nın Kırım’a doğrudan toprak bağlantısının kısıtlı olması ve Kırım ekonomisinin Rusya işgali altında görece kötü durumu Ukrayna’nın elini güçlendiren unsurlardır. Rasyonel olarak düşünülürse ekonomik anlamda Rusya’nın Kırım’ı Ukrayna’ya geri vermesi gerekmektedir. Fakat Rus propagandası, Rus yöneticilerinin egoları, Rus iç politikasının yapısı, Rusya’da demokrasi, insan hakları ve hukukun üstünlüğü gibi kavramlarının yeterince yerleşmemesi gibi nedenlerden Rusya’nın Kırım’dan şu aşamada vazgeçmesi zor gözükmektedir. Ekonomik yaptırımların devamı etmesi dışında Rusya’da daha demokratik, batıya açık, insan hakları ve hukukun üstünlüğe saygı duyan bir liderin başa gelmesi ile Kırım’ın mevcut durumu değişebilir.

Batılı devletler Kırım’ın işgalinden bu yana Rusya’ya uygulanan yaptırımların devam etmesinden yana gözükmektedir. AB, ABD, Kanada gibi ülkeler Kırım’ın Rusya tarafından işgalinin devam ettiği sürece ekonomik yaptırımların kaldırılmayacağını belirtmişlerdir. Batılı devletlerin Kırım konusunda Rusya’ya baskıyı arttırarak şu üç yeni açılımı yapabilir. Birincisi, Batı devletleri Rusya’ya karşı yaptırımlarını devam ettirirken Ukrayna tarafından Kırım ile yapılan ticari bağların devam etmesini desteklemelidir. Kırım’ın ekonomik durumunu düzeltilmesinde ve Kırım halkının yaşam seviyesini arttıracak her türlü adım Kırım’ın Ukrayna tarafından geri alınmasının destekleyecektir. Ukrayna Kırım ile ticaretini devam ettirirken Kırım’daki rüşvet ve yolsuzluğu beslemek yerine orada yaşayan halka yönelik adımlar atarak yumuşak gücünü arttırmalıdır. İkinci olarak, Rusya’daki muhalefetin Kırım’ın işgali konusunda daha net tavır alması konusunda Batılı diplomat ve politikacılar Rus muhalefetine daha fazla baskı yapmalıdır. Rus muhalefetinin Kırım’ın işgaline karşı tavır almaması onların demokratik ilkeleri konusunda şüphelere yol açtığı daha açık şekilde belirtilmelidir. Ukraynalılar ve Kırım Tatarlarının ayrı halk olduklarını Rus muhalefeti de kabul etmelidir. Kırım’ın işgaline karşı olan tek muhalif liderin Boris Nemstov’un Şubat 2015’te suikaste kurban gitmesi karşın Rus muhalefeti içinde de Rus milliyetçiliğinin Rus demokratlığına baskın gelmesi bu konuda ümitli olunmasını engellemektedir. Rus liderliği yanında Rus muhalefetinde de kan değişikliği gereklidir. Mart 26’da Rusya’da yapılan gösterilerin arkasındaki kişi olan Rus muhalif lider Alexei Navalny Kırım ve Ukrayna konusunda Putin’den farklı düşünmemektedir. Putin gibi Navalny de Ukraynalıların ayrı bir millet olduğunu kabul etmemekte, Rusya ile Ukrayna’nın birleşmesini savunmakta ve Ukrayna’nın Batı tarafından silahlandırılmasına karşı çıkmaktadır. Hem Rus iktidarı hem Rus muhalefetinde yaşanacak değişim Kırım’ın geleceği açısından önemlidir. Üçüncü olarak, Batılı ülkeler özelikle ABD ve AB bir yandan Rusya’ya karşı ekonomik yaptırımlar uygularken diğer yandan kendi ülkelerindeki Rusya kaynaklı kara para aklama faaliyetlerine sessiz kalmaktadır. Rusya’nın kirli para trafiğini ortaya koyan bir rapora göre https://www.occrp.org/en/laundromat/the-russian-laundromat-exposed/ , Rusya Ocak 2011-Şubat 2014 yılları arasında 20 milyar ile 80 milyar $ Amerikan doları kara parayı aklamıştır. 1991 yılından beri Rusya’nın 700 milyar doları ve Ukrayna’nın ise 100 milyar doları kara parayı Batı ülkelerinde akladığı iddia edilmektedir. (http://www.newsweek.com/how-ukraine-and-west-could-push-putin-out-crimea-579048 ). Şunu söylemek mümkündür. Putin’in Batı’ya yaptığı en büyük ihraç, doğal gaz ve petrol değil rüşvet ve yolsuzluktur. Batılı politikacılar, lobiciler, vergi danışmanları, avukatlar, gazeteciler hatta siyasi partiler Rusya’dan para kabul ederek Batı’nın inandırıcılığı ve ilkelerini ayaklar altına almaktadır. Batı ve AB bu konuda adımlar atmadan Kırım’ın geri alınması mümkün gözükmemektedir. Kısacası, Kırım’ın geri alınabilmesi için birçok alanda yaşanacak köklü değişiklikler gereklidir. Ukrayna ve Kırım Tatarlarının açık ve net vizyonu ve stratejisi olmalıdır. Bu vizyon şu olabilir. Ukrayna ve Kırım Tatarları sadece Kırım’ın toprak olarak geri alınması değil orada yaşayan halkın daha iyi yaşam koşullarına sahip olacağı, insan hakları ve demokrasinin kök saldığı, hukukun üstünlüğü çerçevesinde tüm Kırım halklarının özgür ve insanca yaşam hakkına sahip olacakları ve rüşvet ve yolsuzlukla mücadele edilen ve Batı değerlerinin benimsendiği bir Kırım vizyonu sunulmalıdır. Ukrayna ve Kırım Tatarlarının stratejisi olmadan Kırım’ın Ukrayna’ya geri verilmesi Kerç Boğazı köprüsünün inşasından sonra daha da zorlaşacaktır. Kırım Tatarları şiddetsizlik stratejisi uygulamaya devam ederek ve Ukrayna ile birlikte uluslararası toplum düzeyinde birlikte çalışarak Kırım’ı asıl sahiplerine yani Kırım halkına geri verilmesini sağlayabilir.

YAZI 32: 25 TEMMUZ 2017

KARADENİZ EKONOMİK İŞBİRLİĞİ ÖRGÜTÜ (KEİÖ) VE KIRIM

“Ukrayna’nın dönem başkanı olduğu KEİÖ içinde Kırım ve Kırım Tatarları’nın durumu daha sık, yüksek perdeden ve etkili şekilde diplomasi ve diyalog çerçevesinde dile getirilmelidir.”

Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü (KEİÖ), Karadeniz’e kıyısı ve tarihi bağları olan ülkeler arasında başta ekonomik temelde olmak üzere birçok alanda işbirliği yapılması amacıyla kurulmuştur. Türkiye’nin kuruluşunda aktif rol oynadığı KEİÖ, Kırım başta olmak üzere diğer bölgesel çatışma ve krizlerde önemli rol oynayabilir. KEİÖ kurulmadan önce ilk önce Karadeniz bölgesi ülkeleri arasında başta ekonomik olmak üzere diğer alanlarda işbirliği yapılması fikri Özal döneminde ortaya atılmıştır. İlk başta örgüt yapısı altında düşünülmeyen bu oluşum daha sonraki aşamalarda bölgesel örgüt niteliği kazanmıştır.

KEİÖ kuran anlaşma, İstanbul’da 25 Haziran 1992’de onbir ülkenin Örgüte hayat veren İstanbul Zirve Deklarasyonu ve Boğaziçi Bildirimini imzalaması ile yürürlüğe girmiştir. KEİÖ imzası bulunan Devlet ve Hükümet Başkanları şu ülkelerden oluşmuştur: Türkiye, Azerbaycan, Arnavutluk, Ermenistan, Bulgaristan, Gürcistan, Yunanistan, Moldova, Romanya, Rusya, ve Ukrayna. KEİÖ birincil amacı, Karadeniz bölgesinde dostluk ve iyi komşuluk ilişkilerini teşvik ederek istikrar, barış ve refahı sağlamaktır. Ayrıca üye devletler arasında işbirliği, uyum ve etkileşime yardım edecek çok-taraflı ekonomik ve siyasi entegrasyon modeli olarak ortaya çıkmıştır.

Rusya ve Türkiye, Karadeniz bölgesinin iki önemli bölgesel süper gücüdür. Karadeniz bölgesine yönelik işbirliği çabaları, ilk büyük darbesini 2008 Rusya-Gürcistan savaşı ile almıştır. 2014 Kırım’ın işgali ile KEİÖ içinde ikinci önemli çatışma ortaya çıkmıştır. KEİÖ üyesi ülkelerinin ikili olarak çatışma halinde olması ilginçtir. Rusya-Gürcistan ve Rusya-Ukrayna arasındaki çatışmalar dışında Azerbaycan-Ermenistan ve Moldova-Rusya arasında da donmuş çatışmalar yaşanmıştır. Kırım’ın işgali Karadeniz’de, bölgesel istikrarı bozan, ekonomik izolasyonu arttıran ve Karadeniz deniz güvenliğini tehlikeye sokan bir durum yaratmıştır. Karadeniz bölge ülkelerinin bir kısmı Soğuk Savaş sonrası ortamda yapısal, politik ve sosyo-ekonomik sorunlarını çözerek pazar ekonomisine entegre olmaya çalışırken bir kısmı ise örneğin Gürcistan, Moldova ve Kırım sebebi ile Ukrayna toprak bütünlüklerini korumaya çalışmaktadır. Bazı ülkeler örneğin Romanya ve Bulgaristan Batı ülkeleri ile AB ve NATO üyeliği ile yakın ilişkiler içindedir. Karadeniz bölgesinin uluslararası strateji, güvenlik ve bölgesel işbirliği bağlamında kompleks ve karmaşık yapıya sahip olması KEİÖ işini zorlaştırmaktadır. Tüm bölgesel sorunlara karşın KEİÖ varlığı, Kırım başta olmak üzere bölgesel çatışmaların çözümünde diyalog ve işbirliği kanallarının açık olmasını sağlayabilir. Avrupa Birliği’nin Komşuluk Politikası, Doğu Ortaklığı, Karadeniz Sinerjisi ve en önemlisi AB Katılım öncesi politikaları ile birlikte KEİÖ, Karadeniz bölgesinde işbirliği arttıracak en önemli araçlardan biridir.

Ukrayna’nın Kırım’ı kaybetmesi sonucu, Karadeniz politikası önemli yara almıştır. Ukrayna dış politikasının ana amaçlarından biri deniz gücü olarak Karadeniz’de etki alanını genişletmektir. Ukrayna’nın deniz gücünün en önemli unsuru Kırım yarımadası idi. KEİÖ aracılığıyla Ukrayna, Karadeniz bölgesinde uluslararası işbirliğine katkıda bulunmuştur. Fakat Ukrayna’nın KEİÖ içinde potansiyelin altında varlık göstermiştir. Bunun nedeni, Ukrayna’nın Doğu ile Batı arasında yaşadığı dış politika ikilemidir. Ukrayna’nın Batı’ya yaklaştığı dönemlerde, KEİÖ içinde daha az aktif rol aldığı gözlenmiş daha çok Avrupa Birliği ve NATO çerçevesinde hareket etmiştir. Doğu’ya yaklaştığı zamanlarda ise KEİÖ içinde daha aktif yer almıştır. Ukrayna’nın Karadeniz’e daha az önem vermesinin sonucu bölgesel ülkeler ile ikili ilişkileri de yeterince gelişmemiştir. Örneğin Ukrayna’nın Kafkasya politikası ile Türkiye, Romanya ve Bulgaristan ile ilişkilerinde Karadeniz bölgesinin dış politika öncelikleri arasında yer almaması etkili olmuştur.

Kırım’ın 2014 yılında işgal edilmesinden sonra Ukrayna’nın Karadeniz politikasının amaçları ulaşma imkanı azalmıştır. Kırım’ın kaybedilmesi ile Ukrayna Karadeniz kıyısındaki en önemli denizcilik ile kaynaklarını kaybetmiştir. Karadeniz’deki önemli limanlar Ukrayna’nın elinde çıkmış, Karadeniz’deki kara sahası, kıta sahanlığı ve münhasır ekonomik bölgesi daralmış ve en önemlisi Kırım’daki askeri deniz üsleri Ukrayna’nın eline geçmiştir. Bunun sonucu başta enerji olmak üzere Karadeniz ile ilgili turizm, ticaret ve ulaşım alanlarında Ukrayna’nın daha zayıf konumda olduğunu belirtebiliriz.

KEİÖ gibi bölgesel işbirliği kuruluşları Kırım gibi bölgesel çatışmalarda yer alan devletler arasında diyalog kurulmasını sağladığı görülmektedir. Bunun en son örneği, KEİÖ Parlamenter Meclisi toplantısının 4-6 Temmuz tarihleri arasında İstanbul toplanmasıdır. Altı ay sürecek olan KEİÖ Parlamenter Meclisi Başkanlığı, Temmuz 1-Aralık 1 2017 döneminde Ukrayna Parlamentosu’na (Verkhovna Rada) resmi olarak geçmiştir. Ayrıca Ukrayna KEİÖ altı aylık dönemlik başkanlığını yapacaktır. 2017 yılı aynı zamanda KEİÖ kuruluşunun 25nci yıldönümüdür. Ukrayna ve Türkiye’nin üyesi olduğu bu kuruluş içinde Kırım sorununu daha sık dile getirilmesi gerekmektedir. Bundan bir yıl önce KEİÖ dönem başkanı olan Rusya KEİ bünyesinde Kırım’ın tartışılmasına karşı çıkmış ve Ukrayna’yı aşırı politize olmuş ve duygusal tutumundan dolayı eleştirmiştir. Hatta daha ileri giderek Rus Dışişleri Bakanlığı temsilcisi Yevgeny Stanislavov tıpkı Soçi gibi Kırım ve Sevastopol’ün KEİÖ içinde yer alması gerektiğini belirtmiştir. Ayrıca KEİÖ’nün Türkiye ile olan anlaşmazlıkların tartışılacağı bir platform haline getirmeyeceklerini de bildirmiştir (http://tass.com/politics/851558). Bütün bunlara karşın kamu diplomasisi ve PR çalışması olarak Türkiye’nin dönem başkanlığında yapılmamış olsa bile Ukrayna “Kırım İşbirliği Platformu” oluşturabilir. KEİÖ içinde oluşturulacak bu platform ile Kırım sorununun çözümü konusunda başta Ukrayna, Türkiye ve Rusya olmak üzere diğer üye ülkeler işbirliği konusunda adımlar atabilir. Ayrıca KEİÖ 25.yıl etkinlikleri çerçevesinde yapılacak bilimsel panel ve toplantılarda Kırım konusu da tartışılabilir. Ukrayna’nın KEİÖ dönem başkanlığı aldığı bu altı aylık süre içinde Kırım Tatarları da örgütün merkezinin bulunduğu İstanbul başta olmak üzere Ukrayna’da daha aktif yer alması sağlanabilir. Kısacası, “Ukrayna’nın dönem başkanı olduğu KEİÖ içinde Kırım ve Kırım Tatarları’nın durumu daha sık, yüksek perdeden ve etkili şekilde diplomasi ve diyalog çerçevesinde dile getirilmelidir.”

YAZI 33: 10 AGUSTO 2017

3K: KIRIM, KERKÜK VE KARABAĞ

“3K Türk yerlerinden Karabağ ve Kırım işgal altında. Kerkük’ün geleceği de diğer 2K’ya benzeyecek gibi.”

Yazının başlığı 3K. Birinci K, vatanımız Kırım. Diğer K harfleri Kerkük ve Karabağ’ı tanımlıyor. Bu üç Türk toprağından Soğuk Savaş sonrası ilk işgal edilen Dağlık Karabağ oldu. Karabağ’da fiilen savaş durumu hala devam ediyor. Azerbeycanlı kardeşlerimiz Karabağ’ı kaybetmenin yanında Azerbaycan toprağının yüzde 20’si Ermeni işgali altında.

Kırım ile Karabağ’ın benzerlikleri ve farklılıkları var. Birinci benzerlik şu. Karabağ’ın işgal edilmesinin nedeni olarak Ermeniler, nüfusun çoğunluğunun Ermeni olmasını gösteriyorlar. Kırım’da benzer durum söz konusu. Rus işgalciler, Kırım’da nüfus çoğunluğunun Ruslara ait olduğunun altını her fırsatta çiziyorlar. İkinci olarak, Karabağ hukuken Azerbaycan toprağı. Aynı şekilde Kırım hukuken Ukrayna toprağı. Üçüncü nokta, Karabağ’ı işgal ederken Rusya Federasyonu açık şekilde Ermenistan’ı destekledi. Kırım zaten Rusya tarafından işgal edildi. Kısaca, 2K işgal eden temelde Rusya. Büyük ihtimalle Kerkükte de Rus parmağı bir şekilde olacak. Belki bu Rus parmağı değil Rus yumruğu bile olabilir. Ama 2K durumuna bakarsak Kerkük’ün geleceğinin hiç de iç açıcı olmadığını söyleyebiliriz. Dördüncü nokta, hem Kırım hem Karabağ çatışmaları, donmuş çatışma kategorisinde yer almaktadır. (http://qha.com.ua/tr/fikir-yazilari/donmus-catisma-kirim/149004/) Beşinci benzerlik ise 1989 yılında Dağlık Karabağ Ermenileri Ermenistan ile birleşme kararı aldıklarında 1990’nın ilk yıllarında da Kırım’da yaşayan Ruslar Rusya ile birleşme yolunda adımlar atmaktaydılar. Bir bakıma, Dağlık Karabağ Ermenileri pandora kutusunu açtılar ve bunun etkileri Kırım’a kadar uzandı. 1994 yılında Kırım’da 2014 Kırım Krizi’ne benzer durum yaşanmıştır. Fakat uluslararası kamuoyunun baskıları ile 1994 yılında Kırım’da Ruslar istediklerini alamadılar ve Kırım Ukrayna’nın egemenliğinde kalmaya devam etti. Ama 2014 yılında Kırım, Rusya tarafından işgal edildiğinde buna en çok sevinenlerden biri hiç kuşkusuz Dağlık Karabağ Ermenileri ve Ermenistan olmuştur (http://qha.com.ua/tr/fikir-yazilari/ermenistan-ve-kirim-hem-uzak-ve-hem-yakin/144272/) Son olarak, hem Kırım’daki Ruslar Dağlık Karabağ’ı hem Dağlık Karabağ Ermenileri Kırım’ı kendilerine örnek olarak göstermektedir. Örneğin, sözde Karabağ Ermenilerinin Devlet Başkanı’na danışman olan David Babayan Mart 2014’te yapılan sözde referandumun Dağlık Karabağ için iyi bir örnek olacağını belirtmiştir (http://www.tert.am/en/news/2014/03/16/Davit-babayan/1031622 ). Bu arada Ermenistan’ın Birleşmiş Milletler’de Kırım’ın işgal edilmesinde Rusya’yı destekleyen 10 ülke arasında olduğunu da unutmamak ve tekrar hatırlatmak gerekir. Rusya’nın Dağlık Karabağ çatışmasında arabuluculuk yapan Minsk Grubu’nun üyesi olduğunun ve askeri, güvenlik ve ekonomik alanlarda Ermenistan ile sıkı ilişkiler içinde bulunduğu da göz ardı edilemez bir gerçekliktir. Hatta Ermenistan, Rusya ile gümrük birliği anlaşması imzalamak üzeredir.

Kerkük ve Kırım meselesine gelecek olursak. Bilindiği üzere Kerkük’ü içine alacak şekilde İKBY Kırım’da olduğu gibi sözde referandumu 23 Eylül Cumartesi günü yapmaya karar verdi. Kırım ile Kerkük arasında paralellik kurmamız takdirde şu benzerlikleri görebiliriz. Birincisi, Rusya Kırım’ın işgal etmesinin ardında jeo-ekonomik nedenler özellikle Avrupa ile başta enerji olmak üzere yıllık 400 milyar dolarlık ticareti önemli yer tutmaktadır. Putin Avrupa’nın enerji alanında bağımlı olduğunu bilmekte. Kerkük bu açıdan önemli hem Putin hem Avrupa ülkelerinin Rus enerji bağımlığına alternatif olarak Kerkük petrollerini gördüklerini tahmin etmek güç değil. Bu sebepten Kerkük üzerinde başta Rusya ve Avrupa olmak üzere Amerika dahil büyük güçlerin satranç tahtasındaki piyonlardan biri olarak Hamel yapacağını düşünebiliriz. Kırım’ı işgal eden Rusya açısından Kerkük ve Kuzey Irak jeo-ekonomik açıdan önemlidir. Bu sebepten Kerkük’ün geleceğine yönelik her adımda mutlaka Rusya’nın yer alacağını öngörebiliriz. İkinci nokta, Irak Kürtleri’nin Kırım’daki 2014 Krizi’ni kendi amaçlarına uygun şekilde kullanmaları mümkün. Nasıl Dağlık Karabağ Ermenileri Kırım referandumunu emsal olarak kullanıyorlarsa Kuzey Irak yönetiminin bu yönde propaganda yaptığını görebiliriz. Kendisi de aynı zamanda Kuzey Irak yönetiminde yer alan Irak Dışişleri Bakanı Zebari, Rus Dışişleri Bakanı Lavrov’un Rudaw’a verdiği mülakatta sözde bağımsızlık referandumunu desteklemesinin Kürtler’in elini “pozitif” yönde Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri karşısında güçlendirdiğini belirtmiştir (http://www.rudaw.net/english/kurdistan/040820171). Bu arada 2008 yılından beri Zebari ile Lavrov’un arasında dostluk ilişkisi olduğunu da altını çizmek gerekir. Kerkük aslında Kırım ile başlayan Rusya’nın Türkiye’yi “Çifte Çevreleme Politikası”nın (http://qha.com.ua/tr/fikir-yazilari/istanbul-sultanahmet-saldirisi-ve-rusya-nin-cifte-cevreleme-politikasi/142084/ )bir halkası olarak görülebilir. Daha önce belirttiğim gibi Suriye’deki Kürtleri kullanan Rusya bu amaçla Iraklı Kürtlerini de kullanacaktır.

Türk dünyası açısından 3K yani Kırım, Karabağ ve Kerkük baskı altında yabancı işgali altında bulunmaktadır. Türk diyarı olan 3K gelecekte durumu kötü gözükmekte. Bu 3K ile ilgili olan başta Kırım Tatarları, Iraklı Türkmenler ve Azerbaycanlı kardeşlerimizin bir an önce biraya gelerek ortak hareket etmesi gerekmektedir. 3K Türk yerlerinden Karabağ ve Kırım işgal altında. Kerkük’ün geleceği de diğer 2K’ya benzeyecek gibi. Bunu önlemek için bir an önce ortak stratejiler belirlenmelidir.

YAZI 34: 22 AGUSTOS 2017

PUTIN VE KIRIM

Rusya Federasyonu, Kırım’ı melez savaş stratejisi ile işgal ederek, kuvvet kullanmama ilkesini açıkça ihlal etmiştir. Putin’i bu kararı almasına yol açan nedenler ne olabilir. Bu konuda verilecek cevap, gelecekte Rus yönetimlerinin örneğin Baltık Cumhuriyetlerindeki Rus azınlıkları korumak amacıyla askeri birlikler gönderip göndermeyeceğini anlamamızı sağlayacaktır.

Birinci cevap, Putin’in “savunmacı ve koruyucu” yönde hareket ettiğidir. Kırım’ın işgali, Batı’ya doğru genişleyen NATO ve AB tehdidini durdurma yönelik yapılmıştır ve savunma amaçlıdır. Putin Kırım’ı işgal ederek Rusya’yı iki yönden gelecek tehdide karşı korumaya almıştır. Birincisi, Kiev’deki yeni Ukrain hükümetinin NATO’ya girmesini engellemektir. İkincisi, Ukrain hükümetlerinin Kırım’da bulunan Rus Karadeniz Filosu üslerini kapatmasının önüne geçmektir.

İkinci cevap, Putin’in “emperyalist ve saldırgan” amaçlarla Kırım’ı işgal ettiği yönündeki yorumlardır. Kırım’ın işgali, eski Sovyet topraklarının tekrar Rusya Federasyonu’na dahil edilmesinin ilk adımıdır. Soğuk Savaş-sonrası gücünü kaybeden Rusya’nın saygınlığını tekrar kazanması Putin’in en önemli hedeflerinden biridir. Putin sadece Sovyetler Birliği’ni değil eski Rus İmparatorluğu’nu tekrar diriltmeye çalışmaktadır. Amaç ilk önce Pan-Russianizm gerçekleştirmek daha sonra Pan-Slavizm hedefine ulaşmaktır.

Üçüncü cevap Putin, “doğaçlamacı”dır. Ukrain lider Yanukoviç’in iktidardan gideceğini kestiremeyen Rus dışişleri uzmanları, anlık olarak Ukrayna’da yaşanan olaylara tepki göstermişlerdir. Putin jeo-politik amaçlara göre stratejist olarak davranmamıştır. Sadece doğaçlama yaparak planlı olmadan Kırım’ı işgal etmiştir. Daha doğrusu şartların ve konjöktürün sunduğu imkanları kullanarak Kırım’ı kolayca işgal etmiştir.

Bu üç cevaptan bize en yakın olanı sanırım, üçüncüsüdür. Putin’in ilk amacı, Ukrayna’nın başında Yanukoviç’in kalmasıdır. Kırım o anda onun için ikincil önceliktedir. Fakat Ukrayna’da yaşanan EuroMaidan Devrimi’nden sonra Yanukoviç’in iktidarı kaybetmesinin ardından Kırım, Rusya için birincil öncelik olmuştur. Kırım’ın işgalinin bu şekilde planlanmadığına dair delil referandum tarihinin ilk başta Mayıs 25 olarak belirlenmesi daha sonra Mart 30’a ve en sonunda Mart ayı ortasına alınmasıdır. İlk başta Rus yönetimi, Kırım konusunda tam ve net politika oluşturmamıştır. Kırım’a sadece özerklik vermek yerine Rusya tarafından ilhak edilmesini tercih edilmesinin altında, kısa-dönemli taktiksel manevralar yatmaktadır. Fakat unutmamak gerekir ki Rus liderler Soğuk Savaş-sonrası dönemde, Kırım’ı her zaman Rus toprağı yapmak istemişlerdir. Doğaçlama ile başlayan Kırım’ın işgali, emperyalist ve saldırgan amaçlara ulaşacak şekilde sona ermiştir. Kremlin sarayında bulunan Pan-Russianist ve Pan-Slavistler istediklerini almışlardır.

Putin, çok iyi doğaçlamacı ve çok iyi risk alıcı olduğunu göstermiştir. Ukrayna’nın doğusundaki Donetsk ve Luhansk bölgeleri yanında Suriye’deki çatışmalara askeri olarak Rusya’yı dahil ederek Kırım’ın işgali sonrası pokerde elini güçlendirmiştir. Batılı liderler, Putin’in blöflerine karşı pas diyerek Kırım Krizini donmuş çatışma haline dönüştürmüşlerdir. Kırım Krizi’nden sonra başka krizler yaratan Putin, hızlı hareket ederek şaşırtma taktiğini kullanarak Batılı devletlerin dış politika hamlelerine etkili tepki vermesinin önüne geçmiştir. Putin, kısa-dönemli riskli kumar oyunları oynayarak taktiksel üstünlük sağlarken uzun-dönemli stratejik hedefleri olmadan hareket etmektedir. Kısa dönemli kazanımlar, Sovyetler Birliği’nin yıkılması gibi orta ve uzun vadede Rusya açısından zorluklara yol açabilir. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Kırım’ı işgal ederek bir anlamda Rus Ruleti oynamıştır. 2014 yılının kış aylarının son günlerinde Kırım’ı işgal etmesi Putin açısından 16 yıllık iktidarının en önemli kararıdır. Bu karar, doğaçlama yoluyla anlık mı yoksa jeo-politik ve jeo-stratejik amaçlar gözetilerek uzun planlamalar sonucu mu alınmıştır. Bunu bekleyip göreceğiz…

YAZI 35: 29 AGUSTOS 2017

KIRIM TATARLARI VE ARAKAN (ROHINGYA) MÜSLÜMANLARI

Kırım’da Tatarlar, çoğunluk olan Rusların Müslüman olarak baskısına maruz kalmaktadır. Uzakdoğu’da bulunan Myanmar’daki Arakan (Rohingya) bölgesindeki Müslümanlar da yıllarca sistematik olarak soykırıma maruz kalmıştır. Kırım Tatarları, “Sovyet Kırım Tatar Soykırımı” olarak adlandırılacak Sürgün sonrasında Kırım yarımadasında var olma mücadelesi vermektedir. Kırım Tatarları ile Arakan (Rohingya) Müslümanları arasında benzerlikler bulunmaktadır.

Birincisi, Myanmar diğer ismi ile Burma’nın çoğunluğu Budist dinine mensuptur. 1 milyona yaklaşan Myanmar Müslümanları nüfusun yüzde 9’unu oluşturmaktadır. Kırım Tatarları Ukrayna’ya bağlı olan Kırım’da yüzde 15 orana sahip olup Ukrayna içindeki en büyük Müslüman gruptur. Ukrainler ve Ruslar Ortodoks mezhebine mensup olup Hristiyanlardır. Kırım’ın Rus işgaline karşı duran Tatarlar, hem Müslüman hem Türktür.

İkincisi, Arakan Müslümanları Burma içinde İslam dinine mensup olup Rohinghya dilini konuşmaktadır. Kırım Tatarları da İslam ve Türk dünyasının parçası olarak Kırım Tatar dilini konuşmaktadır.

Üçüncüsü, son üç yıl içinde Myanmar-Burma’da bulunan Müslümanlar, Budist paramiliter grupların saldırılarına uğramaktadır. Kadın çocuk ayrımı yapılmadan öldürülen Arakan Müslümanlarının birçoğu da sığınmacı olarak kamplarda kötü şartlar altında yaşamaktadır. Kırım Tatarları da Rus işgalcilerinin özellikle Müslümanlara karşı başlattığı mücadele çerçevesinde baskı, zulüm ve şiddete maruz kalmış olup yaklaşık on binlerce Kırım Tatarı anavatanları Kırım’ı terk etmek zorunda bırakılmıştır.

Dördüncü olarak, Myanmar-Burma hükümeti 1962 yılından beri darbe yönetimi altında uyguladığı kuralları Arakan Müslümanlarına karşı uygulamaya devam etmektedir. Myanmar-Burma’ya demokrasi gelmesine karşın bu Müslümanların yaşadığı bölgede daha fazla acı ve gözyaşına neden olmuştur. Arakan Müslümanlarına Bengali diyerek hükümet onları vatandaş olarak görmeyerek Bangladeşli olarak damgalamaktadır. Kırım Tatarları da Ukrayna yönetimi altında iken kazandıkları birçok özgürlük ve hakları kaybetmişlerdir.

Beşinci olarak, Arakan Müslümanları Myanmar-Burma içinde tüm vatandaşlık haklarına sahip iken 1982 yılına kadar sahipken daha sonra temel vatandaşlık haklarından yoksun olarak yaşamaya mahkum edilmişlerdir. Kırım Tatarları da Kırım’ı işgal eden Rus yönetimi altında Ruslaştırma faaliyetlerine maruz kalarak Rus pasaportu ve vatandaşlığı almaya zorlanmaktadır.

Altıncı olarak, Nobel Barış ödülü alan Nelson Mandela, Desmund Tutu ve Dalai Lama Arakan Müslümanları’nın haklarını uluslararası platformlarda savunmaktadır. Kırım Tatarları’nın haklarını Nobel Barış ödülünü çoktan alması gereken Kırım Tatarları’nın lideri Mustafa Abdülcemil Kırımoğlu her fırsatta bütün gücüyle savunmaktadır. İlginç olan durum Arakan Müslümanları’nın yaşadığı Myanmar-Burma’yı yöneten kişinin Nobel Barış ödülü sahibi olan Aung San Su Kyi olmasıdır.

Yedinci olarak, Batılı ülkeler Myanmar-Burma’daki Müslümanlara karşı insan hakları ihlallerine çok fazla ses çıkarmamaktadır. Kırım’da Müslüman olan Kırım Tatarları’nın haklarının Batılı güçler tarafından yeterince dile getirildiği söylenemez. Arakan Müslümanlarına en azından İslam dünyasında destek verilmektedir. Ne yazık ki Kırım Tatarları için İslam ve Türk dünyasında onlar gibi aynı kaderi paylaşan Uygur Türkleri, Irak Türkmenleri ile sadece Türkiye ve dünyadaki Kırım Tatar diasporası elini uzatmakta ve yardım etmektedir. Kurban Bayramını eda edeceğimiz bu günlerde İslam ve Türk dünyasının “Kırım’a Ses Ver” sloganına uygun davranması en içten beklentimiz olmaktadır. Kırım Tatarları için hiçbir devlet, İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) gibi uluslararası kuruluşlara başvurmamış ve yardım çağrısı yapmamıştır. Ümmetin yetim çocukları arasında Kırım Tatarları da bulunmaktadır. Türk dünyasının yetim çocukları Kırım Tatarlarıdır.

YAZI 37: 6 EYLÜL 2017

KLASIK REALİZM, NEO-REALİZM VE KIRIM

Yazımın başlığı daha çok uluslararası ilişkiler bölümü öğrencilerine yönelik. İnternette Google Amca’da araştırma yapacak olan, uluslararası ilişkiler ile ilgili ders alan ve ödevi olanların yararlanabileceği bir konuya değinmek istedim. Kırım konusunun biraz daha fazla uluslararası politika bağlamında nasıl göründüğünü genel okuyucuya sunmak diğer temel amacım. Teori konusu biraz sıkıcı gelebilir. Dış politika alanında yaşanan gelişmelerin için birden fazla teorik açıklama bulunabilir. 2014. Kırım. Rusya. Bu üç kelime, dünyada birçok sınıfta uluslararası ilişkiler teorilerin zevkle uygulanabileceği ve tartışmaların havalarda uçuşacağı bir konu. Karmaşık ve kompleks yapıya sahip Kırım Çatışması. Realizm ve neo-realizm yanında liberalizm, inşaçılık ve jeo-politik teorilerin kullanılabileceği örnek olay. Konuyu derinlemesine anlamak için uluslararası ilişkiler teorilerilerine başvurulmalı. Aslında farkında olmadan birçok kez uluslararası ilişkiler teorilerini kullanarak dünyadaki çatışmaları ve krizleri açıklıyoruz. Hep kullandığımız güç, ulusal çıkar, güvenlik, jeo-strateji gibi kavramlar realizm ile ilgili. Kırım’ın Rusya tarafından illegal işgalini realizm ve neo-realizm teorileri ile açıklamaya çalışacağım.

Uluslararası ilişkilerin hakim ve en temel teorisi, realizmdir. Soğuk Savaş döneminindeki iki kutup yani Doğu ve Batı Bloku arasındaki dış politika davranışlarını açıklamakta yararlı olmuştur. Realizmin kökenleri, antik Yunan’da Thucydides’e dayanmaktadır. Çok öz biçimde Thucydides realizmin en temel varsayımını belirtmiştir. Güçlü olan canının istediğini yapar. Zayıf olan ise bunu kabul etmek zorunda kalır. Gücün diline karşı zayıf olan, hukuk ve ahlak gibi kavramları kullanır. Zayıf taraf, müttefikler bularak gücünü arttırabilir. Realizm denince akla gelen en önemli düşünür, İngiliz Thomas Hobbes’tur. Hobbes’un realizm ile ilgili sloganı çok basittir: “İnsan insanın kurdudur” (Homo Homini Lupus). Bunun anlamı, insan doğasının doğuştan kötü olduğu ön kabulüdür. Uluslararası ilişkilerin pragmatizme dayanan güç mücadelesi olduğunu en iyi özetleyen ise Machiavelli ve Prens adlı eseridir. Makyavalizm’de “amaca ulaşmak için her yol mübahtır” Futbol benzetmesi ile “gol atmaya giden rakibine futbolcunun çelme takması”na göz yumulabilir. Uluslararası sistemde hakem olmadığı için bu faul değil doğru harekettir. Bir başka örnek, amacım için her şeyi yaparım, babamı bile tanımam. Kısaca realizmde, egemen ulus-devletler arasındaki ilişkileri anlamak için güç anahtar kavramdır. Uluslararası sistemin yapısı anarşiktir. 1648 Westphalia sisteminden beri ulus-devletler, temel aktör olup rasyonel ve kendi ulusal çıkarlarına uygun davranış sergilerler. Rasyonel hareket eden devlet gücünü maksimize etmeye çalışır. Ulus-devletler için hayatta kalmak yani devletin bekasını temel amaçtır. İngiltere Başbakanı Lord Palmerstone, 1848’de ulusal çıkarı çok açık ve net ifade etmiştir:”Bizim ezelî ve ebedî müttefiklerimiz yoktur; bizim daimî düşmanımız da yoktur. Ezelî, ebedî ve daimî olan, bizim çıkarlarımızdır ve işte bizim görevimiz bu çıkarları gözetmektir.” Bunun özeti: “İngiltere’nin edebi dost ve düşmanları yoktur, değişmez çıkarları vardır.”

Bütün bunların Kırım açısından özeti şudur: Rusya güçlüdür. Saldırgan realist aktör saikıyla davranmıştır. Gücünü maksimize etmek ve rakiplerini bertaraf etmek için Kırım’ı işgal etmiştir. Rusya, Karadeniz, Doğu Avrupa, Kafkasya ve Balkanları kapsayan alanda bölgesel hegemon olmak istemektedir. Geçmişte Soğuk Savaş döneminde, küresel güç olan Rusya’nın bu isteğini, günümüzün değişen şartlarında ve uygun konjektürde gerçekleştirmesi, klasik realizm açısından beklenen bir durumdur. Kırım’ın kontrolünün Rusya’ya geçmesi ve Ukrayna’nın istikrarsızlaştırılması, uluslararası arenada Rusya’nın göreceli gücünü arttırmıştır. Merkezi otoritenin olmadığı uluslararası sistemde, egemen ve bağımsız ulus-devlet olan Rusya, kendi ulusal çıkarı ve güvenliği gereği başka devletlerin dediklerini umursamadan kendince, gereken tedbirleri alma yoluna gitmiştir. NATO ve AB yakınlaşmaya çalışan Ukrayna, Rusya’nın ulusal güvenliği, Rus devletinin bekası ve Rusya’nın yakın bölgesi ve arka bahçesinde tehdit oluşturmuştur. Bu durum, domino etkisi ile eski Sovyet topraklarına yayılabilir ve Rusya bir anlamda kendini, Batı’nın “çevreleme politikası” ile karşı karşıya bulabilir. Ukrayna eski Sovyet topraklarının önemli halkalarından biridir. Bu halkanın Rusya etki alanından çıkarılması, Kremlin tarafından kabul edilemez. Ukrayna 2013-14 arası dönemde EuroMaidan Devrim sürecinden geçmiştir. İç karışıklık yaşayan Ukrayna kendini savunacak durumda değildir. Politik atmosferin kaotik olduğu Ukrayna, Rusya için kolay lokmadır. Ukrayna ile Rusya arasında müttefik ilişkisi EuroMaidan döneminde yoktur. Ukrayna, Rusya’nın komşusudur. Tüm faktörleri bir araya koyunca realizme göre Rusya’nın Kırım’ı işgal etmesi kaçınılmaz sonuçtur. Burada önemli olan bir diğer konu, Batı’nın Rusya’ya karşı neden realist politikalar izlediğidir. Özellikle Çeçenistan ve Gürcü-Rus Beş Gün Savaşı sonrası Rusya’nın revizyonist, yayılmacı ve genişlemeci politikacılarına karşı Batı’nın NATO ve AB politikaları ile tepki göstermesi realistler açısından beklenen durumdur. Kısasa kısas denilen tit-for-tat durumunda ilk hamleyi yapan Rusya olmuştur. Soğuk Savaş sonrası pek bozulmayan Uti possidetis (Neye sahipsen ona sahip kal) yani sınırların değişmezliği ilkesini Rusya, Dağlık Karabağ çatışması ile başlayan süreç ile adım adım (Güney Osetya, Abhazya, Transdinyester, Kırım) ihlal etmiştir. Güç politikasının hakim olduğu devletler arası ilişkilerde Batılı güçlerin realist ve neo-realist politikalar izlemesi ve Rusya’yı çevrelemeye çalışması kaçınılmaz olmaktadır.

Uluslararası konjektür, Rusya’nın Kırım’ı işgal etmesi için uygundur. Rusya, revizyonist, intikamcı, realist büyük güçtür. Ulusal çıkarlarını bahane ederek Ukrayna devletinin sınırlarını tekrar çizmiştir. Realist teorinin temeli olan güç dengesi politikasını izlemiştir. Tek başına hareket ederek ve oldu bitti ile uluslararası hukukun temel ilkeleri olan toprak bütünlüğü, sınırların değişmezliği, güç kullanmama, devletlerin egemenliğine saygı ve içişlerine karışmamayı hiçe saymıştır.

Uluslararası sistem, anarşik yapıya sahiptir. Yüksek otoritenin olmadığı dünya sisteminde devletler, çıkarlarını maksimize etmeye çabalarlar. Realizme göre, devletin çıkarı eşittir güçtür. Klasik realizmden farklı olarak neo-realistlere göre devlet için önemli olan gücünü arttırmak yanında devletin güvenliğinin sağlanmasıdır. Waltz’a göre, güç kadar önemli olan kavram güvenliktir. Neo-realistler için yapısal sistematik analiz ile uluslararası ilişkiler anlaşılabilir. Devletlerin temel aktör olduğu uluslararası sistemin yapısı yani kutupluluk devletlerin dış politika davranışlarını belirler. Waltz’a göre en istikrarlı uluslararası sistem, iki-kutuplu sistemdir. Anarşik yapının hakim olduğu uluslararası sistemde kendi kendine yardım (self-help) devletin kullanacağı en önemli dış politika aracıdır. Genel dille, her koyun kendi bacağından asılır. Güvenlik ikilemi kavramı, bir aktörün kendi güvenliğini sağlamak için uyguladığı dış politika araçlarının diğer aktörler tarafından güvensizlik kaynağı olarak algılanması sonucu karşı tedbirler ve politikalar uygulamasının sonucu genel olarak oluşan genel güvensizlik ortamıdır. Statükonun değiştiği şartlarda güvenlik ikilemi, devletleri saldırgan davranmaya itebilir.

Neo-realistler Kırım’ın işgalini analiz ederken şöyle demişlerdir. Bakınız. Biz haklı çıktık. Dünya politikası, güç ile yönetilmektedir. Güçlü olan devlet, gücünü arttırır ve ulusal güvenliğini de sağlar. Batı’nın NATO genişlemesi, AB politikaları ve Ukrayna’daki demokrasi mücadelesini desteklemesini tehdit olarak gören Rusya, Kırım’ı işgal ederek bunu engellemiştir. Güçlü olduğunu göstermiştir. Kendi ulusal güvenliğini garanti altına almıştır. Rusya, uluslararası sistemi iki-kutuplu yapıya benzeterek daha fazla istikrarlı olmasını amaçlamış olabilir. ABD ve AB başını çektiği Batı Bloku’na karşı Rusya ve Çin’i içine alan Doğu Bloku. İkinci Soğuk Savaş denilen bu durum, iki kutuplu dünya düzenini kurarak, görece istikrarın ve güvenliğin sağlanmasına yol açabilir. Realpolitik bağlamda, Rusya’nın Ukrayna’daki gelişmelere sessiz kalması beklenemezdi. Fakat zayıf ve çaresiz görünmek istemeyen Putin, Kırım’ı işgali ederek Batı’ya ve dünyaya çok güçlü sinyal göndererek, realpolitik ve güç dengesi politikasının temel aktörü olduğunu göstermiştir. Kırım’ın işgali, Rusya’nın kendi kendine yardım etmesidir. Anarşik yapıda tek başına olduğunu algılayan Rusya, Batı’dan geldiğine inandığı güvenlik tehdidine karşı, “En iyi savunma saldırıdır” sloganı ile hareket etmiş olabilir. Ukrayna’da yaşanan EuroMaidan olaylardan sonra bölgedeki aktörler güvenlik ikilemi yaşayarak, attıkları adımlar ve uyguladıkları politikalar ile güvensizleştirmeye yol açmıştır. Bu ortamı iç politikası açısından iyi değerlendiren Rusya, Kırım’ı işgal etmek için Rus kamuoyunu rahatça ikna etmiştir. Temelde, Rus kamuoyu realist yaklaşımının argümanları kullanılarak Kırım’ın işgal edilmesi ve Rus toprağı yapılmasına ikna edilmiştir. Uzun dönemde askerleştirilmiş ve nükleer silahların konuşlandırıldığı Kırım, Karadeniz bölgesi ve Avrupa için güvenlik tehdidi oluşturacaktır.

Aslında Rusya buna benzer durumda nasıl davranacağını, Kırım’dan önce 2008 Gürcü-Rus Beş Gün Savaşı’nda göstermiştir. Gürcistan’ın potansiyel NATO üyesi olma ve AB yakınlaşma ihtimali, o dönemde Rusya’yı güvensizleştirmiştir. Bunun sonucunda Rusya Gürcistan yani Batı ile kendi sınırları arasında tampon bölge işlevi görecek, Güney Osetya ve Abhazya’nın bağımsızlığını tanımıştır. Bu tanımanın ardından Gürcistan bir anlamda bu iki ayrılıkçı bölgeye saldırmaya Rusya tarafından zorlanmıştır. Rusya’nın buradaki amacı, statükonun korunması değil tam tersine statükonun revize edilmesidir. Putin, eline fırsat geçtiğinde, zayıf komşusu Gürcistan’a Rus ordusunu yollamıştır. Agustos 2008’de yaşanan Beş Gün Savaşı ile Rusya Gürcistan’ı askeri ve politik anlamda yenilgiye uğratarak Kafkasya bölgesinde jeo-stratejik olarak istediği sonucu almıştır. Rus iç politikası açısından Putin’in popülaritesi artmış ve Rus halkı artık Kremlin’i büyük güçler arasında yer alabileceğine inanmıştır.

Rusya devletinin güç kaynakları nüfusu, enerji kaynakları, silahları ve coğrafya yani jeopolitik konumu, Sovyet sonrası dönemde erozyona uğramıştır. Bu güç kaybına karşı tepki göstermek realist bakış açısıyla, Rusya’nın bölgede değişen güç dengesini yeniden dengeleme çabasına girmesi ve Kırım’ı işgal etmesidir. Realizme için sert güç yani askeri güç önemlidir. Yumuşak güç faktörü, klasik realistler açısından uluslararası ilişkilerde önemsizdir. Rusya, Batı’dan geldiğine inandığını tehdit algısını bertaraf etmek için ulusal çıkarlar çerçevesinde hareket etmiş ve Kırım yarımadasında melez savaş taktikleri kullanmıştır. Rusya’nın “hiperaktif (aşırı) güç” ve “sınırlandırılmamış güç kullanması” nedeni, NATO ve AB’nin Rusya sınırlarına doğru genişlemesi olasılığının, Moskova’da yol açtığı güvensizlik hissine karşı Kremlin yönetiminin gücünü arttırmak ve kendi ulusal güvenliği için Ukrayna’nın Batı etki alanına girmesinin önüne geçme güdüsüdür. Dünyaya kendini ilerici, modern ve demokratik göstermek isteyen Rusya, Soçi kentinde Kış Olimpiyat Oyunları için milyarlarca dolar harcarken, Putin’in birkaç gün sonra Kırım’ı işgal etmesinin mantıksal açıklaması, Rusya’nın temel ulusal çıkarı ve ulusal güvenliğinin Batı tarafından tehdit edildiği algısıdır. Ayrıca Kırım’ı ele geçirerek Moskova, Karadeniz Filosu konusunda daha rahat edecektir. Rasyonel hareket eden Rusya, askeri ve ekonomik kazanımlar elde edecektir.

Klasik realizmde, uluslararası ilişkiler moral ve ahlaki değerlere göre işlemez. Klasik realistler için uluslararası hukukun ihlal edilmesi söz konusu değildir. Çünkü onlara göre uluslararası etik, ahlaki ve legal normlar ve kurallar yoktur. Güçlü olanın haklı olduğu bir dünyada, Kırım’ın işgali bu çerçevede ele alırlar. Unutmamak gerekir ki, Rusya revizyonist ve saldırgan realist aktör olarak hareket etmiştir. Ukrayna’nın Budapeşte Memorandumu ile nükleer silahlarından vazgeçmesi Kırım’ın kaybedilmesinin temel nedenidir. Nükleer güç olmaktan çıkan Ukrayna, Rusya açısından zayıf halka olmuştur. Küresel siyaset, sadece anarşik ortamda güç politikaları ile yürütülmez. Uluslararası hukukun temelinde yer alan bir diğer önemli uluslararası ilişkiler teorisi, liberalizm / uluslararası liberal teori Kırım’ın işgalinin açıklanmasında alternatif bakış açısı sunabilir. Peki bu kadar niye uzun yazdım. Öğrencilerim bilir ben ilginç ödevler veririm derslerimde. Bu yazı aslında ödevin son satırları. Öğrencilerimden bu yazının tamamını el yazısı ile yazarak bana teslim etmelerini isteyeceğim. Tam 1592 kelime…Kolay gelsinJ

YAZI 37: 25 EYLÜL 2017

İRAN VE KIRIM

“İran ve Rusya’nın ilişkilerinde yaşanacak değişim, Suriye gibi Kırım’daki gelişmeleri etkileyecektir. Bu sebepten, Suriye’de barış olmadan Kırım’da barış olması beklenemez.”

İran, köklü medeniyete sahip Ortadoğu, Kafkasya, Orta Asya, Karadeniz ve Körfez bölgesini etkileyen önemli bölgesel güçtür. İran, Kırım’ı Rusya’nın parçası olduğunu tanımamıştır. Fakat ilginç bir gelişme olmuştur. 27 Mart 2014’te BM Genel Kurul’unda Kırım’ın işgali karşı olan ve Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü destekleyen oylama yapılmıştır. Başta Amerika ve Avrupa Birliği ülkeleri olmak üzere 100 tane devlet Kırım’ın işgaline karşı yönde oy kullanmıştır. İki düzine ülke çekimser oy kullanmıştır. Çekimser oy kullanan ülkeler arasında İsrail ve İran bulunmaktadır. Bu iki ülkenin BM aynı yönde oy kullanması çok çok nadir olmuştur. İran’ın buradaki temel amacı, Rusya ile yakın ilişkilerini sürdürme isteğidir. İran, Kırım referandumu konusunda tarafsız kalmış fakat Batı ülkelerini Kırım referandumunu tanımadıkları için kınamıştır. İsrail ise Kırım ile Filistin sorunu arasında bağlantı kurulmaması için çekimser oy kullanmıştır.

Rusya’nın Kırım’ı illegal işgali sonrası, dünyada 10’a yakın ülke Kırım’ı Rusya’nın toprağı olarak tanırken, Rusya ile yakın ilişki kurmak istemesine karşın, İran’ın bu şekilde davranmaması pozitif gelişme olarak kayda geçirilebilir. Fakat bazı analistlere göre, Rusya’nın toprak parçası olan Kırım, İran açısından Karadeniz ve Doğu Avrupa’da istikrar ve güvenliği sağlamaktadır. İran dış politikası amaçlarına göre, Kırım’ın Rusya’ya ait olması, Batılı güçlerin Doğu Asya, Karadeniz ve Kafkasya’ya yayılmasını engelleyecek tampon bölge işlevi görmektedir. Burada ilginç bilgiyi paylaşmak gerekir. Rusya’nın Kırım’ı sözde işgal gerekçelerinden biri, Kırım’da yaşayan Doğu Ortodoks kilisesine mensup Ruslar’ın Ukraynalı milliyetçilerden korumaktır. Rusya’nın Suriye’ye askeri olarak dahil olmasının gerekçesi ise, Suriye’de yaşayan yaklaşık 2-3 milyon Doğu Ortodoks kilisesine mensup Hristiyan Suriyelinin, terörist saldırılardan korunması ve güvenliklerinin sağlanmasıdır. Rus Ortodoks Kilisesi’nin Suriye’deki savaşı, “kutsal savaş” olarak nitelendirmesi tesadüf değildir. Ayrıca Kırım’ın Rusya Federasyonu’nun eline geçmesi, Rusya’nın Ortadoğu’da elini güçlendirmektedir. İran, kendisini Hindistan ve Çin gibi Doğu’nun yükselen güçlerinden biri olarak görmektedir. İran ve Rusya açısından Batılı devletlerin etki alanlarını, doğuya doğru yayılmasını önlemek jeo-politik önceliklerden biridir.

Rusya’nın Kırım’ı işgal etmesi, Rus Ortadoğu politikasına katkı sağlamıştır. Birinci olarak, Rusya, Suriye başta olmak üzere Ortadoğu’da terör örgütlerine ve özellikle İslami köktendinci gruplara karşı Batı ile birlikte hareket ettiğini izlenimi uyandırmıştır. Rus propaganda makinesi, Çeçen direnişini aşırı İslamcı gruplarla ilişkilendirerek küresel terörizmle mücadelede Batı ile birlikte hareket ettiği algısı oluşturmuştur. Devlet tekelindeki Rus medyası, Kırım’daki Kırım Tatarları’nın da İslami köktendinciler ile birlikte göstererek, Ortadoğu’da terörle mücadele eden Rusya algısının yerleşmesine yardımcı olmuştur. İkinci olarak, Kırım’ın işgaline İran’ın yeşil ışık yakması ve Rusya ile Suriye konusunda birlikte hareket etmesi, bu iki ülkeyi Batı blokuna karşı Doğu bloku ülkeleri oldukları imajını güçlendirmiştir. Kırım konusunda Rusya’nın politikalarını destekleyen İran, aynı şekilde Suriye özeli ve Ortadoğu genelinde, Rusya’nın İran politikalarının desteklemesinin önünü açmıştır. Bir diğer deyişle, Kırım konusunda Rusya’nın sırtını sıvazlayan İran, Suriye ve Ortadoğu çatışmalarında Rusya’yı müttefik olarak yanına çekebilmiştir. Üçüncü olarak, Batı ülkelerinin yaptırım politikalarında etkilenen İran ve Rusya’nın, başta ekonomik olmak üzere ticaret ve turizm alanlarında işbirliği yapması, bu iki ülkenin hem Karadeniz hem Ortadoğu bölgelerinde ellerini güçlendirmiştir. 2016 yılında Rusya’nın İran’a, 10 milyar dolar değerinde silah, tank ve özellikle S-300 füze sistemleri satması buna örnektir. Türkiye’de çok yakın zamanda Rusya’da S-400 füze sistemleri alım anlaşmasını imzalamış ve hatta kaporayı peşin yatırmıştır. 2016 yılında her iki ülke arasındaki ticaret, yüzde 70 artarak 855 milyon dolara ulaşmıştır. Rusya’nın İran’da 8 adet nükleer enerji reaktörü inşa edecek anlaşma, 2014 yılında imzalanmıştır. (https://www.forbes.com/sites/realspin/2016/10/05/iran-russia-relations-post-nuclear-deal/#6433b0bdad77)

İran ve Rusya’nın bazı alanlarda ulusal çıkarları çakışıyor gözükse de İran’ın özellikle Batılı ülkelerinin yaptırımları askıya almasından sonra, İran doğal gazının Batı açısından alternatif olması beklenmektedir. Özellikle Avrupa ülkelerinin Rus doğal gazına bağımlılığının azalması için İran doğal gazı önemlidir. Bu noktada iki ülkenin ulusal çıkarları farklılık gösterebilir ve birbiri ile çatışabilir.

İran ve Rusya, Soğuk Savaş dönemindeki gibi ideolojik-odaklı dış politika izlememektedir. Soğuk Savaş ortamında devletler arasındaki ideolojik farklılıkların uluslararası ilişkilerde kullanılması dönemi artık kapanmıştır. İran ve Rusya, daha pragmatik (faydacı) dış politika izlemektedir. Amerika ile Rusya ilişkileri kötüye gidince Rusya ile İran yakınlaşmaktadır. Aynı şekilde Amerika ve İsrail ile ilişkileri gerginleşince İran, Rusya’yı stratejik ortağı olarak görmektedir. Kısa dönemde mevcut bölgesel konjektürde, İran ve Rusya’nın stratejik ortaklığı devam edecektir. İran ve Rusya’nın ilişkilerinde yaşanacak değişim, Suriye gibi Kırım’daki gelişmeleri etkileyecektir. Bu sebepten, Suriye’de barış olmadan Kırım’da barış olması beklenemez. İlginç şekilde, Kırım’ın geleceği, Suriye’deki gelişmelere ve Suriye’nin geleceği, Kırım’daki gelişmelere bağlı olacaktır. Buna son olarak, Kuzey Irak’ta referandum sürecinde yaşanan gelişmeleri de eklemek gerekecektir. İran, Suriye ve Rusya arasında yer alan Bermuda Şeytan Üçgeni’nin sivri ucunu Kırım olarak alırsak aşağıya inen kenarı Suriye ve diğer kenarında ise Kuzey Irak olacaktır. İlginçtir ki Kırım ve Kuzey Irak’ta gayrimeşru olan referandumlar yapılmıştır. İran’ın Kuzey Irak’ta vereceği tepkinin, Ortadoğu ve Karadeniz coğrafyasının şekillenmesinde etkili olacağını düşünülebilir. Suriye’de Rusya, Türkiye ve İran’ın yer aldığı oluşumun, Kuzey Irak için yapılıp yapılamayacağını zaman gösterecek.

YAZI 38: 09 EKİM 2017

STRATEJİK AÇIDAN KARADENİZ VE KIRIM

https://www.qha.com.tr/fikir-yazilari/stratejik-acidan-karadeniz-ve-kirim-160298

“İkinci Soğuk Savaş’ın fitili Kırım’da yakılarak Karadeniz’de başlamış, daha sonra Suriye ile Akdeniz ve Ortadoğu’ya yayılmıştır.”

Karadeniz bölgesi, genellikle altı tanesi Karadeniz’e sınırı olan ülke olmak üzere 10 ülkeyi içine almaktadır. Karadeniz’e sınırı olan ülkeler Türkiye, Bulgaristan, Gürcistan, Romanya, Rusya ve Ukrayna’dır. Azerbaycan, Ermenistan, Moldova ve Yunanistan’ın ise Karadeniz bölgesinin içinde yer aldığı kabul edilmektedir. Bu 10 ülkenin birçoğu Soğuk Savaş Dönemi boyunca eski Sovyetler Birliği’nin etki alanında bulunmuştur. Karadeniz bölgesinde ülkeler; ekonomik, güvenlik, dini, ve siyasi anlamda birbirinden farklıdır. Bulgaristan ve Romanya gibi ülkeler NATO ve AB üyesi iken Rusya gibi ülkeler otoriter rejimler altında yönetilmektedir. Karadeniz bölgesinde altı tane donmuş çatışma bulunmaktadır: Transdinyester, Abhazya, Güney Osetya, Dağlık Karabağ, Kıbrıs ve Kırım. Bunun dışında bölge ülkeleri arasında ikili toprak anlaşmazlıkları bulunmaktadır: Romanya/Ukrayna, Rusya/Ukrayna, Azerbaycan/Ermenistan, Rusya/Gürcistan, Romanya/Moldova. Bunun yanında Hıristiyanlık, Müslümanlık ve Batılı laik kültür arasında da kültürler arası çatışma yaşanmaktadır.

Bölge ülkelerinin çıkarları temelde bölgesel ve jeo-stratejik / jeo-politik çıkarları yanında bölgedeki ülkelerin üyesi oldukları uluslararası ve bölgesel örgütler tarafından şekillenmektedir. AB, NATO, Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT), Kollektif Güvenlik Anlaşması Örgütü (KGAÖ), Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü (KEİÖ) gibi yapılar bölge ülkelerinin dış politikalarında belirli derecede rol oynamaktadır. Özellikle Rusya’nın baskın olduğu kuruluşlar bu ülkenin etki alanını Karadeniz bölgesinde arttırmasına yardımcı olmaktadır. Bölgesel süper güç olan üç önemli aktörün Karadeniz bölgesine yönelik temel çıkarları bulunmaktadır.

Rusya’nın Karadeniz bölgesi ve Kırım’a yönelik temel çıkarlarından ilki, Rusya’nın güney sınır bölgesinde güvenlik açısından tampon bölge oluşturmaktır. Rusya her ne kadar Karadeniz’i sıcak sulara inmek stratejisinin bir parçası olarak görmenin yanında Karadeniz üzerinden gelecek güvenlik tehditlerine karşı da güvenlik duvarı oluşturmak istemektedir. Bu sebepten Rusya’nın Kırım’ı işgal etmesi güney sınırında savunma amaçlı yapılmış bir hamle olarak görülebilir. İkinci olarak, Rusya “Yakın Çevre Politikası” uygulayarak eski Sovyet topraklarında Rus etki alanını genişletmek istemektedir. Ayrıca eski Sovyet etki alanında bulunan toprakların AB ve NATO etki alanına girmesini engellemeye çalışmak Rusya’nın Karadeniz politikasının temel amaçlarından biri olmuştur. Üçüncü olarak, Rusya Karadeniz bölgesel süper gücü olarak başta Kafkasya olmak üzere Doğu Avrupa, Hazar Havzası, Orta Asya, Ortadoğu ve Akdeniz gibi yakın bölgelerde etki alanını arttırmak için Karadeniz’i bir köprübaşı olarak görmektedir. Karadeniz’i yarı Rus gölü haline getirerek küresel güç ve liderlik konumunu arttırmak Rusya’nın bir diğer hedefidir. Dördüncü olarak, Doğu Avrupa ile başlayan Batı’nın AB ve NATO aracılığıyla yaptığı genişleme çabalarını Karadeniz bölgesinde durdurmak ve Batılı ülkeleri Karadeniz üzerinden çevrelemek istemektedir. Ayrıca Karadeniz bölgesi, Baltık bölgesine kadar uzanan geniş bir hat üzerinde bulunan Rus kırmızı çizgisi içinde tanımlanmaktadır. Son olarak, Rusya enerji kaynakları açısından Avrupa ve Batı üzerindeki monopol durumunu sürdürmek ve enerjiyi dış politika aracı olarak kullanmak istemekte ve Karadeniz bu stratejinin en önemli parçası olarak görülmektedir. Rusya’nın yukarıda belirtilen Karadeniz politikasının temelinde, Kırım’ın işgali ve ele geçirilmesi yer almaktadır.

ABD liderliğinde Batı ülkeleri özellikle AB ve NATO üzerinden Karadeniz politikalarını oluşturmaktadır. Batılı ülkeler, stratejik olarak güney kanatlarında AB ve NATO’yu kullanarak bölgesel güvenlik ve istikrarı korumayı amaçlamaktadırlar. İkinci olarak, Rus doğal gaz ve enerji kaynaklarına bağımlılığı azaltmak için Orta Asya ve Kafkasya üzerinden oluşturulacak olan yeni enerji taşıma hatları açısından Karadeniz’ jeo-ekonomik açıdan önemlidir. Rusya dışında enerji kaynaklarını çeşitlendirmek isteyen Batı’nın Karadeniz’de başta savaş gemilerini yollayarak varlık göstermesinin altında bu stratejik çıkarlar yatmaktadır. Üçüncü olarak, çok uluslu şirketlerin çıkarlarını korumak ve Karadeniz bölgesi pazarlarında yer alabilmek Batı ülkelerinin Karadeniz politikalarının bir parçasıdır. Dördüncü olarak, Suriye Krizi ile ortaya çıkan özellikle Asya ve Ortadoğu’daki politik ve askeri krizlere müdahale etmek için Karadeniz’e kıyısı olan ülkelerde güvenilir askeri üslere sahip olmak Batılı ülkeler için vazgeçilmez dış politika amaçlarından biridir. Son olarak, Rusya gibi ABD’de Ortadoğu ve Orta Asya gibi bölgelerde etkisini arttırabilmek için Karadeniz’i ileri karakol olarak görmekte ve burada etkisini arttırarak dünya liderliğinde önemli konuma gelmek istemektedir.

Türkiye’yi Karadeniz bölgesel süper gücü olarak tanımlamak mümkündür. Türkiye’nin jeo-stratejik olarak Karadeniz’deki ilk amacı, bölgenin güvenli ve istikrarlı yapısının yaşanan krizlere ve donmuş çatışmalara karşın devam ettirilmesidir. Türkiye bölgesel krizlere Karadeniz dışında yer alan güçlerin özellikle Batı’nın karışmasını istememektedir. İkinci olarak, Karadeniz bölgesinde Türkiye denge politikası izleyerek bölgedeki pozisyonunu devam ettirmek ve güçlendirmek istemektedir. Bunun yanında eski Osmanlı topraklarında bulunan bölge ülkeleri üzerinde de etki alanı oluşturmayı amaçlamaktadır. Üçüncü olarak, bölgesel güvenlik ve kalkınma stratejilerinin oluşturulmasında liderlik rolü üstlenerek özellikle KEİÖ’ünü kullanarak Karadeniz bölgesindeki ülkeler arasında işbirliği, yakınlaşma, uzlaşma ve çatışmaların çözümü konusunda adımlar atılmasına çabalamaktadır.

Kırım, bu üç bölgesel güç açısından jeo-stratejik, jeo-politik ve jeo-ekonomik çıkarlar açısından çok önemlidir. Kırım’da askeri varlığını arttıran ülkenin Karadeniz’i kendi yarı gölü haline getirmesi imkanı arttıracaktır. Rusya Kırım’ı işgal ederek bu amacına bir adım daha yaklaşmıştır. Gürcistan ile 2008 yaptığı savaştan sonra Rusya’nın Kırım’ı topraklarına katmasının ardından Karadeniz’in kuzeyinde geniş bir alanı kontrolü altına aldığı söylenebilir. Ermenistan ile yapılan anlaşma ile 2044 yılına kadar Gyumri üssüne Rus askerlerini yerleştirilecektir. Aynı şekilde Güney Osetya ve Abhazya’da Rus askeri üsleri 49 yıllığına yer alacak ve S-300 ve S-400 hava savunma sistemleri bu bölgelere konuşlandırılacaktır. İkinci olarak, Kırım’ın işgalinin ardından Rusya’nın enerji kaynaklarının taşınması konusundaki monopol durumu güçlenmiştir. Kırım’ın işgalinin stratejik açıdan bir diğer sonucu, Rusya’nın Batı’nın NATO ve AB’ni kullanarak yaptığı genişleme çabalarını durdurması ve hatta Kırım’ı işgal ederek Batı’yı çevreleme politikası başlatmış olmasıdır. İkinci Soğuk Savaş’ın fitili Kırım’da yakılarak Karadeniz’de başlamış, daha sonra Suriye ile Akdeniz ve Ortadoğu’ya yayılmıştır.

Kısaca, Kırım’ı işgal eden Rusya, Karadeniz’de Batı ve Türkiye karşısında daha etkin ve etkili stratejik politikalar uygulama imkanı yakalamış ve bölgesel stratejik üstünlük etmiştir. Karadeniz’in yarı Rus gölü haline getirme fırsatını yakalayan Rusya’ya karşı KEİÖ’nün, bölgesel güvenlik ve politik alanlarında daha etkin ve etkili çalışması konusunda Ukrayna ve Türkiye’nin işbirliğini çabalarını arttırması gerekir. Aynı şekilde Karadeniz ülkeleri arasında “donmuş çatışmaların” çözümü konusunda zirve toplantıları düzenlenebilir. Bölge ülkeleri arasında ayrılıkçılık, organize suçlar, uyuşturucu ve insan ticareti ile mücadele gibi konularda sınır-ötesi işbirliği arttırılabilir. Bölgesel kalkınmaya yönelik KEİÖ içinde ortak fonlar ile ortak projeler yapılabilir. Başta KEİÖ olmak üzere AGİT, Avrupa Parlamentosu, BDT, GUAM, PACE gibi bölgesel örgütlerin Parlamenter Meclisleri kullanılarak parlamenterler-arası diyalog mekanizmaları geliştirilebilir. Ayrıca KEİÖ, AGİT, BDT, KGAÖ, NATO, Avrupa Konseyi, AB gibi kuruluşlar çerçevesinde Karadeniz Bölgesi Danışma Kurulu oluşturularak bölgesel sorunların tartışılacağı platformlar oluşturulabilir. Karadeniz bölgesinde Kırım gibi donmuş çatışmaların ve diğer bölgesel sorunların çözümü konusunda Türkiye ve Ukrayna özellikle Kırım Tatarları’nı ortak payda olarak alarak karşılıklı çıkarlarına uygun ortak politikalar geliştirebilir.

YAZI 39: 30 EKİM 2017

İSKOÇYA VE KIRIM

https://www.qha.com.tr/fikir-yazilari/iskocya-ve-kirim-161226

“İskoçya ve Kırım referandumlarını karşılaştırmak oksimorondur. Elma ile armutu birbiri ile karıştırmamak gerekir.”

2014 Mart ayında Kırım’da, yasadışı ve illegal referandum yapıldı. Referandum yapılmasının yolunu açan Rusya, Kırım’daki referandum ile 1995 yılında Kanada’da Quebec ile başlayan daha sonra Kosova, Falkland Adaları, Güney Sudan, İskoçya ve Katolonya arasında bağlantı kurmaya çalışmıştır. Kırım Parlamentosu’nun aldığı referandum kararı, 2014 Eylül ayında yapılan İskoçya referandumu ile aynı kefeye konulmuştur. İskoçya’daki referandumun illegal ve yasadışı olduğunu kimse söylememektedir. İskoçlar, Büyük Britanya’dan ayrılmayı oyladılar ve Mel Gibson’nın oynadığı Cesur Yürek filminden farklı olarak, bağımsızlık ve self-determinasyon yönünde oy kullanmadılar. İskoç referandumu ile Kırım referandumu arasında Rusların yaptığı gibi benzerlik bulunması ve ilişki kurulması abesle iştigaldir. İki referandum arasındaki farkları şu şekilde sıralanabilir:

1-Kırım referandumu, Ukrayna Anayasası ihlal edilerek yapılmıştır. Dönemin Ukrayna Devlet Başkanı ve Başbakanı tarafından Kırım referandumu kınanmıştır. İskoç referandumu ise hem İngiliz hükümeti hem de İskoç hükümeti tarafından desteklenerek İngiliz hukukuna uygun olarak yapılmıştır.

2- Kırım’da referandum oylaması yapılırken bağımsız gözlemciler olmadığı gibi askeri üniformaları kişilerin gölgesi altında seçmenler oy kullanmıştır. İskoç referandumu birçok bağımsız gözlemci tarafından izlendiği gibi Seçim Komisyonu da oylamanın sorunsuz yapılmasını sağlamıştır.

3- Kırım referandumu bir aydan kısa sürede üç hafta içinde planlanmış ve uygulanmıştır. Kırım’daki istikrarsız ortama ve seçilmiş hükümet olmamasına karşın referandum yapılmıştır. İskoç referandumu ise İngiliz hükümetinin de desteği ile iki yıl süre ile planlanmış ve demokratik şekilde tüm tarafların katılımı ile sorunsuz şekilde halkın seçiminin sandığa yansıması ile sonuçlanmıştır.

4- Kırım’da başta bağımsız basın yayın kuruluşları ve medya olmak üzere muhalefetin ve sivil toplumun referandum sürecine katılımı engellenmiştir. İskoçya’da ise oylamada Evet yada Hayır kullanacak tüm kesimler basın ve medyada serbest tartışma ortamında referandumu ele almıştır.

5- En önemlisi uluslararası toplum Kırım referandumunu yasadışı ve illegal olarak kabul etmiştir. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) ve G7 Kırım referandumunu illegal olduğunu ilan etmiştir. İskoçya referandumunun sonucu, İngiliz ve İskoç hükümetleri tarafından tanındığı gibi uluslararası toplum tarafından desteklenmiştir.

6- İskoçya’da referandum kararı alınmadan önce bağımsızlık isteyen İskoç Ulusal Partisi (SNP) seçimi kazanmıştı. Kırım’da referandum çağrısı yapanlar seçim yarışına girmedikleri gibi Rus-yanlısı silahlı milisler yardımı ile iktidarı ele geçirmişlerdir.

7- Londra yönetimi, İskoçya’da referandum yapılmasını kabul ettiği gibi planlamanın tüm aşamalarında aktif olarak yer almıştır. Kırım’da ise Kiev yönetimi, referandum yapılmasına karşı çıktığı gibi “yasadışı karar” olduğunu belirtmişlerdir.

8- İskoçlar referandumda olumlu sonuç çıkarsa Nordik ülkelerdeki sosyal demokrasiyi benimseyeceklerini belirtmişlerdir. Kırım’da olduğu gibi bir ülkenin askerlerinin yerleştirilmesini ve üslerine konuşlanmasını kabul etmeyeceklerdi. İskoçların kararına dışarıdan başka ülke ve devletlerin etkisi olmayacaktı. Kırım’da bunun tam tersi olmuştur. Rusya, referandum sürecinin tamamını etkilediği gibi Ruslar, askerlerini Kırım’daki üslere yerleştirmiş ve Ukrain askerleri Kırım’ı terk etmiştir.

9- İskoç referandumunda sorulan soru ve cevap çok nettir: “İskoçya bağımsız bir devlet olmalıdı mıdır?” İki cevap bulunmaktadır: “Evet” ve “Hayır”. Kırım referandumunun karmaşık yapısında iki cevap şıkkı bulunmaktaydı: Birinci şık, “Evet. Hemen Rusya’ya bağlanalım.” İkinci şık ise “Evet önce bağımsızlık ilan edelim sonra Rusya’ya bağlanalım.” Dikkat edilirse Kırım referandumunda “Hayır” şeklinde bir seçenek bulunmamaktaydı.

Sonuç olarak, İskoçya olduğu gibi Kırım’da da yasal ve legal referandum yapılsaydı sonuç tamamen farklı olabilirdi. İskoçya’da bağımsızlık yönünde uzun süredir çalışma olmasına karşın İskoçlar referandumunda az farkla da olsa bağımsızlığa hayır yönünde oy kullanmıştır. İskoç başkenti Edinburg’da referandum süreci ile Kırım Akmescit’teki referandumu aynı kefeye koymak doğru değildir. İskoçya ve Kırım referandumlarını karşılaştırmak oksimorondur. Elma ile armutu birbiri ile karıştırmamak gerekir.

YAZI 40: 21 KASIM 2017

KIRIM VE ORTA ASYA CUMHURİYETLERİ

https://www.qha.com.tr/fikir-yazilari/kirim-ve-orta-asya-cumhuriyetleri-162130

“Kırım’ın işgali ve Ukrayna Krizi Orta Asya Cumhuriyetlerinde kaygı ve endişeye yol açmıştır. Orta Asya Cumhuriyetleri Kırım’ın işgalinden ders almalıdır.”

Ukrayna’da ortaya çıkan EuroMaidan Devrimi’nin Orta Asya açısından sonuçlarından biri, bu tür renkli devrimlerin Orta Asya’da ortaya çıkma ihtimalidir. 2005 ve 2010’da yaşanan Kırgız devrimleri buna örnektir. Orta Asya devlet liderleri bu sebepten Ukrayna ve Kırım’daki olayları yakından takip etmişlerdir. İkinci olarak, Rusya’nın “Yakın Çevre Politikası” gereği etki alanına giren eski Sovyet topraklarında askeri ve politik olarak bölgesel ve küresel dengeleri değiştirecek şekilde varlık göstermesidir. Kırım ile Orta Asya cumhuriyetleri arasında bazı benzerlikler olduğu unutulmamalıdır. Birincisi hem Kırım’da hem Orta Asya cumhuriyetlerinde Rusya’nın saldırmasına zemin hazırlayacak olan Rus azınlık bulunmaktadır. İkincisi, her iki bölgede Rus askeri varlığı mevcuttur. Kırım’daki Karadeniz Filosu dışında Orta Asya devletlerinin farklı üslerinde Rus birlikleri konuşlandırılmıştır. Bu nedenlerden dolayı Orta Asya başkentlerinde Kırım gibi işgal edilme korkusu hala canlıdır.

Kırım’ın işgalinin beş Orta Asya açısından en önemli sonucu, bu devletlerin olası Rus saldırısına maruz kalma ihtimalleridir. Rusya’nın Kırım’ı işgali Orta Asya coğrafyasında “oyun değişikliğine” yol açmıştır. Orta Asya tıpkı Kırım gibi, Kremlin tarafından Rusya’nın etki alanına alınmak istenmektedir. Rus Parlamentosu’nun aldığı karar ile, etnik olarak Rus olan herkes, Rus vatandaşlığını kazanma hakkına kavuşmuştur. Bu şekilde Rusya’nın vatandaşlık verdiği ülkelerdeki Rus nüfusu korumak bahanesi ile askeri ve politik müdahalesinin önü açılmış olmaktadır. Örneğin, Kazakistan’da yaşayan bir Rus vatandaşı, Rusya pasaportuna sahip olarak Kazak kanunları ve hukuku dışında yaşama imkanına kavuşmaktadır. Bu durum ileride Kırım’da nasıl Rusların haklarını savunmak bahanesi ile işgal gerçekleştirilmiş ise aynı şekilde Orta Asya Cumhuriyetlerinde yaşayan Rus etnik azınlıkların haklarını güvence altına almayı ileri sürerek Rusya askeri müdahale dahil her türlü şekilde bu devletlerin egemenlik haklarını ihlal edecek adımlar atabilecektir.

2009 yılında Rus kanunlarında yapılan değişiklik ile Rusya Başkanına, Rusya Federasyonu dışında yaşayan Rusların “onur ve şerefini” korumak amacıyla Rusya Parlamentosu Duma’nın onayını almadan askeri birlik gönderme yetkisi verilmiştir. Orta Asya Cumhuriyetlerinde yaşanabilecek olası provokasyonlar sonucu, burada yaşayan Rusların durumunda değişiklik olması halinde Rusya, bu ülkeleri işgal edebilecektir.

Orta Asya bölgesi Rusya açısından jeo-stratejik açıdan özellikle su ve enerji kaynaklarına sahip olması ve nakil edilmeleri açısından önemlidir. Rusya bu bölgede “etki alanını” genişletmek istemektedir. Orta Asya Cumhuriyetleri ise bölgede önemli güç olan Çin ve özellikle Afganistan’da bulunan Amerika Birleşik Devletleri ve Batı ülkelerini arasında denge politikası uygulayarak Rus tehdidine karşı koymaya çalışmaktadır. Rusya’nın Orta Asya politikası özellikle Tacikistan ve Kırgızistan gibi bölgenin en zayıf halkası iki ülkede başarılı olarak uygulanmıştır. Özbekistan, Kazakistan ve Türkmenistan doğal gaz, petrol ve diğer zengin hammadde kaynaklarına sahip oldukları için Rus etkisini belli ölçüde kendilerini etkilemesinin önüne geçebilmişlerdir. Fakat özellikle Tacikistan ve Kırgızistan hala Rus petrol ve doğal gazına bağımlıdır. Öyle ki, Kırgız devlet petrol şirketi, Rusya’dan gelecek doğal gaz akışını garanti altına almak ve gelecekte enerji alanında yatırım yapılması amaçları ile Rus Gazprom şirketine 1 dolar gibi sembolik fiyata satılmıştır. Bu iki Orta Asya ülkesinde Rusya askeri üslerde faaliyetler göstermektedir. Kırgızistan’daki Kant hava üssünde Ruslar hava savunma sistemleri ve 201nci savaş uçak filosunu yerleştirdikleri gibi başkent Bişkek yakınlarındaki Manas Havaalanındaki Amerikan üssünün kapatılmasının ardından Rus devlet petrol şirketi Rosneft bu bölgenin yeni sahibi olmuştur.

Burada önemli olan Çin’in nasıl tepki vereceğidir. 2008 yılında yaşanan Gürcistan-Rusya Altı Gün Savaşı sonrasında Çin, Orta Asya Cumhuriyetlerini destekleyen açıklamalarda bulunmuş ve Rusya’nın Güney Osetya ve Abhazya üzerinde egemenlik kurmasına karşı çıkmıştır. Fakat 2014 Kırım’ın işgaline karşı Çin aynı şekilde tepki vermediği görülmüştür. Bu durum ister istemez Orta Asya Cumhuriyetleri’nde Rusya’ya karşı güvenlik kaygısına yol açmıştır. Orta Asya Cumhuriyetleri, Rus tehdidine karşı bir takım dış politika adımları atmışlardır. Özellikle doğal gaz ve petrol zengini Orta Asya devletlerinin Çin pazarına açılması ile bölgede Rusya’ya olan bağımlılık azaltılmıştır. Örneğin, Türkmenistan Çin ile milyarlarca dolar değerinde doğal gaz anlaşması imzalamıştır. Hatta Türkmen Başkanı Kurbankulu Berdimuhammedov’ın 2013 yılındaki yaşgünü kutlamaları için Çin devletinin sahibi olduğu Çin Ulusal Petrol Şirketi (CNPC) sponsorluğunda, başkent Aşkabat’ta Jennifer Lopez konser vermiştir. (http://www.aljazeera.com/indepth/opinion/2014/06/ukraine-crisis-central-asia-201466124720172220.html)

Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü konusunda BM Genel Kurulunda yapılan oylamada üç Orta Asya Cumhuriyeti’nin– Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan – çekimser oy kullanması rastlantı değildir. Rusya Federasyonu oylama öncesi Orta Asya Cumhuriyetlerini baskı altına almıştır. Bütün bunlara karşın Orta Asya devletleri Rusya’nın bölgedeki etkisi kırmaya çalışmaktadır. Özbekistan Orta Asya’da Rus varlığına karşı çıkan devletlerden biridir. Özbek liderler, Rusya’nın Kırım’ı işgal etmesine karşı çıkmışlardır. Özbekler ayrıca Kırım Krizi’nin kendi ülkelerindeki Fergana Vadisi çatışmasına örnek olay teşkil etmesinden çekinmektedir. Orta Asya Cumhuriyetleri arasında Rusya’nın Kırım’ın işgaline en sert tepkiyi Kazakistan vermiştir. İlk başlarda EuroMaidan Devrimini illegal olarak niteleyen ve Kırım’ın ilhakı tanıyan Astana yönetimi daha sonra yavaş yavaş Ukrayna’yı destekleyici açıklamalarda bulunmuştur. Yanukoviç sonrası başa geçen Poroshenko yönetimi tanıyan Kazakistan enerji kaynakları açısından sıkıntı çeken Ukrayna’ya doğal gaz konusunda yardım etmiştir. Ayrıca Astana yönetimi Kırım’daki illegal referandumu tanımadığını belirtmiştir. Kazak Devlet Başkanı Nazarbayev, Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü desteklediğini belirten açıklamalar yapmıştır. Kısaca Kazakistan, Kırım’ın işgali konusunda Rusya’ya yakın pozisyonundan ayrılarak daha çok uluslararası topluma yakın kendini konumlandırmıştır. Orta Asya’daki Rus etkisini kırmak için Kazak yönetimi ayrılıkçılığı suç haline getirmiş, Rusların yoğun olduğu Kuzey Kazakistan’a Kazakları yerleştirmeye başlamış, Putin’in liderlik yaptığı Avrasya Gümrük Birliği projesinin yavaşlaması ve duraklamasına sebep olmuş ve Amerikalılar ile ilişkilerin yeni boyuta taşınması için adımlar atmıştır. (http://thediplomat.com/2014/05/what-crimea-teaches-central-asia/)

Kırım’ın işgali ve Ukrayna Krizi Orta Asya Cumhuriyetlerinde kaygı ve endişeye yol açmıştır. Orta Asya Cumhuriyetleri Kırım’ın işgalinden ders almalıdır. Kırım Krizi eski Sovyet toprakları olan Orta Asya Cumhuriyetleri ile Rusya Federasyonu arasındaki ilişkilerin yeniden tanımlanmasına yol açabilir. Kırım’daki Rus kardeşlerini korumak adına Putin en büyük hayali olan Avrasya Birliği fikrinden bir anlamda vazgeçmiştir. Güney Osetya ve Abhazya’dan sonra Kırım için Rus askerlerini kullanan Kremlin yönetimi, sadece Orta Asya Cumhuriyetleri’ni değil Belarus gibi yakın müttefiklerinin bile güvenini kaybetmiştir. Putin’in liderliğinde kurulacak olan Avrasya Birliği’nin iki önemli ayağı olan Belarus ve Kazakistan, Kırım’ın işgali sonrası bu konuda daha fazla çekimser davranmaktadır. Kırım’ı işgal ederek Putin, Orta Asya ve Kafkasya’yı kaybetmiştir.

YAZI 41: 25 ARALIK 207

6K: KIRIM, KERKÜK, KAŞGAR, KIBRIS, KARABAĞ, KUDÜS VE RAÇİFİ

https://www.qha.com.tr/fikir-yazilari/6k-kirim-kerkuk-kasgar-kibris-karabag-kudus-ve-racifi-163531

“Kelebek Etkisinde olduğu gibi Kırım’daki gelişmelerin, 4K yani Kerkük, Kaşgar, Kıbrıs, Karabağ ve Kudüs üzerinde ve tüm Türk ve İslam dünyasını etkileyen sonuçları olacaktır.”

Yazının başlığı biraz karmaşık gelebilir. 6K daha önce yazdığımız 3K’ya üç ekleme yapılarak ortaya çıkıyor. 3K: Kırım, Kerkük ve Karabağ idi. (http://qha.com.ua/tr/fikir-yazilari/3k-kirim-kerkuk-ve-karabag/158264/) Üç tane K yani Kaşgar, Kıbrıs ve Kudüs’ü ekleyerek 6K’ya dönüştü. 6K günümüzde Türk ve İslam dünyası içinde belli başlı çatışmaların yaşandığı, donmuş çatışmaya dönüşmüş yada dönüşme potansiyeli bulunan bölgeleri tanımlamakta. Kaşgar, Doğu Türkistan yada Çin’deki özerk Uygur bölgesinde önemli şehirlerden biridir. Kıbrıs’ı hepimiz yakından biliyoruz. Kudüs ise kökleri tarihin derinlerine dayanan ve 1948 Arap-İsrail Savaşı ile başlayıp 1967 Altı Gün Savaşları ile Doğu Kudüs’ün kaybedilmesine kadar uzanan süreçten sonra donmuş çatışma haline gelmiş durumda. Yanına RAÇİFİ ekleyelim. Peki RAÇİFİ ne demek? RAÇİF ise 5 tane BM Güvenlik Konseyi daimi üyesinin kısaltılmış hali ve artı İsrail. Bir diğer deyişle, Rusya, Amerika, Çin, İngiltere ve Fransa artı İsrail eşittir RAÇİFİ. 6K ile RAÇİFİ arasında nasıl bağlantı kurabiliriz. Biraz bilmece gibi oldu. Aslında basit bir çözümü var: Kırım ile Rusya, Kerkük ile Amerika, Kaşgar ile Çin, Kıbrıs ile İngiltere, Karabağ ile Fransa ve Kudüs ile İsrail. Aslında bu ayrım olayı basit hale getiriyor. Kırım’da Amerika, Çin, İngiltere ve Fransa’nın mutlaka rolü var. Ama temelde Rusya odaklı bir Türk dünyası sorunu. Kerkük aynı şekilde Amerika odaklı görünebilir. Çin’in üç yumuşak karnından biri olan Doğu Türkistan bölgesinde yer alan Kaşgar, Uygur Türkleri bağlamında Türk dünyasının önemli yaralarından biri. Kıbrıs adasında İngiltere, üsleri aracılığıyla hala üçüncü önemli taraf. Minsk Grubu’nun üç üyesinden biri olan Fransa’yı Karabağ sorununun temel aktörü olarak görebiliriz. Kudüs ise en son BM oylamasında görüldüğü gibi sadece Amerika ve İsrail’in taraf olduğu ve tüm dünyayı karşılarına aldıkları bir çatışma.

6K ile ilgili Kırım ve Kıbrıs arasındaki benzerlik ve farklılıklara bakabiliriz. Kıbrıs’ta iki farklı etnik gruptan Yunanlılar Enosis ile Kıbrıs’ı Yunanistan’a bağlamak istediler hala istiyorlar. Kıbrıs Türkleri ise Taksim’i yani adada Türklere ait devlet kurulmasını savundular. Ve başarılı oldular. Yavru Vatan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) kuruldu. Kırım’da ise çatışmanın üç tarafından biri olan Rusya yasadışı olarak Kırım’ı işgal etti. Diğer iki tarafın yani Kırım’ın hukuken sahibi olan Ukrainler ile tarihsel olarak Kırım’ın sahibi olan Kırım Tatarları ise zor şartlar altında yaşamaktalar. İkinci fark ise Türkiye hiçbir zaman Kıbrıs’ı ilhak etmeyi düşünmedi. Putin Rusyası ise Kırım’ı işgal ettikten sonra birkaç hafta içinde yaptığı referandum ile illegal olarak uluslararası hukuka aykırı şekilde ilhak etti. Üçüncü fark ise Kıbrıs’ta çatışan tarafların her ikisi de Batı blokunun askeri örgütü olan NATO üyesi. Kırım’da ise Ukrayna, NATO üyesi olmasa bile Batıya entegre olmayı amaçlarken Rusya ise Soğuk Savaş dönemi Doğu Bloku fikrini yeniden canlandırmak peşinde koşmakta. Dördüncü fark, Kıbrıs’ta en azından BM Barış Gücü Kuvvetleri konuşlandırılmış. Ayrıca Kıbrıs’ta Türk devleti tüm gücüyle KKTC’yi destekliyor. Kırım’da ise uluslararası toplumun yer aldığı hiçbir güç yok. Kırım kaderine terk edilmiş.

Kırım ile Kıbrıs arasındaki birinci benzerlik şu olabilir. Kıbrıs ikiye bölündükten sonra bir kısmı Avrupa Birliği’ne üye yapılmış durumda. Kıbrıs Türkleri hala AB dışında tutuluyor. Ukrayna ile AB arasında vize konusunda anlaşma sağlandı. Kırım’da yaşayanlar bundan Ukrayna pasaportu alarak yararlanabilecekler. Kıbrıs’ta Türkler, Kıbrıs pasaportu alarak AB vize serbestisi ile seyahat ederken Kırım Tatarları da Ukrain pasaportu sayesinde AB kolayca gidebilecekler. İkinci benzerlik, Kıbrıs’ta her iki taraf çatışmanın devam etmesinden dolayı politik ve ekonomik anlamda belli bedeller ödediler. Aynı şekilde Kırım’da çatışan taraflar çözüm bulunmaması halinde birçok anlamda bedeller ödemek zorunda kalacaktır.

6K’nın diğer bölgesi temsilen Kaşgar ile Kırım arasında paralellik kurulabilir mi? Birinci benzerlik, Kırım ve Kaşgar’da yaşayanlar, Müslüman ve Türk. Rusya ve Çin gibi iki büyük güce karşı mücadele etmekteler. İkincisi Kırım Rusya ve Kaşgar Çin açısından jeo-stratejik ve jeo-ekonomik olarak vazgeçilmez. Bunun yanında Çin dışişleri Kırım ile Kaşgar arasında benzerlik kurulmasını istememekte. Çin dış politikasının vazgeçilmez unsuru devletlerin içişlerine karışmama ve toprak bütünlüğüne saygıdır. Kırım gibi Ukrayna’nın egemenlik haklarını çiğneyerek toprak bütünlüğünün tehdit edilmesi, Çin açısından Tibet, Tayvan ve Doğu Türkistan’daki ayrılıkçı hareketlerin önündeki seti zayıflatacaktır. Çin’in arka bahçesi olan Doğu Türkistan’da, politik özerklik hatta bağımsızlık isteklerinin dile getirilmesi, Kırım örnek gösterilerek daha kolay olacaktır. Çin bu sebepten Rusya’nın Kırım’ın işgalini tanımamıştır. Suriye’nin tersine Kırım ile ilgili BM Güvenlik Konseyi kararlarında çekimser kalarak, Rusya’ya Kırım konusunda mesaj göndermiştir. Kırım’daki referanduma benzer şekilde, Tibet yada Doğu Türkistan hatta Hong Kong Çin’den ayrılmak için referandum düzenlenmesi olasılığı bile Çin açısından kabul edilemez. Kırım’da Rusya, Kosova’da ise Batılı güçlerin devletlerin toprak bütünlüğü ilkesini zedeleyecek şekilde hareket etmesi Çin dış politikasının temel amacına aykırıdır. Bunun Kaşgar gibi bölgelere yansıması halinde Çin’in toprak bütünlüğü tehlikeye girecektir. Kelebek Etkisinde olduğu gibi Kırım’daki gelişmelerin, 6K yani Kerkük, Kaşgar, Kıbrıs, Karabağ ve Kudüs üzerinde ve tüm Türk ve İslam dünyasını etkileyen sonuçları olacaktır.

YAZI 41: 16 ARALIK 2017

KOMPLO TEORİLERİ VE KIRIM

“Kırım’ın işgali ve Ukrayna Krizi Orta Asya Cumhuriyetlerinde kaygı ve endişeye yol açmıştır. Orta Asya Cumhuriyetleri Kırım’ın işgalinden ders almalıdır.”

Yaşadığımız coğrafya olan Karadeniz, Kafkasya, Ortadoğu ve Balkanlar’da uluslararası olayları açıklamakta en çok kabul gören komplo teorileridir. Hatta Vikipedi’de Conspiracy Theories in Turkey başlığı bile var. Örneğin yaklaşık 1 yıl önce Türkiye’de Rus büyükelçisine düzenlenen suikastla ile ilgili komplo teorisi bir Twitter hesabından şu şekilde paylaşılmış: En az sekiz kere ateş edildikten sonra fotoğraflarda kan olmaması nasıl mümkün olabilir? Kurgu Suikast mi? İlginç bir ayrıntı, suikastın yaşandığı saatlerde Rusya Devlet Başkanı Putin, 1829 yılında Rusya İmparatorluğu’nun büyükelçisi olarak Tahran’da aşırı dinci grupların suikast girişimi sonucu hayatını kaybeden Alexander Griboyedov’un yazdığı bir tiyatro oyununu izlemeye gitmeye hazırlanıyordu.

Putin’in eski KGB ajanı olarak Komplotoloji alanında uzmanlaştığını da unutmamak gerekir. Kırım’ın işgali ve sonrasında Rus medyası komplo teorilerini bol bol kullanmıştır. Temmuz 2014’te Ukrayna üzerinde Malezya Havayollarına ait MH17 uçağının düşürülmesinin arkasında Rus medyasına göre Amerika Birleşik Devletleri bulunmakta. Rus kamuoyunda en çok inanılan ise daha önce Gül ve Turuncu Devrimleri ile 2003 ve 2004’te Amerikan liderliğindeki Batı gizli servislerinin başlattıklarının 2014 Euromaidan ile amacına ulaştığıdır.

Kırım’ın işgal edilmesi sırasında Ukrayna ordusunun niye harekete geçmediği hakkındaki komplo teorisi şöyle: Ukrayna’da yaşanan Euromaidan devriminden sonra Rusya karşı Amerikan kozunu oynamak isteyen Ukraynalı liderler yem olarak Kırım’ı kullanmışlar ve Putin’in Kırım’ı ele geçirmesine ses çıkarmamışlar.

Bir komplo teorisine göre, Kırım’ın işgalinde kullanılan “Yeşil Adamlar” aslında Amerikalıların uzun yıllardır Irak ve Afganistan’da kullandıkları Blackwater şirketine ait paralı askerler. Ücret karşılığı tutulan Batılı özel güvenlik güçlerinin Kırım’ı işgal ettiği komplo teorisi. http://warincontext.org/2014/03/11/blackwater-in-ukraine-the-etiology-of-a-conspiracy-theory/

Kırım’ın işgali ile ilgili en ilginç komplo teorisi belki de şu olabilir. Vladimir Putin 2014 yılında Kırım’ın işgalinden sonra CIA ve MI6 ortak operasyonu ile öldürülmüş ve özellikle Amerikan başkanları için kullanılan Putin’in vücut ikizi tarafından Rusya yöneltilmekteymiş. https://www.dailystar.co.uk/news/latest-news/572181/Vladimir-Putin-Russia-Body-Double-Dead-Poison-CIA-Mi6-Kremlin-US-Crimea

YAZI 42: 06 ŞUBAT 2018

KIRIM, GÜNEY OSETYA VE ABHAZYA

https://www.qha.com.tr/fikir-yazilari/kirim-guney-osetya-ve-abhazya-165704

Kafkasya bölgesi, çatışmaların ve uluslararası krizlerin yoğun yaşandığı bölgelerden biridir. Kafkasya, Kuzey Kafkasya ve Güney Kafkasya olarak ikiye ayrılabilir. Güney Kafkasya temelde, üç Kafkas cumhuriyeti yani Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan’dan oluşur. Güney Kafkasya bölgesindeki çatışmalardan biri, Dağlık Karabağ çatışmasıdır. Diğeri ise de-jure yani hukuken Gürcistan toprağı olan fakat de-facto (fiilen) Gürcistan’dan ayrılan Güney Osetya ve Abhazya’da yaşanan çatışmalardır. Bölgede zaman zaman Güney Osetya ve Abhazya’da sıcak çatışmalar olmuştur. Hatta 2008 yılında beş gün süren kısa süreli Gürcü-Rus Savaşı yaşanmıştır.

Güney Osetya ve Abhazya, aslında fiilen Rusya tarafından işgal edilmiş durumdadır. Bu iki cumhuriyette özellikle Güney Osetya’da, Kırım benzeri referandum yapılması ve Rusya’ya bağlanma konusu tartışılmaktadır. Gürcistan’dan egemenlik haklarını kullanamadığı bu topraklarda, uzun yıllardır Rus askeri ve politik varlığı bulunmaktadır. 2016 yılı Nisan ayında Dağlık Karabağ’da, Azeri ve Ermeni askerleri arasında yaşanan şiddetli çatışmaların hemen arkasından 4 Nisan’da, Güney Osetya lideri Leonid Tibilov, Osetya halkının geleceğini belirlemek amacı ile referandum yapabileceğini belirtmiştir. Kırım örneğinde olduğu gibi neden Rusya, şu anda Güney Osetya ve Abhazya bölgelerini ilhak ederek Rus topraklarına katmak istememektedir? Bunun en önemli nedeni, şu anda Kırım ve Ukrayna krizleri ile boğuşan ve Suriye’de askeri ve politik olarak tüm gücünü kullanan Rusya’nın, Gürcistan dolayısıyla Batı ile ilişkilerinde yeni bir krize yol açmak istememesidir. Gürcistan ile yaşanacak yeni çatışma, Rusya’nın Washington ve Brüksel hattındaki ilişkilerinin daha fazla bozulmasına yol açacaktır. Fakat bu şu anlama gelmemektedir. Rusya, Güney Osetya ve Abhazya’yı topraklarına katmak istememektedir. Tam tersine, Rusya uygun konjektürde ve şartlar olgunlaştığı zaman, bu iki bölgeyi Rusya Federasyonu’nun parçası yapmak isteyecektir. Ukrayna toprağı olan Kırım’ı işgal eden Rusya, toprak bütünlüğü, sınırların değişmezliği, güç kullanmama, devletlerin egemenliğine saygı ve içişlerine karışmama ilkelerine nasıl ihlal etmiş ise yakın gelecekte aynı ilkeleri, Gürcistan açısından ihlal ederek Güney Osetya ve Abhazya’yı topraklarına katacaktır.

Güney Osetya konusu Abhazya’dan farklılıklar göstermektedir. Kuzey Kafkasya olarak adlandırılan bölge, Rusya Federasyonu’nun parçasıdır. Bu bölgede Güney Osetya’nın hemen kuzeyinde Rusya ait olan Kuzey Osetya bulunmaktadır. Güney Osetya konusunda yapılacak referandum aslında Güney Osetya’nın Kuzey Osetya ile birleşmesi ve ortaya çıkacak olan Birleşik Osetya’nın Rusya toprağı haline gelmesidir. Kuzey Osetya burada büyük abi rolündedir. Kafkasya bölgesinin en şehirleşmiş bölgesi Kuzey Osetya olup halkın yüzde 70’i şehirlerde yaşamaktadır. 2015 yılında yapılan nüfus sayımına göre, Güney Osetya’da 55,000 kişi yaşamaktadır. Kuzey Osetya’nın nüfusu ise 700,000’dir. Yüzölçümü bakımından Kuzey Osetya, Güney Osetya’nın iki katı büyüklüktedir. Bu arada 19 Ocak 1992 tarihinde Güney Osetya’da referandum yapılmış, Gürcülerin katılmadığı ve boykot ettiği oylama sonucunda halkın yüzde 90’ı, Rusya’ya bağlanma yönünde oy kullanmıştır. Kasım 2006’da Güney Osetya’da yapılan başkanlık seçimlerinde, bağımsızlık referandumu tekrar gündeme getirilmiştir. 12 Kasım 2016’da yapılan oylamada, oy kullanma hakkı olanların yüzde 95’i katılımı ile halkın yüzde 99’ı bağımsızlık yönünde oy kullanmıştır. (https://www.theguardian.com/world/2006/nov/13/russia.georgia) Bu oylamadan sonra bölgede Rusya ile Gürcistan arasında gerginlik tırmanmıştır. 2008 Rus-Gürcü Savaşı yada Beş Gün Savaşı, Güney Osetya’da başlamıştır. Agustos 7-8 günlerinde Güney Osetya’dan Gürcü barış gücü birliklerine saldırılar başlamıştır. Bunun üzerine Gürcistan Devlet Başkanı Mikhail Saakaşvili, Güney Osetya’ya saldırı emrini vermiştir. Agustos 10’da Rusya, kendisi de Gürcü asıllı Sovyet savaş suçlusu olan Josef Stalin’in (gerçek adı Yosif Visaryonoviç Cugaşvili) doğduğu kent olan Gori’ye, tanklarını göndererek savaşın seyrini değiştirmiştir. Üstün hava gücü ile birlikte saldırılar düzenleyen Rusya Silahlı Kuvvetlerine karşı, Gürcü askerleri pek varlık gösterememiştir. Agustos 15’te yani beş gün sonra Gürcistan Rusya’ya ateşkes teklifinde bulunmuştur. Fransız Devlet Başkanı Sarkozy arabuluculuk yapmış ve ateşkes anlaşması imzalanmıştır. Agustos 26’da ise Rusya Devlet Başkanı Medvedev ise Güney Osetya ve Abhazya’nın bağımsızlığının Rusya tarafından tanındığını belirten başkanlık kararnamesini imzalamıştır. (http://edition.cnn.com/2014/03/13/world/europe/2008-georgia-russia-conflict/index.html) Günümüzde ise Güney Osetya yönetimi, Putin’in Kırım’da kullandığı Melez Savaş yöntemleri ile üçüncü kez referandum yaparak, asıl amaçları olan Güney Osetya’yı Kuzey Osetya ile birleştirmek ve Rus toprağı haline getirmek istemektedir. Kısa vadede bölgesel ve uluslararası konjektür buna uygun değildir. Suriye’de barışın sağlanması ve Kırım Krizi’nin donmuş çatışma haline dönüşmesi durumlarında Güney Osetya ve Abhazya’nın Rusya tarafından yasadışı ve illegal şekilde ilhak edilmesi olasılığı artmaktadır. Güney Kafkasya’da şu anda bölgesel güç olan Rusya 2008 statükosunun devam etmesinden yana gözükmektedir. Rusya iç politikasında kullanmak için Güney Osetya’da 09 Nisan 2017 yapılacak başkanlık seçiminden sonra referandum yapılacağını bildirmiştir. Bu referandum fikri ısıtılıp ısıtılıp uluslararası gündeme getirilecektir. Uluslararası, bölgesel ve iç politika şartları uygun olduğunda oldu bitti ile Güney Osetya ve Abhazya, Kırım’dan sonra Rusya’nın güç kullanarak ve illegal yollarla sınırlarının içine kattığı eski Sovyet toprakları olacaktır.

YAZI 43: 28 MART 2018

CASUS SAVAŞLARI VE TROL-ZORBA DEVLET: RUSYA

https://www.qha.com.tr/fikir-yazilari/casus-savaslari-ve-trol-zorba-devlet-rusya-168363

“Yaşanan casus savaşları, Rusya’nın “zorba devletten” “trol devlete” doğru evrimlendiğini göstermekte. III. Dünya Savaşı’nın nedeni, trol devlet Rusya olacak gibi gözükmekte.”

Dünya son bir haftadır James Bond filmlerini aratmayacak Soğuk Savaş dönemi casus savaşlarını yaşıyor. 31 Ocak 2016 tarihinde yine Rusya FSB tarafından zehirlenen eski Rus ajanı Litvinenko hakkında yazı kaleme almıştım. İşin ilginci, belki III. Dünya Savaşı’nın fitilini ateşleyen yine İngiltere’de eski bir Rus ajanı olan aynı zamanda İngiliz vatandaşı olan Sergey Skipal ve kızı Yuliya’ya yönelik suikast girişiminin ardından gelen olaylar zinciri. İngiliz hükümetinin 23 Rus diplomatının sınır dışı etmesinden sonra en son 1986 yılında Amerikan Başkanı Ronald Reagan tarafından 55 Sovyetler Birliği diplomatın sınır dışı edilmesinden sonra Amerikan tarihinde en üst sayıda diplomatın sınır dışı edildiğine tanık oluyoruz: 60 Rus diplomatı Başkan Trump’ın kararının ardından sınır dışı edildi. Son rakamlara göre çoğu AB ülkesi 24 ülkeden ve iki bölgesel örgütten AB ve NATO’dan 120’ye yakın Rus diplomatın sınır dışı edilme kararı alındı. Salisbury Krizi olarak adlandırılan bu olay akıllara niye Kasım 2006’da yine aynı yöntemle zehirlenen Litvinenko zamanında böyle tepki verilmemesini akıllara getiriyor. Salisbury Krizi’nin en önemli sebebi, 2014 Kırım’ın işgalinden sonra dünyada Rusya’nın “Zorba Devlet” (Rogue State) olarak görülmesinin sonucu. Bazıları da Rusya’yı “Trol Devlet” olarak tanımlıyor.

Rusya her Olimpiyat yada dünya spor olaylarından sonra eski Sovyet topraklarını işgal etmenin ötesine geçerek İngiltere’nin göbeğinde ilk önce 2006’da spor karşılaşmasını izleyen Litvinenko’yu radyoaktif madde kullanarak öldürdükten sonra son olarak Londra’ya 120 km uzaklıkta bulunan Salisbury’de 130’a yakın İngiliz vatandaşını da etkileyen sinir gazı saldırısı yapıldı. Eski İngiliz Başbakanı Demir Lady lakaplı Margaret Thatcher’a benzeyen şu andaki İngiliz Başbakanı Theresa May’in 23 Rus diplomatı sınır dışı etme kararı alması hem şaşırtıcı hem de beklenen bir durum.

Zorba ve Trol Devlet Rusya, bu provokatif hareketi niye yapmış olabilir? Birinci olarak, Birleşik Krallık başta olmak üzere Batılı güçleri, diplomatik tit-for-tat yani kısasa kısas ve dişe diş misilleme savaşına sokmak. İkinci olarak, Kremlin dünyanın tüm köşelerinde hissedilecek şekilde Rusya’nın gücünü yansıtma ve demokratik Batı blokunun buna ne derece müsamaha göstereceğini test etme isteği yatmaktadır. Uluslararası ağız dalaşına dünyanın öbür ucunda bulunan Avustralya’nın katılması bile Rusya’nın küresel güç olma çabalarının yansıması olarak görülebilir. Bir başka neden, her ne kadar seçimlerde yüksek oranda oy aldığı iddia edilse de Putin geçen hafta yapılan seçimlerde Rus milliyetçiliğini harekete geçirmek adına bu saldırıyı yapmış olabilir.

Peki Rusya’nın bu davranışı İnternette gördüğümüz trolleme ve trol devlet tanımına uygun olur mu? 21 yüzyılın yeni otokrasi devleti olan Rusya Federasyonu, inovatif ve yenilikçi yöntem olarak trollemeyi kullanmakta. Trolleme en genel tanımı ile İnternet ortamında özellikle forum ve yorum yoluyla ya da özellikle sosyal medyada kışkırtıcı mesajlar atarak karşı tarafı öfkelendirmek ve düşmanlığını kazanmaktır. Kremlin trollemeyi İnternet ortamında en yaygın olarak 2014 Kırım’ın işgalinden sonra profesyonel trol ordusu kurarak yapmıştır. Peki uluslararası ilişkilerde trollemeyi Rusya, dış politikada nasıl kullanmaktadır?

İnternet ortamında insanlar niye trol davranmaktadırlar? Çünkü trol olanlar gerçek yaşamda normal hayat sürerken İnternet ortamında trol kimliği ile anlık haz duymakta ve dikkatleri kendilerine yönlendirebilmektedir. Rusya bunu Kırım’ı işgal ettikten sonra Suriye’deki savaşa doğrudan taraf olarak trol devlet olduğu göstermiştir. Bu hamle, Batılı devletleri köşeye sıkıştırırken iç politikada Rusların alkışlarını toplamıştır. Şubat 2018 itibari ile 644 paralı Rus askerinin Suriye’de öldüğü bildirilmektedir. (http://www.dailymail.co.uk/news/article-5386503/More-640-Russian-mercenary-soldiers-killed-Syria.html) Resmi Rus rakamları, Suriye’de bululan 4 bine yakın Rus askerinden 85’i hayatını kaybetmiştir. Bu rakama Suriye’ye yılbaşı konser vermek için giden Rus Kızıl Ordu Korosu’nun 94 mensubu dahil değildir.

“Zorba Devlet” tanımlaması, en azından dünya güçleri kulübünden yani G-8’den atılan Rusya’nın bu kulübe yeniden dahil olmak için Suriye’yi MİG ve Su-57 savaş jetleri ile bombalama nedenini açıklamaktadır. Kırım’ın işgalinden sonra ekonomik, politik, ve askeri alanlarda ağır yaptırımlara maruz kalan Rusya’nın Batılı hükümetlere karşı dış politika aracı olarak saldırgan politikalar izlemesi beklenmektedir.

“Trol Devlet” olarak Rusya, başka devletlere saldırarak aslında İnternet ortamındaki troller nasıl güçsüzlüklerini saklamak istiyorsa bu şekilde Rusya’da güçsüz olmadığını en başta kendi kamuoyuna göstermek istemektedir. Rusya’nın insan ve ekonomik sermayesi her geçen gün çürümektedir. Bunun en son örneği, Sibirya bölgesinde AVM’de çıkan yangında 41’i çocuk 64 kişinin maalesef tamamen insan hatası yüzünden hayatını kaybetmesidir. Trol devletler, başkalarının acılarından doyum sağlayan (schadenfreude) ve huysuzluk yaparak dış politikalarını sürdürürler. Trolleme, online sanal dünyada mantıksız, irrasyonel ve öngörülemeyen sonuçlar doğurabilir. Aynı şekilde dış politikada trol devlet olarak davranan Rusya’nın İngiliz topraklarında eski Rus casusunu öldürmeye kalkması aslında çok irrasyonel ve mantıksız gözükmektedir. Rus kamuoyu yüzyılların lideri olarak gördükleri Putin’in Batılı liderlerin gözüne parmağını sokarcasına ve alay edercesine hareket etmesinin İnternet trolleri gibi kısa dönem hazzını yaşamaktadır. Yada belki de Amerikan Başkanı Trump’ın seçilmesi ve İngiltere’nin Brexit ile AB çıkması olaylarında 50 milyon Facebook kullanıcının bilgilerinin kullanılması gibi Putin bu yapay zekayı kullanarak hareket etmekte ve dünyanın hiç beklemediği olayların yaşanmasına neden olmaktadır. Son yaşanan olaylar artık post-modern dünyanın Stephen Hawking’in kara deliklerine benzer bambaşka boyutlara taşındığı hissi vermekte. Yaşanan casus savaşları, Rusya’nın “zorba devletten” “trol devlete” doğru evrimlendiğini göstermekte. III. Dünya Savaşı’nın nedeni, trol devlet Rusya olacak gibi gözükmekte.

YAZI 43: 18 MAYIS 2018

SOVYET SOYKIRIMI: KIRIM TATAR SÜRGÜNÜ

https://www.qha.com.tr/fikir-yazilari/sovyet-soykirimi-kirim-tatar-surgunu-170681

“Uzun yıllardır Kırım Tatar Sürgünü olarak adlandırılan bu acı olayı, Sovyet Soykırımı olarak anlatı dilimize yerleştirmek gerekmektedir.”

Mayıs ayı, Kırım Tatarları için Tepreş, Sabantoy, Hıdrıllez gibi baharın gelişinin kutlandığı umut ve sevincin yaşandığı bir ay olması yanında 18 Mayıs 1944 günü yaşanan Sovyet Soykırımı: Kırım Tatar Sürgünü’nün de acı hatıraların anıldığı zaman dilimidir. 74 yıl önce yaşanan bu acı olayı yıllardır Kırım Tatar Sürgünü olarak tanımlamaktayız. 18 Mayıs 1944 gece yarısı Stalin’in emri ve Beriya komutasındaki NKVD birliklerin uygulaması ile 15 dakika içinde çoğunluğu yaşlı, çocuk ve kadınlardan oluşan 250 bin Kırım Tatarı, Orta Asya’ya kötü şartlarda üç gün sürecek sürgüne gönderilmiştir. Bu olayı, Brian Williams kitabının başlığında Sovyet Soykırımı olarak tanımlamaktadır. Uzun yıllardır Kırım Tatar Sürgünü olarak adlandırılan bu acı olayı, Sovyet Soykırımı olarak anlatı dilimize yerleştirmek gerekmektedir. Sovyet zamanında birçok halk soykırıma tabi tutulduğunu unutmadan Kırım Tatar Sürgünü’nü Sovyet Soykırımlarından biri olarak kavramlaştırmak yerinde olacaktır. Bu kavramı ilk kez kullanan kişinin Brian Williams gibi Amerikalı akademisyenin olması objektifliği de arttırmaktadır.

Her sene olduğu gibi Kırım’ın işgalinden 4 yıl sonra 2018 yılında Kırım’da yasak olan ama en azından Türkiye’de yaşayan Kırım Tatar diasporası olarak anma etkinliği düzenlediğimiz Kırım Tatar Sürgünü Matem Mitingi’ne 13 Mayıs Pazar günü Ankara’da eski adı Tandoğan yeni adı Anadolu Meydanı’nda katıldım. Türkiye’nin dört tarafından gelen Kırım Tatarları’nın katılımı ile gerçekleştiren etkinlik Kırım’daki soydaşlarımızın acılarını paylaşmak ve onlara destek vermek açısından önemliydi. Miting meydanında şunu düşünmeden de edemedim. Sovyet Soykırımı olan Sürgün olayı aslında bir bakıma Kırım Tatar kimliğinin oluşumunda çok önemli yere sahipti. Türkiye’de Kırım Tatarları’nın birçoğunun hala diaspora milliyetçi olmamasının ardında yatan en önemli etkenlerden biri, Sovyet Soykırımı’na 18 Mayıs gecesi maruz kalmamaları olabilir mi sorusu kafamı kurcaladı. Aslında kafamda cevabını vermekten kaçındığım bir diğer soru ise “Acaba Kırım Tatar Sürgünü bir anlamda Kırım Tatar ulusal kimliğinin yok olmasını önleyen bir katalizör işlevi görmüş müydü?” Türkiye’de yaşayan Kırım Tatar diasporasının kimliğinin diaspora milliyetçiliğine evrilememesinin altında yatan en önemli neden belki de Kırım Tatar Sürgünü gibi travmatik olayı yaşamamaları olabilir mi? Her kötülükten bir iyilik doğar misali, Kırım’dan sürgün edilen Kırım Tatarları’nın günümüze kadar sürdürdükleri ve gelecek nesillerin de devam ettirecekleri Kırım Tatar Milli Mücadelesi’nin altında yatan en önemli etken, şüphesiz Sovyet Soykırımı: Kırım Tatar Sürgünüdür.

Bu arada dünyada ve Türkiye’de gündem Filistin ve Kudüs meselesi. Barış biliminde seçilmiş travma kavramı bulunmakta. Psiko-tarih yaklaşımı özellikle Freud ve Vamık Volkan’ın ortaya attığı bu kavram grup kimliğinin oluşumunda etnik grupların geçmişte yaşadıkları seçilmiş travmaların önemli olduğunu vurgulamakta. Birçok etnik grup için seçilmiş travma olarak belirlenmiş tarihi olarak önemli olaylar vardır. Örneğin, Sırplar için 28 Haziran 1389 Kosova Savaşı, Kuzey İrlandalılar için 12 Temmuz 1690 Boyne Savaşı, Yunanlılar için 29 Mayıs 1453 İstanbul’un Fethi, Yahudiler için Holocoust (Yahudi Soykırımı), 1890 yılında Lakota Amerikan Yerlileri’nin Wounded Knee Katliamı, 1620 Çeklerin Bla Hora Savaşı yenilgisi ile Hapsburg Hanedanı hakimiyetine geçmesi, İskoçların 1746 Culloden Savaşı’nda Stuart Hanedanı’nı İngiliz tahtına geçirememesi, Şiiler için 10 Ekim 680 Kerbela Olayı, v.b.

Filistinliler Nakba 70 kampanyası düzenleyerek haftalardır şiddetsizlik yaklaşımını kullanarak İsrail’in devletinin kuruluş günü olan her 15 Mayıs günü kendi seçilmiş travmalarını anmaktadırlar. Filistin ulusal kimliği içinde Nakba yani Felaket önemli rol oynamaktadır. Kırım Tatarları için Sürgün: Sovyet Soykırımı kendi seçilmiş travmalarını olarak ulusal kimliklerinin oluşumunda mihenk taşı olan bu olayı her sene anmaya devam etmelidir.

Burada psiko-tarih alanında önemli çalışmalar yapan kendisi psikiyatri doktoru ve Kıbrıslı Türk olan Vamık Volkan’ın “kurbanlaştırma egoizmi” kavramına değinmek gerekir. Ulus-içi ve uluslararası çatışmalarda çoğu zaman çatışmanın taraflarından biri geçmişte yaşadıkları kurbanlaştırmayı unutarak sadece kendini çatışmanın kurbanı olarak görmesi ve karşı tarafa empati göstermemesidir. En basit örnek, Yahudilerin Hitler tarafından Holocaust ile milyonlarcasının öldürülmesine karşı günümüzde Filistin’de adeta soykırım uygulayarak empatiden yoksun şekilde kurbanlaştırma egoizmine başvurmalarıdır. Aynı şekilde Ruslar Kırım’ın işgaline giden süreçte kendilerini hep kurban olarak görmüşler ve Kırım Tatarları’na karşı hiçbir empati besleyememişlerdir. Benzer şekilde Türkiye’de yaşayan Kırım Tatarları’nın da Sürgün gibi travmatik olay yaşamamaları onların kurbanlaştırma ve seçilmiş travma yoluyla diaspora kimliklerinin oluşumunda en önemli engel olmuştur. Diğer bir deyişle, 18 Mayıs Sovyet Soykırımı: Sürgün Olayı’nın her yıl anılmasında Türkiye’de yaşayan Kırım Tatarları’nın mobilize olamamasının altında yatan temel neden bu olabilir. Aynı şekilde Türkiye dış ve iç politikasında Yahudiler, Ermeniler gibi lobi faaliyetlerinin olmamasının nedeni olarak seçilmiş travmanın Türkiye’deki Kırım Tatarları tarafından yaşanmamış olması gösterilebilir. Fakat buradan şu sonucun çıkarılmaması gerekir. Etnik kimliğin oluşumunda mutlaka travmatik Sürgün benzeri olayların yaşanması gerekir. Başta Kırım Tatarları olmak üzere hiçbir ulusun Soykırım yaşamasını hiç kimse istemez.

SAYI 44: 14 HAZİRAN 2018

EN POLİTİK DÜNYA KUPASI: 2018 RUSYA

https://www.qha.com.tr/fikir-yazilari/en-politik-dunya-kupasi-2018-rusya-171434

Futbol ile uluslarararası ilişkiler arasında ilişki bulunmakta. Liverpool’un efsane teknik direktörür, Bill Shankly şunu söylemiş: “Bazı insanlar futbolun bir ölüm kalım meselesi olduğunu düşünüyor.Bu tutum hoşuma gitmiyor. Onlara daha ciddi olduğunu garanti edebilirim.” Kısaca, futbol ölüm kalım meselesinden daha önemlidir. Futbol ile politika iç içedir. Futbol geniş halk kitlelerinin duygularını harekete geçirip mobilize eder. Devrimlere ilham kaynağı olabilir. Hatta savaşlara bile yol açabilir. 1969 yılında Yüz Saat Savaşı olarak bilinen Honduras-El Salvador arasındaki savaş aynı zamanda “Futbol Savaşı” olarak bilinir. THY son reklamında bile 2002 yılında Türkiye’ye dönen Dünya Kupası fatihi takımımızı karşılayan F-16 seyrederken gözyaşına hakim olamayan çok az insan vardır sanırım. Futbol büyük ticari iştir (Football is a big business). Tüm dünyanın beklediği Dünya Kupası ilk maçı, ev sahibi Rusya ile Suudi Arabistan arasında Moskova Luznhiki (Otlak) Stadı’nda 14 Haziran günü santra atışı ile başlayacak. Stadın eski adı, Merkezi Lenin Stadyumu.

FIFA adlı kuruluşun dünya politikasında yeri mutlaka var. FIFA’nın 203 delegesinden 134’ü ABD, Kanada ve Meksika üçlüsüne 2026 Dünya Kupası’na ev sahipliği yapması konusunda oy verdi. Bu arada Rusya, ABD lehine oy kullandı. Ruslara göre, “Football is separate from politics.” Dünya Kupası’nın ikinci defa Afrika’da ev sahipliği yapmak isteyen Fas ise 65 oyda kaldı. İran delegesi ise hiçbir ülkeye oy vermedi. Dünya politikasında herkesi her gün şaşkına çeviren ABD Başkanı Trump büyük ihtimal 2026 Dünya Kupası’nın açılışına Başkan olarak katılamayacak. Putin Rusya’sından ABD bir farkı bu olacak.

Rusya’daki Dünya Kupası’na gelirsek. 2018 için 8 yıl önce de Rusya Başbakanı olan Putin, biraz eski Ankara Büyükşehir Başkanı nasıl Ankapark’ı istedi ve yaptı ise Başkan Putin’de aynı şekilde bedeli ne olursa olsun Dünya Kupası’nı Rusya’ya getirmek için elinden geleni yaptı. Putin, 2018 Dünya Kupası’nı istiyordu. Kupayı hangi ülke kaldırırsa kaldırsın, sonuçta tek bir galip olacak: Vladimir Putin. 2010 yılında Putin’in tek amacı vardı. Rusya’yı dünyanın diğer Batılı demokratik, hukuka ve insan haklarına saygılı devletler ailesine kabul ettirmek. Hitler 1938 Berlin Olimpiyatları’nı Nazi Almanyası ve kendini meşrulaştırmak için nasıl kullandı ise Putin’de Dünya Kupası’nın aynı amaçla Otoriter Rusya’yı dünyaya pembe gü-gözlükler ardında göstermek için kullanacaktır. İlk önce, Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Rusya’yı üye yaptı. Daha sonra eskiden üyesi olduğu G8 toplantısını Saint Petersburg şehrinde yaparak Dünya Kupası için diğer zengin kulübü ülkeleri ikna etmeye çalıştı. 2014 Soçi Kış Olimpiyatları aldıktan sonra 2018 Dünya Kupası, Putin’in prestiji için gerekliydi. Artık tüm dünya Rusya’nın devleti destekli doping yaptığını bilmesine karşın 2010 yılında Putin farklı bir portre çiziyordu. Fakat günümüzde Rusya, 2010 FIFA oylaması şaibesi, Rus taraftarlarının ırkçılıkları, Kırım’ın işgali, Suriye’de Rus varlığı, ABD seçimlerine müdahale, Skypal zehirlenmesi gibi olayları arasında liberal demokrasi cenneti algısını dünyaya ne kadar satabilir. Stalin’den sonra Kremlin’de en uzun iktidarda kalan tek lider: Putin. Soçi’de yapılacak maçlara gitmek için Kırım’dan feribotların kaldırılması ve Ukrayna’nın işgal edilen Donetsk ve Luhansk’ın dibinde olan Rostov-on-Don şehrinde maçların oynanması ne derece doğru. LGBT’lerden açıkça nefret edenler acaba İngiliz yada başka ülke LGBT taraftarlarına nasıl davranacaklar. Bu da merak konusu…Önümüzdeki 5 hafta boyunca göreceğiz. Ama en azından Putin’in ilk kez İngilizce konuştuğunu gördük: https://www.youtube.com/watch?v=xa08GsMpPLE

2015 yılında FIFA büyük bir skandalla sarsıldı. 2010 Dünya Kupası için yapılan oylamada aslında Fas’ın 2 fazla oyla kazanması karşın Güney Afrika’ya yolsuzluk ve rüşvet ile verilmişti. İşte 2018 Dünya Kupası oylaması da 2010 yılında Güney Afrika Dünya Kupası öncesinde FIFA’nın yolsuzluk ve rüşvet batağına batmış üyeleri tarafından yapıldı. Dünyanın en fazla yolsuzluk, rüşvet, nepotizm ve adam kayırmanın olduğu ve Chelsea Kulübü sahibi Abravomiviç gibi oligarkların etkili olduğu Rusya’nın 2018 Dünya Kupası’nı kazanmasına şaşmamak lazım.

Peki bu yazıyı niye kaleme aldım. Türkiye’de herkes Mısırlı futbolcu Liverpol’un yıldızı Mohamed Salah’ın Real Madrid’li Sergio Ramos tarafından biçilmesine isyan etmiştir. Ama durun üzüldüğümüz Salah ne yaptı biliyor musunuz? Amnesty International göre, insan hakları ihlalleri özellikle işkence ve insanlığa karşı suçlar sebebi ile belki de Uluslararası Ceza Mahkemesi tarafından yargılanması gereken Çeçenistan Başkanı Kadirov ile birlikte fotoğraf veriyor. FIFA’nın bir kere Çeçenistan Grozni’yi Mısır milli takımının antrenman yapacağı kamp yeri olarak seçilmesine izin vermesi birinci hata. Volgagrad şehrinde İngiltere’nin oynayacağı stadyumun ismi Zafer Stadyumu olması FIFA’nın çok politik bulması sebebi ile veto etmesi yüzünden Volgagrad Arena olarak kaldı. İnsan hakları konusunda hassas olduğunu belirten FIFA yetkilileri kesinlikle protesto edilmeli. Volgagrad Arena için gösterilen özen niye Çeçenistan için gösterilmedi. İkinci olarak, Mısırlı Salah. Kadirov onunla aynı fotoğrafta yer alması için uyandırılmış. Sakatlığı olan birisinin gitmesi mi yoksa Çeçen liderle fotoğraf mı çektirmesi. New York Times’a göre, Kadirov ile görüşeceğinden haberi yokmuş. Bu arada Google Amca’ya “Salah Çeçen lider” araması yaptırın. Sonuç. Türkçe olarak bu haber sadece Euronews haber sitesi şu başlıkla verilmiş: “Çeçen lider Kadirov’la görüşen Mısırlı Futbolcu Salah’a tepki”. Bir de Milliyet’te haber. Sputnik zaten şu başlıkla veriyor: Kadirov: Salah, dünyanın en iyi futbolcusu. Bu saatten sonra Salah’ı ben de sildim. Siz de silin ve Dünya Kupası maçlarını başta Mısır olmak üzere izlemeyin ve boykot edin.

Dünya Kupası’nda en merak ettiğim konu acaba İngiliz holiganları mı yoksa Rusya holiganları mı ülkelerini rezil edecekler? Bir başka merak ettiğim soru ise 2010 Rusya’nın Dünya Kupası oylamasında Türk delege acaba kime oy kullandı? Bilen var mı??? Son olarak, Dünya Kupası için Ruslar sokak hayvanlarını yani kopekleri ve kedileri acımasızca katlediyor. Google Amca’da bunun için arama yapın. İlk gelen sonuç, QHA haberi. İkincisi, halktv. Üçüncüsü, NTV. Bu arada Dünya Kupası resmi maskotu Zabivaka isimli Sibirya kurdu. Zabivaka’nın anlamı “skor alan”. Buradan Bozkurtlara da duyurulur. Acaba subliminal mesaj mı var bize…Neyse bu kadar geyik yeter diyelim. 2018 Dünya Kupası’nı boykot edin. Bizden söylemesi.

SAYI 45: 13 KASIM 2018

ŞOK!, ŞOK!, ŞOK!: KAŞIKÇI OLAYI VE MAGAZİNLEŞEN DÜNYA GÜNDEMİ

Cemal Kaşıkçı’nın konsolosluğa giriş tarihi ve saati ile günümüz arasında nerede ise 40 günlük süre geçmiş. Kaşıkçı’nın son görüntüsü 2 Ekim tarihinde saat 13.14’e ait. Kaşıkçı’yı her gün magazin haberleri izler gibi dünya kamuoyunun gündeminin baş köşesine alacak olan olay bu saatten sonra yaşandı. Büyük ihtimal, ses kaydı ve cinayet belki bundan birkaç saat sonra işlenmişti. Cinayetin tam saat kaçta işlendiği bile aslında belli gibi. İşin ilginç tarafı, sadece TRTWorld kanalında değil dünyanın bütün kanalları artık magazinleşen bu olayı, hemen hemen hergün ekranlara ve radyo frekanslarına taşıdı ve taşımaya devam ediyor. BBC’den tutun Amerika da yayın yapan kamu radyolarına kadar her gün Kaşıkçı olayı ile ilgili bir haber mutlaka var. Türk istihbarat birimleri tarafından ele geçirilen ses kaydına göre Kaşıkçı olayında yer alanlardan biri yaptığı telefon konuşmasında aynen şunu söylüyor: “Tell your boss, the mission has been accomplished” (Patronunuza söyleyin. Adamlar işlerini bitirdi). New York Times’ın attığı manşette ise Suudi Prens Muhammed al-Salman’ın patron olduğu iddia ediliyor. Cemal Kaşıkçı’nın kuzeni Samire Kaşıkçı, İngiliz Prensi Diana’nın sevgilisi olan ve birlikte şüpheli araba kazasında ölen Dodi Fayed’in annesi. Sanki Kaşıkçılar her zaman magazinsel haberlerde yer alıyorlar. Aslında Kaşıkçı’nın ölümü magazinsel değil. Bunu medya başta olmak üzere herkes magazinleştiriyor. Hatta Paris’te birkaç gün önce I. Dünya Savaşı’nın sonuçlanmasının 100nci yıl anma törenlerinde liderler yine Kaşıkçı olayını konuştu. Trump ile Erdoğan bu konuda konuştular. Kanadalıların bile gizli servisi olduğunu öğrenmiş olduk: CSIS. Çünkü onlara bile Kaşıkçı olayının ses kayıtları dinletilmiş.

Bütün bunlar aslında magazinleşen dünya gündeminin delilleri. TRTWorld’da yapılan bir röportajda Kaşıkçı’nın arkadaşlarından birine şu soruyu soran spiker en azından bir gazetecilik örneği gösteriyor. Dünyanın birçok yerinde örneğin Filistin gibi yerlerde gazeteciler öldürülüyor. Ama dünyanın tepkisi çok cılız kalıyor. Acaba neden Kaşıkçı olayına bu kadar güçlü yanıt veriliyor? Benim de vurgulamak istediği tam da bu aslında.

Kaşıkçı olayının konuşulduğu bu günlerde, Doğu Türkistan’daki Uygur Türkleri’ne uygulanan insan hakları ihlalleri özellikle binlercesinin kamplarda işkenceye maruz bırakması ve yüzlerce belki binlerce insanın yok olması Türk kamuoyunun gündeminde bile değil. Çin büyükelçiliğinin önünde Alibaba’dan alışveriş yapmayacağını söyleyen kalabalıkları görmüyoruz. Kaşıkçı olayı olduktan sonra Suudi Arabistan’da yapılacak olan Çöl Davosu’nu birçok teknoloji şirketi boykot etti. Hatta Twitter gibi Suudi sermayesinin ağırlıkta olduğu şirketlerin sponsorluktan bile çekilmişti. Ama aynı Amerikan şirketleri insanların domuz eti yememesi yada içki içmemesi hatta yurtdışında okuyan akrabalarıyla konuştukları için Çinlilerin deyimiyle eğitim yoluyla dönüşüm kamplarına gönderilmesine çıt çıkarmıyor. Uluslararası baskılar sonucu kampların varlığını inkar eden Çin en son CCTV ekibini bu kamplara gönderiyor ve tüm dünyaya ne kadar insancıl olduğunu gösteriyor. https://www.theguardian.com/world/2018/oct/22/from-denial-to-pride-how-china-changed-its-language-on-xinjiangs-camps ). Güneş balçıkla sıvanmaz deyimi Çin’e karşı işlemiyor. Çinliler gerçekten güneşi balçıkla sıvıyorlar.

Uygur Türkleri’nin şansızlığı, Kaşıkçı olayı gibi magazinsel olamamak. Belki bu da değil. Washington Post’ta yazan bir Uygur Türkü İstanbul’daki Çin konsolosluğunda öldürülse yine aynı şekilde haber olmazdı sanırım. Kırım Tatar aktivistlerin Kırım’da yok olmalarına da dünya sessiz kaldı ve kalmaya devam ediyor. Çin ve Rusya iki büyük güç dünyada. Suudi Arabistan’da bölgesel güç aslında. Fakat tüm dünya ve büyük ihtimalle Trump, Prens Salman’ı gözden çıkardığı için haberleri magazinsel hale getirerek bu olayı sonuna kadar kullanıyor. Yada Trump her şeyi biliyor fakat Suudi Krallığı’nı köşeye sıkıştırmak için Kaşıkçı olayını sonuna kadar kullanıyor. Bunun için de olayı magazinsel hale getiriyor. Bilemiyorum.

İstanbul’da dün Kaşıkçı için ölümünün 40ncı gününde anma töreni düzenlendi. Bu haberde okuduğumda iki şey dikkatimi çekti. Bakalım siz de bulacak mısınız? https://bianet.org/bianet/insan-haklari/202520-kasikci-ya-giyabi-cenaze-toreni-duzenlenecek Ben yazımın sonunda benim dikkatimi çekenleri söyleyeceğim.

Aslında bu yazının amacı, Kaşıkçı olayından yola çıkarak dünyada özellikle Rusya ve Kırım’da yaşananlar ile bağlantı kurmak. Kaşıkçı olayını Google amcadan araştırdıkça ilginç bilgilere ulaşılıyor. Türkiye’de daha önce gazeteciler suikasta kurban gitmiş. 2017’de İran TV kanalı sahibi Saeed Karimian ve Kuveytli ortağı İstanbul’un ortasında öldürülmüş. 2017 Kasım ayında Suriye-Amerikalı yani Amerikan vatandaşı kadın gazeteci Hala Barakat ve kızı İstanbul’da apartmanlarında ölü bulunmuş. Ama hiçbiri Kaşıkçı olayı kadar ses getirmemiş. Hatta daha önce yazdığım, İngiltere’nin göbeğinde gerçekleştirilen eski Sovyet ajanı Skripal ve kızının zehirlenmesi olayı bu kadar magazinsel olamadı. Ukraynalı gazeteci Babchenko’nun öldü dendikten birkaç gün sonra Kiev’de gazetecilerin önüne çıkarılması bile birkaç günde söndü ve unutuldu. AB’de 2017 yılında Bulgaristan’da öldürülen gazeteci dışında Slovakya ve Malta’da öldürülen gazetecileri çoğumuz duymadık bile.

Peki Rusya’nın gazeteci cinayetlerinde dosyası nasıl? Rusya’da cinayete kurban edilen gazeteciler hakkında tablo hazırlanmış. 1993-2009 yılları arasında 165 gazeteci öldürülmüş ve 50 tanesi yargılanmış. Bu wikipedia bilgisi. Ama daha gerçek bilgi, Committe to Protect Jouranlists websitesinden elde edilebilir. 1992’den günümüze 58 gazeteci Rusya’da öldürülmüş, 38 tanesi suikasttan kurtulmuş. 33 tanesi cinayete kurban gitmiş (https://cpj.org/europe/russia/ ). Bu arada Kaşıkçı olayında Putin’in Suudileri eleştirmemesi de dikkatlerden kaçmayan bir durum. Burada toplumsal ikiyüzlülüğü güzel yansıtan şu deyim akla geliyor: “Şıracının şahidi bozacı” yada “Bozacının şahidi şıracı”.

Putin’in eleştirenlerin birçoğunun öldürülmesi Washingtonpost haber olmuş. En son eski Rus Komünist Partisi üyesi Denis Vorenenkov’un Kiev’de gündüz vakti öldürülmesi gibi. Putin’e muhalif olup öldürülenlerin en önemli 10 kişi şunlar: Boris Nemtsov (2015), Boris Berezovsky (2013), Stanislav Markelov and Anastasia Baburova, 2009, Sergei Magnitsky, 2009, Natalia Estemirova, 2009, Anna Politkovskaya, 2006, Alexander Litvinenko, 2006, Sergei Yushenkov, 2003, Yuri Shchekochikhin, 2003, (https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2017/03/23/here-are-ten-critics-of-vladimir-putin-who-died-violently-or-in-suspicious-ways/?noredirect=on&utm_term=.7f6191ea3c76 )

Çoğu gazeteci olan bu insanları da burada anmak gerekiyor. Tabii Kırım’da kaçırılan ve çoğu kayıp olan çoğu Kırım Tatarı olan aktivistleri de unutmamak gerekiyor: İvan Bondarets, Valeri Vaşuk, Vasiliy Cerniş, Leonid Korj, Timur Şeymerdanov, Seyran Zineddinov, İskender İbrahimov, İslam Cepparov, Cevdet İslamov, İskender Abselamov, Hüseyin Seyitnebiyev, Fedor Kostenko, Muhtar Arslanov, Arlen Terehov, Ruslan Ganiyev, Marsel Alyautdinov, Eldar Selyamiyev, Arsen Aliyev, Ervi İbrahimov, Murat Kerimov, Rizvan Abdurahmanov,…

Ahtem Çiygöz davası da unutulmamalı. Bu listeyi tarihe not düşmek adına yayınlıyoruz. Affetmeli ama unutmamalıyız. Unutmamak gereken o kadar çok olay var ki aslında. Ama magazinsel olmayan bu olayların çoğunu unutuyoruz ve unutturuluyoruz. Kısaca, dünyanın birçok yerinde gazeteciler ve insan hakları savunucuları öldürülüyor. Umarım onlarda en azından Kaşıkçı’nın yüzde biri dünya kamuoyunun gündeminde yer alır ve unutturulmaz.

Evet. Yazının sonuna geldik. Dikkatimi ne çekti haberde. Birincisi, Cemal Kaşıkçı Dostları Derneği. Cemal Kaşıkçı Vakfı kurulsa ve Uğur Mumcu Vakfı gibi genç Arap gazetecilere burs verilse yada gazetecilik alanında ödüller dağıtılsa daha iyi olurdu. İkincisi, resimde Cemal Kaşıkçı’nın karton maketi. İslam’da resim yapmak bile günah iken Kaşıkçı’nın mankeninin yapılması da ikinci ilginçlik. Bu ilginçlik nereden geldiğini eşim bir anekdotla anlattı. Ben unutmuştum. Suudi Arabistan’da yeni kral tahta geçince karton maketini yapmışlar, içine dublör koyup tokalaşma merasimi yapmışlardı. (https://www.ntv.com.tr/dunya/suudi-arabistanda-yeni-kralin-karton-maketini-yaptilar-icine-de-dublor-koyup-va,xdsIFa_7X0WoGmeupZItyA )Buna da musafahalaşmak yani tokalaşmak deniyor. Başka ilginçliklerde haberde vardır. Ama noktayı burada koyalım…

YAZI 46: 27 KASIM 2018

KERÇ BOĞAZI KRİZİ

Kerç Bogazı Krizinin özeti: Бей своих чтобы чужие боялись. “beat your friends, so your enemies will be scared of you” “Arkadaşlarını döv ki düşmanların senden korksun”.

Karadeniz’de yine sular ısındı. Cumartesi akşamı Ukrayna’nın en büyük limanı olan Odesa’dan hareket eden gemiler Kerç Boğazı’nı geçip Azak Denizi kıyısındaki liman kenti Maripul’a ulaşmak için yola çıkmıştı. Kerç Boğazı, Rusya tarafından işgal edilen Kırım ile Kırım’ın karşısındaki Rusya toprakları arasında kalan tarihin her döneminde stratejik konumu açısından önemli bir nokta. 2003’te Rusya ile Ukrayna arasında imzalanan anlaşma gereği her iki ülkenin gemileri sorunsuz olarak Azak Denizi’nden Karadeniz’e geçiş sağlarken Rusya’nın açık provokasyonu ile dünya, tekrar diken üstünde günler geçirmekte. Birçok analist için bu, sürpriz bir gelişme değil. Doğu Ukrayna’da hala çatışma halinin devam ettiği ve Kırım’ın 2014’ten beri işgal altında olduğu herkesin malumu. Burada önemli olan nokta neden şimdi ve şu anda sorusu?. Neden Putin satranç tahtasında Kerç Boğazı Krizi hamlesini yaptı?

Bu soruya birkaç yönden cevap verilebilir. Birinci olarak, uluslararası konjektürde Batı parçalanmış ve bölünmüş bir görüntü vermekte. Seçimlerden çıkan Trump, Amerikan Senatosu’nda Temsilciler Meclisinde çoğunluğu kaybettiği için Ocak ayına kadar Amerika’da siyasi belirsizlik bulunmakta. Amerika şu anda Mülteci Karavanı olayı ile meşgul. Yani iç politika dış politikanın önüne geçmiş durumda. Avrupa tarafından ise Brexit, Brüksel’den Londra’ya tüm başkentlerin odaklandığı konu. Merkel’in zayıfladığı Avrupa politikasında, Fransız Devlet Başkanı Macron’un Avrupa Ordusu çıkışı ile Merkel’den boşalan Avrupa liderliği koltuğuna doğru yaptığı hamle var. Çin ise Uygur Türklerine doldurduğu işkence kamplarına Türkiye’nin olmasa da dünyanın verdiği tepkiyi unutturacak bir krizin çıkmasına hayır demeyektir. Suudi Arabistan’da birkaç haftadır dünyanın gündemini meşgul eden Kaşıkçı olayının unutulmasını istediği de açık ve net. Tüm bunları gören Putin, bu bölünmüş dünyaya karşı Ukrayna’nın 3 gemisi ve 24 askerini alıkoyarak, dünyayı dış politika anlamında test etmekte. Daha önce Gürcistan daha sonra Kırım ve Doğu Ukrayna’da olaylarında Avrupa Birliği’ne gösterdiği gibi Putin, dünyaya şu mesajı veriyor olabilir: Rusya, odadaki fil yada AB, kağıttan kaplan. Yani Avrupa’nın ikinci büyük ekonomisi ve en büyük askeri gücü İngiltere’nin Brexit ile AB’den çıktıktan sonra Merkel ve Macron’a, ne yapabilirsiniz mi demek istiyor acaba???

İkinci neden ise Putin ve Rusya’daki oligarklar, iç politikada sıkışmış durumdalar. Birkaç hafta önce Ukrayna Ortodoks kilisesinin Rus Ortodoks kilisesinden ayrılması Putin’i iç politikada zor durumda bırakmış görünüyor. Bunun yanında İran’a yapılan yaptırımlar sonucu yükselişe geçen petrol fiyatlarını Amerika’nın Kaşıkçı olayını kullanarak Suudilere rekor düzeyde petrol üretimini arttırarak varil başına 60 doların altına düşürmesi, Rus ekonomisine ciddi darbe vuracak gibi gözüküyor. Petrol fiyatlarının düşmesini engelleyecek tek yol: Savaş çığırtkanlığı. Emeklilik yaşının Rusya’da yükseltilmesi ve anketlerde Rusların yüzde 61’i ülkedeki sorunlar için Putin’i tamamiyle suçlu görmesi, yüzde 22’isinin ise kısmen Putin’e sorumluluk yüklemesi, Rus oligarkların görmek istemedikleri rakamlar. (https://www.theglobeandmail.com/world/article-domestic-politics-appear-to-be-a-driving-factor-in-sudden-spike-in/ ) Anketlerde düşüşe geçen Putin’in, zafer çığlıkları atan Rus gemicilerini, Ukrayna gemilerine saldırma emri vermesi sürpriz değil. Tabii bunu yaparken Putin’in nerede olduğunu da unutmamak lazım. Ukrayna’nın protestolarına rağmen Putin Kırım’da Yalta Mriya otelde kalıyor. Kırım ve Yalta’nın sembolik önemini hemen görmek mümkün. II. Dünya Savaşı’nda Yalta Konferansı’nın Kırım’da yapıldı. 1991 yılında ise darbe girişiminde Foros’daki dachasında Gorbaçov tatil yapıyordu. Putin ne Stalin’e ne de Gorbaçov’a benzemediğini gösteriyor olabilir. II. Dünya Savaşı’ndan sonra dünyanın kaderini belirlemede Stalin, Batılı güçler tarafından bir kenara itilmişti. Günümüzde ise Putin birkaç gemi ile dünya lideri olduğunu göstermek istiyor. İç politikada da güçlü Putin algısını pekiştiriyor. Putin’i Putin yapan savaşlar: Çeçen Savaşı, Gürcistan-Rus Beş Gün Savaşı, Kırım Krizi, Doğu Ukrayna, Kerç Boğazı Krizi, …. ve devam edecek gibi..

Üçüncü neden ise Kremlin’in seçimleri etkileme ve müdahale etme taktiği. Amerikan başkanlık seçimlerine Rusya’nın devlet olarak müdahale ettiğini birçok kişi hatta Amerika Başsavcısı bile kabul ediyor. Aynı şekilde Brexit oylamasında Rusların oynadığı rol, İngiliz basınında konuşuluyor. Mart 2019 yılında Ukrayna’da yapılacak seçimleri, Kremlin etkilemeye çalışıyor. Ukrayna’nın sıkıyönetim ilan etmesine giden olayın fitilini ateşleyerek bölünmüş olan Ukrayna politik atmosferini zehirlemeyi amaçlamakta.

Dördüncü olarak, Rusya Türkiye’yi daha fazla yanına çekmek adına bu adımı atmış olabilir. Türk akım projesi ile Ukrayna’yı bypass eden Moskova, Ankara’ya Amerika ile tekrar yakınlaşmaması konusunda mesaj göndermiş olabilir. Suriye’de ortak hareket eden Moskova ve Ankara, Montrö ve Kanal İstanbul gibi Karadeniz’in statüsü konularında da birlikte hareket edelim sinyali verilmiş olabilir. Yada bensiz Karadeniz’de güvenlik ve istikrar söz konusu olamaz mesajı.

Kerç Boğazı Krizi ile ilgili birkaç noktaya daha vurgu yapmak gerekiyor. Birinci olarak, Rusya daha önce yaptığı gibi Türkiye’nin kuzeyinde kriz çıkardıktan sonra büyük ihtimalle güneyimizde yani Suriye’de kriz çıkarabilir.

Stratejik akıl yokluğu çeken Batı ile Rusya arasında kalan Ukrayna’nın yapabileceği bir şey yok gibi. Kerç Bogazı Krizinin özeti: Бей своих чтобы чужие боялись. “beat your friends, so your enemies will be scared of you” “Arkadaşlarını döv ki düşmanların senden korksun”.

YAZI 46: 3 ARALIK 2018

PUTIN-TRUMP TANGOSU

https://www.qha.com.tr/fikir-yazilari/putin-trump-tangosu-175301

Eskiden Rusya ile Amerika arasında kullanılan ortaklık hatta etkileşim terimi artık kullanılmamakta. Trump ile Putin, politik tango yaparken birbirlerinin ayaklarına basıyorlar.

Dünyada tüm gözler Arjantin’in başkenti Buenos Aires’te yapılan G-20 zirvesindeydi. Arjantin denince akla ilk gelen şüphesiz tango. Her iki lider Arjantin’de, Kerç Boğazı krizinden dolayı tango yapma şansı bulamadı. Aslında dünya politikasında her iki lider uzun süre politik tango yapıyorlardı. Yada yakın günlerde aramızdan ayrılan ünlü İtalyan yönetmenin filminde olduğu gibi Son Tango’yu ne zaman yapacakları da merakla bekleniyor. Tangonun en önemli özelliği tango yapmak için iki kişiye ihtiyaç olması. “It takes two to tango”. Putin, G-20 zirvesinde Trump ile tango yapamadı fakat Suudi Prens Salman ile yaptığı “çak bir beşlik” selamlaşmasıyla dünya gündemine damgasını vurdu. Bu Putin’in Trump dışında yeni ortaklar aradığını ve Trump’ın gözünden düşen Salman’ı kafalamaya çalıştığı izlenimi uyandırdı.

Amerika ve Rusya arasında kriz ve tansiyonun yükselmesine karşın Trump ile Putin’in ilginç ve inişli çıkışlı yakın ilişkileri var. Trump, her zaman Putin’le iş yapabileceğini düşündü. İş adamı mantığı ile Amerika’yı yönettiği için ve daha önce birçok kere iş dünyasında tango yaptığı için Trump bu işi kolay görüyordu. Fakat işler beklediği gibi olmadı. Putin’le yakınlaşmasını engelleyen en önemli unsur, iç politikada Rus gizli servisinin Amerikan seçimlerini etkilemesi ve Rusya’da Trump’ın yaptığı bazı işlerde yolsuzluk olduğu iddiaları. G-20 zirvesinin yapıldığı günlerde Trump bir yandan Mülteci Karavanı sorunu ile uğraşırken öte yandan eski kişisel avukatı Michael Cohen’in Amerikan savcılarına özellikle Rusya ile ilişkileri konusunda verdiği ifadenin politik etkileri ile uğraşıyordu. Cohen’in ifadesine göre, Rusya’daki Trump Tower inşaat işi başta olmak üzere diğer gayrimenkul ihalelerinde Rus yetkililer ile Trump arasında irtibatı sağladığını söylemesi ve Kongre’ye daha önce yalan söylediğini kabul etmesi önemli.

G20 Zirvesinde kısa süreli de olsa Trump ve Putin gayriresmi olarak akşam yemeğinde konuşma fırsatı buldu. Putin, Trump’ın Karadeniz’de olan Kerç Boğazı krizi ile ilgili sorularını ayak üstü cevapladı. G20’de yapılamayan iki lider arasındaki görüşmede aslında Trump’ın Orta Menzilli Nükleer Kuvvetler Anlaşmasından (INF) çekilme konusu konuşulacaktı. Demokrat Parti’nin Rusya ile olan bağlantıları konusunda yeni suçlamalar ve iddialar sunması en yaşlı Amerikan başkanlarından biri olan Trump’ı iç politikada sıkıştırma ihtimalini arttırabilir. Putin kendini özellikle dünya liderleri ile geliştirdiği kişisel ilişkilerini kullanarak Rus çıkarlarını en iyi şekilde savunan müzakereci olarak görüyor. Putin, Cuma günü Fransız Başkanı Macron ve Cumartesi günü Alman Şanşölye Merkel ile buluşarak Kerç Boğazında neden Ukrayna gemilerine karşı düşmanca tutum takındığını anlatarak onları ikna etmeye çalışacak. Almanya ile yaptığı Kuzey Akım-2 anlaşması ile Ukrayna’yı doğal gaz naklinde by-pass geçen Rus oligarklar, Batı’da ortaya çıkan çatlakları da kullanarak dış politikada kazanımlar elde etmek istiyorlar. İngiltere’nin Brexit ile Avrupa Birliği’nden ayrılması ile Atlantik ittifakında Anglo-Sakson yani Amerikan-İngiliz ortaklığı güçlenirken BRICST güçlendirmek isteyen Rusya, Avrasyacılık üzerinden dış politika üretmeye çalışıyor. BRICS içinde Türkiye’nin yer alması ve Ankara-Moskova ilişkilerinin gelişmesini bu şekilde yorumlamak gerekir. Jeopolitik teorilerin başında Mahan’ın deniz gücü ve Mackinder’in kara gücü ayrımında Amerika ve İngiltere Mahanist bir yaklaşım benimserken Rusya liderliğinde Avrasyacılar Mackinderist yaklaşımla BRICS yanında Avrupa ülkelerini de Amerika’dan uzaklaştırmaya çalışıyor. Kremlin’in yaptığı bir diğer önemli dış politika adımı ise uluslararası sistemi çok-kutuplu hale getirmek. Çok-kutuplu dünya her zaman iki-kutuplu ve tek-kutuplu sisteme göre daha istikrarsız olması Rus ulusal çıkarları açısından gerekli görünüyor. Dünyayı istikrarsızlaşmak Rus dış politikasının temel amacı. Eski Sovyet topraklarını ele geçirmek adına Rusya’nın “hesaplanmış tırmanma” (calculated escalation) stratejisi izlediğini söyleyebiliriz. Kerç Boğazı krizi ile Batı blokunda açtığı çatlakların artmasına yol açan Rus oligarklar, Batılı ülkelerin iç politikalarına da doğrudan müdahale ediyor. En son Fransa’da yaşanan Şanzelize Caddesi’ndeki Zafer Anıtı önündeki Sarı Yelekliler gösterileri var. Bu gösterilerin arkasında Ulusal Cephe (FN) lideri Le Pen’in olduğu iddiaları ve Sarı Yelekliler’in birçoğunun Le Pen taraftarı orta sınıfın fakirleşen kesimi olması, Putin’in Avrupa’daki aşırı sağ hareketleri desteklediği unutmadan bir kenara not edilmeli. Sarı Yelekliler’in bir grubu da Fransız aşırı sol yani komünistlerin temsilcisi Melenchon taraftarları. Fransa’da hem aşırı sağ hem aşırı sol, Rusya’nın etkilediği gruplar.

Sonuç olarak, Eskiden Rusya ile Amerika arasında kullanılan ortaklık hatta etkileşim terimi artık kullanılmamakta. Trump ile Putin, politik tango yaparken birbirlerinin ayaklarına basıyorlar. İki lider tango dışında Putin’in Graz’da Avusturya Dışişleri Bakanı Karin Knessl’in düğünündeki dans yada Trump’ın Suudilerle kılıç dansı gibi başka danslara yönelebilirler. Dünya liderleri dans etmeye devam etmeli ki sorunlar, görüşmeler ve diplomasi yoluyla çözülebilmeli.

YAZI 47: 18 EKİM 2019

KÜRT DEVLETİ VE RUSYA

https://www.qha.com.tr/yazarlar/prof-dr-sezai-ozcelik-35/kurt-devleti-ve-rusya-101046

Tarihe Trump Mektubu olarak geçecek “post-modern tuhaf mektup” sonrası Suriye ve Irak özelinde Kürt devletinin kurulmasının önü açılmıştır.

Barış Pınarı Harekatı aylar süren hazırlıklar sonrası başlamış durumda. Bu harekat sahada durumu değiştirdi. Satranç konusunda ustalıkları ünlü olan Ruslar, artık Ortadoğu’da müttefik sayısını arttırmış gözüküyor. İran ve Suriye yanında buna Kürtleri de eklemek gerekecek.

TV ekranlarında, Twitter mesajlarında ve gazete köşe yazılarında herkes sonuç odaklı analizler yapıyor. Kısa vadede Türkiye kazanımlar elde etmiş gözüküyor. Fakat burada süreç önemli. Bu noktaya nasıl gelindiğini görmek Rusya ve ABD özelinde büyük güçlerin Ortadoğu ve hatta grand (büyük) stratejisini ortaya koyabilir. Tüm analistler kazananın Rusya olduğunu söylüyor. Peki terör örgütü YPG / PKK ile ilişkisi bilinen Rusya’nın kazanması noktasına nasıl gelindi? Nerede ise tek bir kurşun atmadan melez savaş tekniği ile Kırım’ı işgal eden Putin, Rus bayrağını önce Menbiç’e daha sonra Fırat’ın doğusuna nasıl geçirdi?

RUSYA’NIN 24. CUMHURİYETİ “SURİYE”

Terörist örgüt YPG / PKK Şam rejimiyle şimdilik özerklik isteğinden vazgeçerek anlaşmış gözüküyor. Sadece kültürel haklar ve yerel yönetimlerde Suriye yönetimi özerklik verecek gibi. Rus devletinin Kürtlere karşı tutumu az çok bilinse de son yıllarda bu fazla dile getirilmiyor. Suriye’deki Kürt terör tehdidi konusunda Türkiye’de tüm analistler sadece Amerika odaklı konuştu. Unutulan ise Kırım’dan sonra adeta işgal edilen ve Rusya’nın 24ncü cumhuriyeti haline gelen Suriye’de Kürtlerin Moskova’nın uydusu haline geleceğiydi.

Tekrar süreç konusuna gelirsek. Trump’ın Suriye’nin kuzeyinden güneyine Amerikan askerlerini çekme kararı Amerikan iç politikasında fırtınalar koparttı. 9 Ekim’den günümüze yaşanan tüm gelişmeler aslında artık Washington’da Kürtlerin bir lobisi olduğunu açıkça ortaya koydu. Amerikan Temsilciler Meclisi üyelerinin 60’a karşı 354 oyla Trump’ın Suriye’den çekilme kararı kınaması Amerika’da denge sisteminde yer alan Senato’nun Kürtleri desteklediğinin göstergesi. Yürütme kanadında Trump dışında Pentagon, Amerikan Dışişleri Bakanlığı tüm birimler Kürtlerin yanında. Amerikan medyası ve sivil toplum keza aynı şekilde. Post modern tuhaf Trump mektubunun varlığının basına sızdırılarak öğrenilmesi ise 1964’teki Johnson Mektubu’na eş ve hatta daha büyük deprem yaratacak kapasitede. İşte Trump mektubunun depremini Ortadoğu’da fay hatlarını oynatması ve bu süreçte Kürtlerin Washington tarafından artık ikincil müttefik olarak görülmesi Kürt devletinin kapısının aralandığı anlamına geliyor. Johnson Mektubu ile Kıbrıs Sorunu arasında bağlantı kurulursa
Trump Mektubu ile Kürt Devleti arasında da bağlantı kurulabilir. Daha önce belirttiğim gibi Rusya Türkiye’ye karşı önce Kırım’ı işgal ederek daha sonra Suriye’ye girerek Çifte Çevreleme politikası uygulamaktadır. Suriye’de Şam rejimi ve Tahran ile müttefik ilişkisinde olan Rusya’nın bu ikiliye Bermuda Şeytan Üçgeni gibi Kürt Devleti’ni katması mümkün.

Doğu Akdeniz’de ABD liderliğinde Pax NATO (NATO Barışı) kurulmuştu. Pax NATO’yu Putin önümüzdeki hafta 12 yıl sonra ilk kez bir Rus liderinin yapacağı Riyad ziyareti ile Ortadoğu’da Pax Russica (Rusya Barışı) kurarak yıkmak istemekte. Rusya’nın Kürt Devleti kurulmasını desteklemesine yol açacak bir başka nokta ideolojik olarak YPG/PKK’nın Stalinist sol örgüt olmaları. Bu noktada Moskova yönetimi, YPG/PKK terör örgütü ile aynı frekansta konuşma ve birbirini anlama potansiyeline sahip.

Putin Suriye hükümetinin tüm ülkede kontrol sağlaması ve Suriye İç Savaşı’na politik çözüm bulunmasını istemekte. Türk hükümetinin Barış Pınarı Harekatı, Rus ulusal çıkarlarının elde edilmesi önünde kısa süreli mağlubiyet olarak görülüyor. Önümüzdeki günlerde başta İdlib olmak üzere Putin ve Şam yönetiminin Suriye’de kazanımlar elde etmeye devam edecektir. 2015 yılında Putin’ın Suriye’ye girme amacı Şam hükümetinin lehine sahadaki durumu değiştirmekti.

Küresel terör ile mücadele çerçevesinde özellikle Rus kökenli DAEŞ’lilerin Suriye’de etkisiz hale getirilerek ileride Rusya için sorun oluşturmasının önüne geçmek ikinci amaç. Bu süreçte Türkiye’nin kuzey Suriye’de bir terör koridoru kurulmasının önüne geçme isteğine cevap vermek ikincil amaç olarak ortaya çıkıyor. Son birkaç gün ve saat Rusya’nın Suriye ve Ortadoğu politikası için çok önemli. Türkiye, Suriyeli Kürtler ve Suriye ve bir anlamda İran yönetimleri ile olan iyi ilişkilerini bozmayacak manevralar yapmak Rusya’nın bundan sonraki ulusal çıkar adımları olacaktır. YPG/PKK ‘nın elinde bulunan DAEŞ’liler sadece Batı için değil Ruslar için de güvenlik riski oluşturmakta. Suriye’deki DAEŞ’lilerin büyük çoğunluğu Orta Asya Cumhuriyetleri e Rusya’nın Kuzey Kafkasya bölgesinden gelmiş durumda.

Donald Trump, Amerikan askerlerini geri çekerek bir anlamda Suriye Krizi’ne bir bidon benzin dökmüş durumda. Rusya’nın oyun kurucu olması ile ateşe benzin dökülmesi Türkiye açısından güneyinde bir Kürt devletinin kurulması ihtimalini arttırmış gözükmekte.